Журналист сэнэхьатыр гъэшIэгъоны. Къэбарыр къыздикIыщтыр умышIэзэ, зигугъу къэпшIынышъ, цIыфхэм ябгъэшIэнэу узфае горэм уемыжагъэу, зыфэмыгъэхьазырыгъэу урихьылIэн ылъэкIыщт.

Къалэу Саратов телевизионнэ фестивалэу мэкъуогъум и 26 — 29-м щыIа­гъэм­ сыхэлэжьэнэу сыкIогъагъ. Ащ сызэрэщыIэм икъэбар социальнэ нэкIубгъом къизгъэхьагъэти, къуаджэу Еджэркъуае игъэIорышIакIоу Брафтэ Руслъан телефонкIэ къысфытеуагъ ыкIи ячIыгогъу икъэбар къысиIуагъ. Тимылъэпкъэгъоу адыгабзэ зышIэхэрэм афэгъэхьыгъэ телекъэтынэу «Бзэ лые щыIэп» зыфиIорэр зэрэзгъэхьазырырэр ешIэти, Еджэркъуае къыщыхъугъэ Виктор Апситис игугъу къысфишIыгъ. Ар Саратов илъэс 45-рэ хъугъэу зэрэдэсыр ыкIи къызщыхъугъэ къуаджэм адыгабзэу щызэригъэшIагъэр зэрэщымыгъупшагъэр къысфиIотагъ. Ащ фэдэ зэхэсхыгъэу блэзгъэкIына?! Къэтын тесхыныр, зыгорэм зэдэгущыIэгъу дэсшIыныр симурадхэм ахэмытыгъэми, уахътэ къыхэзгъэкIи, Виктор телефонкIэ сыдэгущы­Iагъ ыкIи тызэIукIэнэу пIалъэр дэзгъэнэфагъ. Шъыпкъэу къэсIон, ымакъэ джыри телефонкIэ зэхэсхыгъэ къодыеу щытыгъ нэмыIэми, мыдэ зы еджэркъое адыгэ кIалэ горэм сыдэгущыIэу къысшIошIыгъ.
Янэ урыс, ятэ латыш, ежьыр ыгукIэ адыг
Саратов сыкъыздэкIыжьыщт мафэм тизэIукIэгъу тетыубытагъ. МэшIокукIэ сыкъэкIожьынэу щытыгъэти, вокзалым къекIолIэгъагъэмэ дэгъугъэу Виктор зесэIом, игуапэу къызэрэIухьащтыр, ары пакIошъ, а чIыпIэм итучан зэрэщытыр къыIуагъ. Ащ дэжьым къызгурыIуагъ – зэкIэ зэпыфэщт ыкIи мы лIыр къэзгъэгущыIэным пае Саратов сыкъэкIуогъэнкIи хъун.
«Уимафэ шIу, Светлан. Сэры Еджэркъуае щыщ Викторыр», — вокзал Iупэм къыщысажэщтыгъэ нэгуф-гушIубзыу лIыр къыспэгушIуатэзэ къыспэгъокIыгъ, гуапэ къысфэхъугъэ къэгъэгъэ Iэрамыр къысфещэи. «ХэхьакIи хэкIыпIи ешIэ мыщ» — апэрэ гупшысэу шъхьэм къетаджэ.
«Виктор, опсэу, сигуап узэрэсшIагъэр, узэрэслъэгъурэр, мырэущтэу Саратов сыкъэкIуагъэу адыгабзэкIэ гущыIэрэ урысылI сыIукIэныр сшIэныеп. Сыдэущтэу Еджэркъуае укъыщыхъунэу хъугъа? Сыдэущтэу Саратови укъыдэфагъа?» — упчIэхэр зэпымыоу тесэтакъох лIым.
