Шэуджэн районым ит къуаджэу Къэбыхьаблэ щыщ Даур зэшъхьэгъусэхэу Нурбыйрэ Щаймэтрэ унэгъо дахэ зэдашIагъ. Къиныри тхъагъори зэдагощызэ илъэс 50-м щыIэныгъэ гъогум ахэр зэдытетых.

ЛIэшIэгъуныкъом узэкIыгъуныр насыпыгъэшхоу ыкIи IофшIэгъэшхоу щыт. ШъхьэкIэфэныгъэ-лъытэныгъэ шэн-хэбзэ дахэ унагъом щызэрахьэ. Даурхэм яуна­гъо нахьыкIэу исхэр нахьыжъхэм яупчIыжьых. Нысэу къахэхьагъэхэм унагъом имэхьанэ зэхашIыкIы, унэгъо унашъор ащ рахырэп.
Унагъор зэрэбаир былымыр арэп, ащ щапIурэ цIыфхэр ары. Зэшъхьэгъу­сэхэм Тхьэм къарипэси нэбгырищэу зэдапIугъэм шIукIэ ягугъу арагъэшIын алъэкIыгъ.
ЯкIэлэ нахьыжъэу Айтэч юридическэ сэнэхьатыр Налщык щызэригъэгъотыгъ. Мыекъопэ прокуратурэм, следственнэ комитетым полковникэу ащылэжьагъ. Джырэ уахътэм адвокатэу мэлажьэ. Ащ ишъхьэгъусэу Беллэ ХьакIэцIыкIумэ япхъу. «Ситорт» зыфиIорэ IэшIу-IушIушI цехыр егъэлажьэ. Ахэм сабыиплI зэ­дапIу: Астемир, Эльдар, Алий, Зара. Астемир ятэ илъэуж рэкIо. Унагъор зэгурыIожьэу мэпсэу.
Япшъашъэу Ларисэ Джаджэ дэт казначействэм щэлажьэ, ащ ишъхьэгъу­сэу Чыржьын Мурат хьакъулахь къулыкъум хэт.. ЯлъфыгъитIоу Адамрэ Эльдаррэ зэдэIужьхэу зэдапIух. Ларисэ ицIыфыгъэ бэмэ ашIэ, пщы-гуащэхэм лъытэныгъэ афешIы, зэгурэIох.
ЯкIэлэ нахьыкIэу Айдэмыр майор, хэгъэгукIоцI IофхэмкIэ Министерствэм щэлажьэ, сабыищ иI: Джантэмыр, Долэт, Дисана. Ишъхьэгъусэу Иринэ сабыйхэр епIух. Айдэмыр хэбзэ IофшIэн закъоп, шъофи, губгъуи, былымхъуни, чэтхъуни чанэу зэшIуехы.
Нурбый илъэс 73-рэ ыныбжь нахь мышIэми, ащ фэдиз ептыщтэп, дэгъоу къызэтенагъ. Иакъыл куоу, игущыIэ чанэу, сэмэркъэу дахэ зыхэлъ цIыф. ЧIыгулэжь, былымхэр, щагубзыухэр ехъух. УФ-м имэкъумэщ хъызмэтшIапIэхэм ыкIи имэкъумэщ кооперативхэм я Ассоциацие имедалэу «Урысыем изаслуженнэ фермер» зыфиIорэр гъатхэм Москва щыкIогъэ зэхахьэм къыщыратыжьыгъ. Непэрэ мафэмкIэ мэкъумэщ хъызмэтшIапIэм иунаеу чIыгу гектари 150-рэ елэжьы. Коцыр, натрыфыр, тыгъэгъазэр, хъырбыдзыр къегъэкIых. Былымхъунми чэтхъунми апылъ. Мы IофшIэным зэрэбынэу хэщагъ — шъхьэгъусэр бухгалтер, ыкъохэу Айтэчи, Айдэмыри, ыпхъоу Лариси, икъорэлъф­хэри къыдеIэх.
— ЦIыфым итарихъ къат-къатэу зэ­хэлъ. ИцIыкIугъом ны-тымэ яхабзэ тетэу мэпсэу, иныбжьыкIэгъум ишъхьэгъусэ унагъо дешIэ. НахьыжъыIо хъумэ, лъфы­гъэхэм япIун-гъэсэн иуахътэ афегъэхьы. ЩыIэныгъэм ичэзыу нахь лъагэм ты­нэсыгъ, жъышъхьэ тхъагъо тиIэу типхъо­рэлъф-къорэлъфмэ, тыпсаумэ, янасып тлъэгъунэу, — ыIуагъ Нурбый.
Унагъом ылъапсэ пытэу бзылъфыгъэр кIэт. Щаймэт ныбжьыкIэу лIакъом къыхэхьагъ. Бзылъфыгъэ зэкIужь дахэу, Iушэу, губзыгъэу чылэм щашIэ. Ымакъэ Iэтыгъэу е губжыгъэу цIыф игугъу ышIыгъэп. Ар къуаджэу Блащэпсынэ щыщ, КIарэмэ япхъу.
