Ом изытет къегоуагъ
Республикэм къыщагъэкIырэ адыгэ щаеу мыгъэ къаугъоищтыр фэдищкIэ нахь мэкIэщт.
Гъатхэм къытезыгъэзэжьыгъэгъэ чъыIэм щай куандэхэм япроцент 95-р ыгъэсымэджагъ, пкъым фэшъхьаф къэмынэу тхьапэхэр къапытэкъугъагъ. Мэлылъфэгъум адэжь зэтеуцожьэу ыублагъ ыкIи жъоныгъуакIэм апэрэ щай тхьапэхэр пачыгъэх.
«Къытезыгъэзэжьыгъэ чъыIэхэм акIыIужь хъужьыгъэ огъури. Гъэбэжъу иныр тшIокIодыгъ, шъыпкъэр пIощтмэ. Мыщ сызщылажьэрэр бэшIагъэ, ау ащ фэдэу макIэу пытчыгъэу къэсшIэжьырэп. БлэкIыгъэ илъэсми огъур къытэгоогъагъ. Мыгъэрэ чIэнагъэр нахьыбэжь. 2023-м бгъэфедэнкIэ хьазырэу щай килограмм 800 тиIагъэмэ, мыгъэ фэдищкIэ нахь мэкIэщт, — еIо шIэныгъэхэмкIэ Урысые Академием ишIэныгъэ IофышIэу Борис Корзун.
Мыгъэрэ огъури щаим егуао. Тыгъэм щаухъумэным фэшI ащ псы тыракIэ. Ащ ишIогъэшхо къэмыкIощтми, зэрарыр ыгъэмэкIэщтэу хъызмэтшIапIэм иIофышIэхэр мэгугъэх. Гъэ къэс бэдзэогъу, шышъхьэIу мазэхэм мы лъэныкъомкIэ гумэкIыгъо къафахьы. Ары нахь мышIэми, ом изытет къямыгоонымкIэ гугъапIэр аIэкIэзырэп. Ащ елъытыгъэу, бжыхьэ нэс пычыгъо заулэ джыри яIэщт.
Адыгэ щаим непи пэчыхьэх, мыгъэкIэ ар ящэнэр. Непэрэ мафэм ехъулIэу щай тхьэпэ килограмми 100-м нахьыбэ аугъоигъах. Ар гъушъалъэхэм арагъэкIугъэу агъэгъу. Адыгэ щаир шIуцIэуи уцышъоуи агъэхьазыры. Аужырэр нахьыб.
«Непэ тищай къыкIэупчIэрэр бэдэд. Аужырэ илъэсхэм ахэм япчъагъэ хэхъо нахь, хэкIырэп. Щай уцышъом къыкIэупчIэрэми зэхапшIэу хэхъуагъ. Зэ узешъорэм, ащ къыфэмыгъэзэжьын плъэкIырэп, — къыхегъэщы тигущыIэгъу.
Адыгэ щаир нэмыкIыбэм къахэзыгъэщырэмэ ащыщ IэкIэ зэрэпачырэр. Алик Балмурзаевыр щай шIапIэм зыщылажьэрэр илъэс 24-рэ хъугъэ. Апэ хъызмэтшIапIэм къызыкIогъагъэр 2000-рэ илъэсыр ары. ЦIыкIу-цIыкIузэ, ишъхьэгъуси ыкъуи IофшIэным къыхищагъэхэу, зэдиштэхэу щай
тхьапэхэр пачых. Илъэс пчъагъэм щай пыч анахь дэгъухэм ащыщ хъугъэ. ФэIазэу, псынкIэу къырыкIозэ, тхьапэу къыдэчъыгъакIэхэр иIалъмэкъ ретакъох.
«Мы щаир тэри лъэшэу тикIас. Илъэс пчъагъэм тесагъэу, ащ фэшъхьаф тешъожьышъурэп. Тэ тызэрэщылажьэрэм къыхэкIэу нахь пыутэу къытаты. Арышъ, килограмм заулэр илъэсым тфекъу», — еIо ащ.
Ащ къызэриIуагъэмкIэ, адыгэ щаим иешъуакIи пшIэн фае. Щай джэмышхышъхьищым псы миллилитри 160-рэ хэбгъэхъонышъ, псы жъуагъэ кIэбгъэхъонышъ, такъикъи 5 — 6-м уежэн, етIанэ уешъон фае. Ащ дэжьым иIэшIугъи, ышъуи икъоу къештэ. Джащ фэдэу щэ кIэгъэхъогъу пшIын плъэкIыщт.
Непэ адыгэ щаир чIыгу гектари 6-м къыщэкIы.
Ащ щыщэу зыщыпачырэр 3,5-р ары. Апэрэ щай куандэхэр 1938-рэ илъэсым щагъэтIысхьэгъа-
гъэх. Джы къызнэсыгъэми ахэр мэбагъох.
Адыгэ щаир УрысыемкIэ зэкIэми анахь лъагэу къыщыкIырэ илъэпкъэгъухэм ащыщ. АщкIэ къенэкъокъун щыIэп. Джащ фэдэу анахь темыр щаеу дунаим щалъытэ. Метрэ 600 фэдизкIэ хым ар
шъхьащыт.
Анцокъо Ирин.