«Сэ сянэ урыс, Филатовхэм илIакъокIэ ащыщ. Джыри цIыкIоу, Хэгъэгу зэошхом илъэхъан, янэрэ ятэрэ, ыш, ышыпхъу игъусэхэу Липецкэ хэкум нэмыцхэр къызехьэхэм къыдащыхи, нахь зыщырэхьат чIыпIэм къагъэкощыгъагъэх. Къыздащэгъагъэхэр Еджэркъуай. Сятэ Латвием щыщ, Совет зэманым зэкIэми тызэхэтыгъэба, Сталиным даригъэщыгъэхэм ащыщыгъ, хьапсым дэфэгъагъ, къыздэкIыжьым, иныбджэгъу Еджэр­къуае дэсыгъэти, ащ чылэм къыздищэгъагъ. Джаущтэу сянэ ылъэгъуи, къэзэрэща­гъэх ыкIи унагъо адыгэ чылэм щызэдашIагъ. Нэбгырищэу тыряIагъ, сэры ыкIи сшыпхъуитIу. Ахэм языр джы непэ Ригэ щэпсэу, зыр – Курганинскэ дэс».
«Адэ, ахэм ашIа адыгабзэ?» — сеупчIы Виктор.
«АшIэщтыгъ, ау сэ зэрэзгъэфедэрэм фэдэу ахэм агъэфедэрэп, нахь аIэкIэзыгъ. Сэ зы илъэс къыхэкIырэп Адыгеим сымыкIоу, сичылэ гупсэ сыдэмыхьэу. Къыздеджагъэхэр сэугъоих, мэфэкIхэр сикъоджэгъухэм адэсэIэты, ягукIаехэри адэсэгощы. Гурыт еджапIэр чылэм къы–щысыухыгъ, нэужым дзэм къулыкъу щысхьынэу сыкIуагъ, етIанэ ащ сыкъыхани, илъэс заулэрэ сыхэтыгъ. Саратов щыщ пшъашъэ шъхьэгъусэ сфэхъуи, мы къалэм сыкъэкощыгъ. КIалэрэ пшъашъэ–рэ сиI. Дзэм сыкъыхэкIыжьыгъэу непэ щэф-щэжьыным сыхэт. Я 90-рэ илъэсхэм бэдзэр зэфыщытыкIэу тызхэхьагъэм зыдезгъэштагъ, тучан заулэ Саратов къыщызэIусхыгъэу, ахэр сэгъэлажьэх. Мары зыр мы вокзалым хэт, гъогу техьажьхэрэм къашъхьапэщт хьап-щып–хэр, гъомылэхэр, псыхэр сэщэх», — икъэбархэр игуапэу Виктор кыддегощых. Ащ фэдизым сеплъышъ, ынэгу щхыпэ макIэр текIырэп. МэгушIо Адыгэ Республикэм къикIыгъэ цIыфым зэрэIукIагъэм, адыгабзэр зэрэзэхихырэм, зэрэгущыIэшъурэм апае.
«Сэ сыурысэу е сылатышэу къысфаIорэп. Сыадыгэу зысэлъытэжьы. Укъызщалъфыгъэ чIыпIэр зэкIэми анахь IэшIу, анахь дах, гум фабэу илъ. Дунаир бэрэ къэскIухьагъ, ау Еджэркъуае зыпэсшIын сапэ къикIыгъэп. Лабэ нахь псыхъо гохь слъэгъугъэп. ТыцIыкIоу ащ зызэрэщыдгъэпскIыщтыгъэр, тиныбджэгъухэмкIэ тызэрэзэхэтыгъэхэр, футбол хьаблэм тызэрэщешIэщтыгъэр – а зэпстэур зыпэсшIын былым щыIэп. Сычыжьэми, Еджэркъуае сылъэплъэ зэпыт. Джы Интернетым зэкIэ къибгъотэщт. Мары бэмышIэу сикIалэ къысиIуагъ еджэркъуа­ехэм янэкIубгъо дэхьапIэр зэрагъэ­кIэрэкIагъэр рилъэгъуагъэу. Ар джы сыкIоу сынитIукIэ сэлъэгъуфэ сшIуабэ дашIэ».