Унэгъо зэгурыIожьым ылъапсэ зыщыдгъэгъозагъ, бысымгуащэм гущыIэгъу тыфэхъугъ.
— Илъэс 19 нахь сымыныбжьэу унагъо сихьагъ. Хэтрэ бзылъфыгъи къызщыхъу­гъэ, игъо къэсмэ, зыщапIугъэ унагъор ебгынэ, нэмыкI лIакъо хэхьэ. Ащ шэн-хабзэу илъыр шъхьафы, о узэсагъэм фэдэп. СыздэкIуакIэм сятэ къысиIуагъ «УзщапIугъэ унагъом ишэн-хабзэ щыбгъэзыенышъ, Даур лIакъом ихабзэ зепхьащт». Сятэ къысфигъэпытагъэм зы нэгъэупIэпIэгъукIи сыдэхыгъэп. Пщы-гуащэхэм сакIэрымысыгъэми, ашъхьэ сыдагъэсэнэу синасып къыхьыгъ. Амал зэриIэкIэ нэбгыритIум тиIорэ-тишIэрэ зэхэлъэу щыIэныгъэ гъогум лIэшIэгъуныкъом тыкъырэкIо, анахь тын лъапIэу тиIэр тилъфыгъэхэр ары, — къеIуатэ Щаймэт.
Унэгъо пстэуми зыгорэ къарэхъухьэ. Къини, хъяри ифэшъуашэу унагъом зэдиIэтышъуныр насыпыгъ.
— Унагъом илъ фэбагъэр, гупсэфыныгъэр, зыкIыныгъэр бгъэпытэхэмэ, исхэр зэфэщагъэхэ мэхъу. Хъулъфыгъэр унагъом ышъхьэу зэрэщытыр, ащ шъхьэ­кIафэ фэпшIын зэрэфаер, апэрэ упчIэжьэгъоу зэрэщытыр тилъфыгъэхэм агурысэгъаIо. Тым ищынагъо кIалэхэм дэгъоу зэхашIэ, гъогу занкIэ рыкIонхэмкIэ гъунэ алъефы. Ным ыпшъэ ифэрэр бэ: IофшIэным къыщегъэжьагъэу гыкIэни, тхьакIэни, пщэрыхьани. Ау ахэр къинхэп унэгъо кIоцI хабзэу щыIэхэр зэхэубытагъэу бгъэцэкIэнхэр ары Iофыр, — къыIуагъ Щаймэт.
Нысэ нахьыжъэу Бэлэ ипщырэ игуа­щэрэ шъхьэкIэфэныгъэу афыриIэр къы­гъэшъыпкъэжьэу къыIуагъ: «Даур ­лIакъом сыкъызхэхьагъэр илъэс 24-рэ хъугъэшъ, тинахьыжъхэм амакъэ Iэтыгъэу зэдэгущыIагъэхэу зэхэсхыгъэп. Сигуащэ фэдэу бзылъфыгъэ Iуш цIыф сырихьылIагъэп. Насыпыгъэу сэлъытэ ащ фэдэ цIыф IушитIум къатекIыгъэ шъхьэгъусэм щыIэныгъэ гъогур къызэрэдэскIурэр. Шэн-хэбзэшIухэр зыщызэрахьэрэ унагъом Iо илъыщтэп».
Нысэ нахьыкIэу Иринэ унагъом фэгъэхьыгъэу къыIуагъ: «Бзылъфыгъэр унагъо зихьэкIэ, зыхэхьагъэм щыщ мэхъу. Даур лIакъом упчIэжьэгъоу яIэр сипщ ары. Ащ цIыфмэ IэпыIэгъоу (ишIуа­гъэу) аригъэкIырэр гъунэнчъ. ЕгъашIэм игугъу ышIырэп, ау къыфэразэр бэ. Сабыищэу сиIэр сипщ-сигуащэхэм къыздапIугъ. Унагъор пытэным ащ яIахьы­шхо хэлъ».
Зэшъхьэгъусэхэм пхъорэлъф-къорэлъфи 9 яI. Ахэр ары яжъышъхьэ къафэзыгъэдахэрэр, къафэзыгъэнэфырэр. Нэнэжъ-тэтэжъхэм яцIыфышъхьэ бэу хахъо ашIоигъу, ахэм янасып къалъэгъу­нэу мэгугъэх.
Унагъор зэзыщхырэр, щызыгъаIэрэр шIулъэгъоу, зэгурыIо-зэфэсакъыжьэу илъыр ары. Унагъо пэпчъ хэбзэ-унэшъо гъэнэфагъэ иI. Iорэ шIэрэ зэрымылъэу, зэгурыIоныгъэр зылъапсэм ини цIыкIуи зэфэдэу щэгупсэфы ыкIи дахэу зеушху. Унагъом ищыIакIэ лъэныкъуабэкIэ зыгъэпытэрэр нысэу къахахьэхэрэр ары. Даурхэм яныситIу ащкIэ щысэтехыпIэх.
Мы унагъор «дышъэ унагъу» зымыIон гъунэгъу чылэгъуищым къадэкIыщтэп.

Лъэпшъыкъо Фатим.
Сурэтыр: унагъом ихъарзынэщ.