Top.Mail.Ru

Ом изытет къегоуагъ

Image description
Анцокъо Ирин

Республикэм къыщагъэкIырэ адыгэ щаеу мыгъэ къау­гъоищтыр фэдищкIэ нахь мэкIэщт.

Гъатхэм къытезыгъэзэжьыгъэгъэ чъыIэм щай куандэхэм япроцент 95-р ыгъэсымэджагъ, пкъым фэшъхьаф къэмынэу тхьапэхэр къапытэкъугъагъ. Мэлылъфэгъум адэжь зэ­теуцожьэу ыублагъ ыкIи жъоныгъуакIэм апэрэ щай тхьапэхэр пачыгъэх.
«Къытезыгъэзэжьыгъэ чъыIэхэм акIыIужь хъу­жьыгъэ огъури. Гъэбэжъу иныр тшIокIодыгъ, шъыпкъэр пIощтмэ. Мыщ сызщылажьэрэр бэшIагъэ, ау ащ фэдэу макIэу пытчыгъэу къэсшIэжьырэп. Блэ­кIыгъэ илъэсми огъур къы­­тэгоогъагъ. Мыгъэрэ чIэнагъэр нахьыбэжь. 2023-м бгъэфедэнкIэ хьазырэу щай килограмм 800 тиIагъэмэ, мыгъэ фэдищ­кIэ нахь мэкIэщт, еIо шIэныгъэхэмкIэ Урысые Академием ишIэныгъэ Iо­фышIэу Борис Корзун.
Мыгъэрэ огъури щаим егуао. Тыгъэм щаухъумэным фэшI ащ псы тыракIэ. Ащ ишIогъэшхо къэмы­кIощт­ми, зэрарыр ыгъэмэкIэщтэу хъызмэтшIапIэм иIофышIэхэр мэгугъэх. Гъэ къэс бэдзэогъу, шышъхьэIу мазэхэм мы лъэныкъомкIэ гумэкIыгъо къафахьы. Ары нахь мышIэми, ом изытет къямыгоонымкIэ гугъапIэр аIэкIэзырэп. Ащ елъытыгъэу, бжыхьэ нэс пычыгъо заулэ джыри яIэщт.
Адыгэ щаим непи пэ­чыхьэх, мыгъэкIэ ар ящэ­нэр. Непэрэ мафэм ехъу­лIэу щай тхьэпэ кило­грамми 100-м нахьыбэ аугъоигъах. Ар гъушъа­лъэ­хэм арагъэкIугъэу агъэ­гъу. Адыгэ щаир шIуцIэуи уцы­шъоуи агъэхьазыры. Аужырэр нахьыб.
«Непэ тищай къыкIэуп­чIэрэр бэдэд. Аужырэ илъэсхэм ахэм япчъагъэ хэхъо нахь, хэкIырэп. Щай уцышъом къыкIэупчIэрэми зэхапшIэу хэхъуагъ. Зэ узешъорэм, ащ къы­фэмыгъэзэжьын плъэкIырэп, къыхегъэщы ти­гущыIэгъу.
Адыгэ щаир нэмыкIыбэм къахэзыгъэщырэмэ ащыщ IэкIэ зэрэпачырэр. Алик Балмурзаевыр щай шIапIэм зыщылажьэрэр илъэс 24-рэ хъугъэ. Апэ хъызмэтшIапIэм къызы­кIогъагъэр 2000-рэ илъэсыр ары. ЦIыкIу-цIыкIузэ, ишъхьэгъуси ыкъуи IофшIэным къыхищагъэхэу, зэдиштэхэу щай
тхьапэхэр пачых. Илъэс пчъагъэм щай пыч анахь дэгъухэм ащыщ хъугъэ. ФэIазэу, псынкIэу къы­рыкIозэ, тхьа­пэу къыдэ­чъыгъакIэхэр иIалъмэкъ ретакъох.
«Мы щаир тэри лъэшэу тикIас. Илъэс пчъагъэм тесагъэу, ащ фэшъхьаф тешъожьышъурэп. Тэ тызэрэщылажьэрэм къыхэ­кIэу нахь пыутэу къытаты. Арышъ, килограмм заулэр илъэсым тфекъу»,еIо ащ.
Ащ къызэриIуагъэмкIэ, адыгэ щаим иешъуакIи пшIэн фае. Щай джэмы­шхышъхьищым псы миллилитри 160-рэ хэбгъэ­хъонышъ, псы жъуагъэ кIэбгъэхъонышъ, такъикъи 5 — 6-м уежэн, етIанэ уешъон фае. Ащ дэжьым иIэшIугъи, ышъуи икъоу къештэ. Джащ фэдэу щэ кIэгъэхъогъу пшIын плъэ­кIыщт.
Непэ адыгэ щаир чIыгу гектари 6-м къыщэкIы.
Ащ щыщэу зыщыпачырэр 3,5-р ары. Апэрэ щай куандэхэр 1938-рэ илъэсым щагъэтIысхьэгъа-
гъэх. Джы къызнэсыгъэми ахэр мэбагъох.
Адыгэ щаир УрысыемкIэ зэкIэми анахь лъагэу къыщыкIырэ илъэпкъэ­гъухэм ащыщ. АщкIэ къе­нэкъокъун щыIэп. Джащ фэдэу анахь темыр щаеу дунаим щалъытэ. Метрэ 600 фэдизкIэ хым ар
шъхьащыт.
Анцокъо Ирин.