Зэхэсхыхэрэм сэри сагъэгушIо. Тхъа­гъоба мыщ фэдэу уимылъэпкъэгъум о уилъэпкъ уасэ зэрэфишIырэр?! Уегъасэ ащ, уегъэгушхо, пщиз хегъахъо.
«Еджэркъуае щыщ ныбжьыкIэхэр Саратов щеджэнэу къакIохэу мэхъу. Ахэм сынаIэ атесэгъэты. Мары юридическэ академием щеджагъэу Пщыгъонмэ япшъашъэ тыгъуасэ мэшIокум изгъэ­тIысхьажьи, згъэкIотэжьыгъэ. ЦIыф шIагъохэм сапIугъ, адыгэхэм яхабзэхэр, яшэнхэр дахэх. Нахьыжъым шъхьэкIафэу фашIырэр, бзылъфыгъэхэр зэрагъа­шIохэрэр, шъырытхэу, намыс ахэлъэу пшъашъэхэр зэрапIухэрэр — бэ шIоу, дэгъоу ахэлъыр. КъысщэкIэ ащ фэдэ зэфыщытыкIэхэр, шъыпкъэу къэпIощтмэ», — гупшысэ чыжьэхэм ахэхьэ тигущыIэгъу. Ары пэпчъ зы хъугъэ-шIагъэ горэ ыгу къэкIыжьы.
«Сыздеджагъэхэр, тезыгъэджагъэхэр сщыгъупшэхэрэп. Мары джа Брафтэ Руслъанэу сигугъу къыпфэзышIыгъэм ятэу Къэралбый тыригъаджэщтыгъ. Физкультурэм тыфигъасэщтыгъ. Ащ фэдэ цIыф зафэ, акъылрэ щэIагъэрэ зиIэу сапэ сэ зи къифагъэп. Футболыр, волейболыр шIу тигъэлъэгъугъ, спортым тыпигъэлъыгъ. Ащ зэхищэгъэ купым сыхэтыгъ, зэнэкъокъухэм тахэлажьэ зыхъукIэ апэрэ чIыпIэхэр къыдэтхызэпытыгъ».
«Адэ, Саратов уесагъа? Сыд фэд мыщ дэлъ щыIакIэр?»
«Саратов къэлэжъ, архитектурэм исаугъэтэу алъытэрэ унэжъхэр бэу дэтых. Псыхъо инэу Волгэ кIэрыс, ау, къэсIуагъэба, ар си Лабэ пэсшIынэп. Илъэс 45-рэ хъугъэу мыщ сыщэпсэу, уемысэу тыдэ укIон, зезгъэсагъ. Бэ спэкIэкIыгъэри, ау слъакъо сытетын сэлъэкIы, «шыкур» ащ пае сэIо. Непэ сэ амалэу сиIэри, гъашIэм пытэу сыхэтэу, сигъогу зафэу сызэрэрыкIорэри джа Еджэркъуае сызэригъэсагъэм ихьатыр».
Виктор мэкъэгъэIу зыфэсэшIым, ичылэгъухэм къалъэгъугъ. Икласс исыгъэхэри, игъунэгъухэри нэужым къысфэтхагъэх. ЦIыф хьалэлэу, бэрэчэтэу зэрэщытыр, къызыкIокIэ ямэфэкI шъыпкъэм зэрэфэдэр, зэриугъоихэрэр, гукъэ­кIыжьхэр къаIуатэу зэрэзэхэсхэрэр, чылэм зыгорэ ищыкIагъэмэ, къыдэIэпыIэным зэрэфэхьазырыр къысаIуагъ.
