«ЦIыфыр гъэрэзэгъуай» зэраIорэр шъыпкъэ. Мары бэрэ тызэжэгъэ гъэмафэр макIо, ау фэбэшхоу ащ иапэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу «къытфитIупщыгъэм» тегъэтхьаусыхэ. Жьы стырэу урамым узытехьэкIэ «къыоцакъэрэм», анахьэу къалэу асфальт гъогухэр зыщыбэм, ощхэу мэкIэ дэдэу къещхырэм фабэр щэчыгъуае къашIы. ПсауныгъэмкIи ушэтыпIэ шъыпкъэ мэхъу фэбэшхор.

Сыда цIыфым ипсауныгъэ ащ фэдэ фэбэшхом зэрарэу рихын ылъэкIыщтыр?
Пстэуми апэу къыхэгъэщыгъэн фае фэбэшхо зыхъукIэ цIыфым жьыр икъоу къымыщэшъоу, ар фимыкъоу къызэрэхэкIырэр. Пкъышъолым лъэшэу пкIантIэ къызэрехырэм къыхэкIэу псэу ащ хэтымрэ щыгъоу хэлъымрэ шапхъэ­хэм атетынхэ ылъэкIырэп. ЕтIани щынагъор шъхьэкуцIым нахь макIэу лъыр IэкIахьэу зэрэхъурэр, «мозговое кровообращение» зыфаIорэр зэрэзэщыкъорэр ары. Ащ фэдэ мафэхэм цIыфым ичъыени гумэкIыгъоу къэуцун ылъэкIыщт.
Гу-лъынтфэ зэхэтым ылъэныкъокIэ фэбэшхом щынагъоу къыздихьырэр макIэп. Анахьэу къин зылъэгъухэрэр зилъыдэкIуае инхэр, зыгу узыхэрэр ары. Ахэм лъыдэкIуаер зыпкъ рагъэтыныр къин къащэхъу, гур лъэшэу къытеоу къырегъажьэ, жьыр афикъурэп, гур зыгорэм ыфызырэм фэдэу мэхъу, мэузы.

Гум екIурэ лъынтфэхэр зэжъу хъу­гъэм фэдэу къыпщыхъун ылъэкIыщт фабэм къыхэкIэуи, температурэр псынкIэу зэблэхъугъэ хъуми. Арышъ, мэфэ фабэм псы чъыIэм зыщыбгъэпскIыныри щынагъо. Ащ ухэхьаным ыпэкIэ жьаум тIэкIурэ учIэсын, пкъышъолыр чъыIэтагъэм «ебгъэсэн» фае.
Мэфэ фэбэшхохэм ялъэхъан зыщышъу­мыгъэгъупш гум, лъыдэкIуаем апае врачым къышъуфыритхыкIыгъэ Iэзэгъу уцхэм шъуяшъоныр. Щыгъын псынкIэ, синтетикэ зыхэмылъ шэкIым хэшIыкIыгъэхэр, пкъышъолым къемыфызэкIыгъэ­хэр зыщышъулъэх. Щыгъын шIуцIэхэр зыщышъумылъ, ащ тыгъэр псынкIэу хэтIысхьэ. Сыхьатыр 12-м къыщегъэжьагъэу 4-м нэс, тыгъэр нахь зыщыкIуачIэм, ащ шъухэмыхьэмэ нахьышIу. Псы нахьыбэу шъуешъу, ау ащи ебгъэлыекIыныр имыщыкIагъэу (литрищым шIомыкIынэу) аIо врачхэм. КIуачIэкIэ Iоф пшIэныри бгъэмэкIэн фае, анахьэу ар зыфэгъэ­хьыгъэр хатэхэр зылэжьыхэрэр ары.
ЖьыкъэщэпIэ зэхэтымкIи гумэкIыгъохэр щыIэнхэ ылъэкIыщт мэфэ фэбэшхохэм ялъэхъан. Анахьэу къин зылъэ­гъухэрэр бронхиальнэ астмэ зиIэхэр, зитхьабыл узыхэрэр, жэлэетагъэм (бронхитым) ыгъэгумэкIыхэрэр ары. А узхэм апкъ къикIыкIэ цIыфым жьы къы­щэныр къехьылъэкIэу, ары пакIошъ, ар ымыгъотэу къыхэкIы.
Гъэмэфэ лъэхъаным бэмэ чыихъыр (ангинэр) къяузы, пэтхъу-Iутхъу мэхъух псы чъыIэ зэрешъохэрэм, мороженэр бэу зэрашхырэм, кондиционерхэм «зэрачIэсхэм» къахэкIэу.
Псы чъыIэм псынкIэу ыкIи бэу шъуе­мышъу, псы чъыIэтагъэм тIэкIу-тIэкIоу шъуехъумпIэзэ псыфэлIэныр щыжъугъэ­зыен фае. Шъуипсауныгъэ шъор-шъорэу зэрар ешъумых.
Фабэр ыкIи тыгъэр «къыоонхэр», илыягъэу ахэр къыогоонхэр зэфэдэу щынагъох псауныгъэмкIэ. Игъом цIыфым IэпыIэгъу ымыгъотымэ, инсульт хъун, иакъыл щыон, ахэм арылIыкIыпэни ылъэкIыщт.
Тыгъэнэбзыйхэр кIочIэшхох. Шъхьэм зыгорэ темылъэу тыгъэр лъэшэу ащ «къео» зыхъукIэ, шъхьэкуцIым къекIурэ лъынтфэхэм лъыр арэуцо, ахэр лъэшэу зэIэкIых.
Фабэм егъэлыегъащэу ухэтымэ, пкъы­шъолыр зэрэпсаоу лъэшэу мэплъы («тепловой удар» зыфаIорэр). Джащыгъум цIыфым ышъхьэ мэуназэ, мэузы, кIочIаджэ мэхъу, къэжыныри къыхэхьэ, гум лъэшэу, псынкIэу къытеоу регъажьэ, ынэхэр къэушIункIых, иакъыл щэо, температурэр дэкIуае.
Ащ фэдэ чIыпIэ ифагъэм игъом апэрэ IэпыIэгъур ыгъотымэ, гумэкIыгъуабэхэм ащыухъумагъэ хъущт.
Сыда пстэуми апэу пшIэн фаер? ЦIыфыр псынкIэу жьаум чIэбгъэ­гъолъ­хьанышъ, зыфызырэ щыгъынхэр зэкIэ къэбгъэлэнлэщтых, жьыфыр хэбгъэ­нэщт (ащ фэдэ амал щыIэмэ) е зыгорэкIэ жьым уфеощт. Пкъышъо­лыр псынкIэу бгъэучъыIэтэн фае (ышъхьэ чъыIэ горэ теплъхьащт, ыблыгучIэхэм ачIэплъхьащт).