«Сэ етIани, Светлан, адыгэ шхынхэр лъэшэу сикIасэх. Тихьэблэ шъузхэм агъажъэщтыгъэ щэлэмэ стырхэр, хьалыжъохэр, щыпс-пIастэу аупщэрыхьэщтыгъэхэр… ахэм амэ джы къызнэсыгъэм спэ ит. СыкъызыкIокIэ адыгэ шхынхэмкIэ зысфэгъэшхэкIырэп. Бжьыныфщыгъур, адыгэ къуаер къыздэсэщэ Саратов. Ситучанхэм ащысщэуи мэхъу».
«Адэ, адыгэхэм яхабзэхэр угу къэ­кIыжьха? ГущыIэм пае, нысащэхэм уахэлажьэу хъущтыгъа?» — сеупчIы.
«Сахэмылажьэу хъуна? Нысэр щагум къыздащэкIэ, унэм ныо исмэ, ар зэрежьэжьыщтыгъэр къэсэшIэжьы дэ­гъоу. Ащ ихьап-щыпхэр рихьыжьэжьыщтыгъэх ыкIи ыIыгъыгъэ дзыом IэшIу горэхэр илъыгъэх, ар кIалэхэмкIэ зэтетхыщтыгъ. Ахэр зэкIэ къэсэшIэжьы, нысащэ зэрыт унэм быракъхэр палъэщтыгъэх, адыгэ джэгум сыкъыщыуджэуи къыхэкIыщтыгъэ. Саратов, кIо, адыгэ мэкъамэ хъатэу щызэхэпхыщтэп, ау «Лезгинкэр» нахь ашIэшъ, зы Кавказ кафе горэм ар къыщырагъаIо, ащ бэрэ сычIахьэу мэхъу, «сытерэлъади сыкъэ­рэшъуа» сIоу слъэхэр сIэкIэкIэу къы­хэкIы».
Еджэркъуае зэричылэ гупсэр, Адыгеим зэрицIыфыр Виктор къэгущыIэфэ бэрэ къыIуагъ. Мы лIым пае джыри зы упчIэ гъэшIэгъон къысатыгъ. Къысэзытыгъэр Бытырбыф щыпсэурэ врач, ащ фэгъэхьыгъэуи бэмышIэу телекъэтын тесхыгъ, ыцIэр Мамыжъ Эльдар, адэбз узхэмкIэ гупчэу Петровым ыцIэ зыхьырэм Iоф щешIэ. Бэмэ уарегъэгупшысэ Эльдар иупчIэ: «Адыгабзэ зэришIэрэм адыгэ хабзэ, адыгэ зекIуакIэ хилъхьагъа Виктор? Бзэм хабзэр къыдакIоу зэраIорэр шъыпкъа?»
Теубытагъэу къэсIошъущт: шъыпкъэ. СигущыIэ ищысэу къыхэзгъэхъон. ТизэдэгущыIэгъу тыухи, тетхыщтыри тетхи, сэри сигъогууанэ сызытехьажьыщт уахътэр къызэсым, Виктор Апситис мэшIокум сыкъырищэлIэжьи, сиIалъмэкъхэм ащыщ сынимыгъэсэу, купем къырихьагъэх. Гъогу гъомылэ Iалъмэкъи къыгъэхьазырыгъэу къагуигъэуцуагъ. Тыбзэ хэлъ хабзэр, адыгабзэкIэ огущыIэмэ, адыгэ къуаджэ ущапIугъэмэ, унэмыкI лъэпкъми, адыгэхэм яфэмэ-бжьымэ къыптырихьащт.
«ШышъхьэIум и 8-м Адыгеим сыкъэ­кIощт. Сшыпхъу къызыхъугъэ мафэу ар щыт. Ащ ыдэжь сыкъэкIощт. Сянэ-сятэхэми якъашъхьэ сашъхьарыхьащт. Синыбджэгъухэм саIукIэщт, садыщысыщт. Сежэ а мафэр къэсыфэ», — къыхегъэ­щы Виктор.
«Къеблагъ, Еджэркъое кIалэу Виктор! Адыгеир къыожэщт!»
ТIэшъу Светлан.
Адыгеим изаслуженнэ журналист