Пкъышъолым псыр бэу хэкIышъ, ащ фэдэ хъумэ, ар икъужьыным фэшI лимон зыхэлъ щай IэшIу, псы къызэрыкIо ебгъэ­шъон фае.
ЦIыфэу тыгъэр е фабэр зэгоуагъэр, изытет емылъытыгъэу, сымэджэщым пщэн фае.
Тыгъэм ыстыхэрэми гъэмафэм бэрэ уарехьылIэ. Специалистхэм къызэрэхагъэщырэмкIэ, тыгъэм илыягъэу зебгъэстыныр кIышъомкIэ щынагъо: адэбз уз ащ къыхэкIын ылъэкIыщт, кIышъори нахь псынкIэу жъы мэхъу, пкъышъолым узхэм апэуцужьын кIуачIэу хэлъым къыщэкIэ, нэмыкI гумэкIыгъохэри ащ къыкIэлъэкIох.
Апэрэ IэпыIэгъур: кIышъор плъыжьы хъугъэ къодыеу ыкIи тIэкIу мэхъупцIымэ, пкъышъолыр бгъэучъыIэтэн ыкIи кIышъор бгъэуцIынын фае. Тыгъэр зэгоогъэ кIышъор сабынкIэ е нэмыкIкIэ птхьакIы хъухэщтэп.
Врачым зызыфэбгъэзэн фаер: кIы­шъом псыщэрэбхэр иIэхэ хъугъэмэ, нэгур лъэшэу тыгъэм ыстыгъэмэ, кIы­шъом ипроцент 50-м ехъум зэрар ащ рихыгъэмэ, температурэр дэкIоягъэмэ, цIыфым ыгу къэмакIэмэ, къэжымэ, тыгъэм ыстыгъэ чIыпIэхэр къэщыныхэмэ. Тыгъэр гуапэми, зэрарэу къыуихын ылъэкIыщтыри зэрэмымакIэр зыщышъу­мыгъэгъупш.
Тащыщыбэм гъэмафэр якIас, ашIуабэ дашIэу ежэх. ПсауныгъэмкIэ федэ ащ къебгъэтэу, гумэкIыгъо къыпфимыхьэу ар ипхыным фэшI узфэсакъыжьын фае. Тыгъэр нахь зыщылъэш уахътэм ащ ухэмыхьэмэ нахьышIу. Икъоу псы шъуе­шъу, газ зыхэмыт псыр ары узэшъон фаер е минеральнэ псэу калиир, кальциир, магнезиер зыхэлъхэр, лимонадхэм жъэжъыехэм, шIум яIофшIэн нахь къагъэхьылъэ мэфэ фабэхэм.
Шъузэрэшхэщтми шъулъыплъ: щыгъубэ зыхэлъ, лы пщэрым ачIыпIэкIэ пхъэшъхьэ­мышъхьэхэм, хэтэрыкIхэм, лы мыпщэрым е пцэжъыем (макIэу) зафэжъугъазэмэ нахьышIу.
Тыгъэм шъухэтэу шъон пытэхэр е кофе шъумыгъэфедэх, ахэм пкъышъолым псэу хэтыр нахь псынкIэу хащы.
Шъуипсауныгъэ шъуфэсакъ!
Зыгъэхьазырыгъэр ЖакIэмыкъо Аминэт.
Сурэтхэр: «АМ-м» ихъарзынэщ».