КIэлэцIыкIухэм ягъэмэфэ зыгъэпсэфыгъо етIупщыгъэу макIо. Ащ да­кIоу, кIэлэцIыкIухэр жъугъэу урамхэм къатехьэх, кушъхьэфачъэхэм, двигателькIэ агъэIорышIэрэ транспорт амалэу зы нэбгырэр зекIонымкIэ ыгъэфедэн ылъэкIырэм (средства индивидуальной мобиль­ности, ыужкIэ СИМ зэрэтIощтыр), нэмыкI мотоциклэ лъэпкъхэм атесхэу къачъыхьэх.

Ащ епхыгъэу ныбжьыкIэхэр зыхэфэрэ гъогу-транспорт хъугъэ-шIагъэхэм япчъа­гъэ хэхъо. Мы уахътэм ехъулIэу а лъэ­ныкъомкIэ Iофхэм язытет, ахэр къэмыгъэхъугъэнхэмкIэ шIэгъэн фаехэм афэ­гъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ гъогуры­кIоныр щынэгъончъэнымкIэ Къэралыгъо инспекцием и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм пропагандэмкIэ иотдел ипащэу, полицием иподполковникэу Бзэджэжъы­къо Мурат.
— Тиурамхэм арыкIорэ транспортым ипчъагъэ зэхатшIэу ­илъэс къэс хэхъо. Ащ дакIоу, кIэлэцIыкIу гъогу-транспорт фы­къо­ныгъэхэм яIофыгъуи къэуцу. Зыныбжь имыкъугъэхэр зыхэфэгъэ гъогу хъугъэ-шIагъэхэм япчъагъэу мы илъэсым изэфэхьысыжьхэм къагъэлъэгъуагъэм укъытегущыIагъэмэ дэгъугъэ. Гъэмафэм ахэр нахьыбэ зыкIэхъухэрэм сыда ылъапсэр?
— Зыныбжь имыкъугъэхэр зыхэфэхэрэ гъогу хъугъэ-шIагъэхэмкIэ гъэмафэр къызэрэсыгъэр зэхэтшIагъ. Мы илъэсым мэкъуогъум и 17 нэс тштэмэ, Адыгеим игъогухэм пстэумкIи хъугъэ-шIэгъи 163-рэ атехъухьагъ, ахэм нэбгырэ 38-рэ ахэкIодагъ, 184-мэ шъобжхэр атещагъэх. Ащ щыщэу зыныбжь илъэс 16 мыхъугъэ­хэр аварие 14-мэ ахэфагъэх, зы нэбгы­рэ хэкIодагъ, нэбгырэ 15-мэ шъобж зэ­фэшъхьафхэр хахыгъэх. Къыхэгъэщы­гъэн фае илъэс 17 зыныбжь нэбгыри 3-мэ джыри ядунай зэрахъожьыгъэр (2-р — Теуцожь район, 1-р — Мыекъопэ район).
ГухэкI нахь мышIэми, пчъагъэхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, тызхэт илъэсым гъогу хъугъэ-шIагъэхэм ахэкIодэгъэ нэбгырэ пчъагъэр, икIыгъэ илъэсым ебгъапшэмэ, фэдитIукIэ нахьыбэ хъугъэ. 2023-рэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ ехъулIэу нэбгырэ 18-мэ, 2024-рэ илъэсым нэбгырэ 38-мэ ядунай ахъо­жьыгъ.
Хъугъэ-шIагъэхэм янахьыбэр лъэсрыкIом машинэкIэ зэрэтехьагъэхэр, автомобилитIур зэрэзэутэкIыгъэхэр ыкIи анахь щынагъо къызхэкIырэр — ыпэкIэ къикIырэ машинэм игъогу зэрэтехьэхэ­рэр. Мы илъэсым щыIэгъэ хъугъэ-шIагъэхэм къахэбгъэщын плъэкIыщтыр гъо­гогъуитIум нэбгырэ плIырыплI, адритIумэ нэбгырэ щырыщ зэрахэкIодагъэр ары.
— Мурат, зыныбжь имыкъугъэ­хэр зыхэфэгъэ хъугъэ-шIагъэхэм нахь игъэкIотыгъэу тащыбгъэ­гъозагъэмэ дэгъугъэ.
— Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор къызысыкIэ, кIэлэцIыкIухэм охътабэ урамым щахьы ыкIи нахьыбэрэмкIэ ны-тыхэр икъоу алъыплъэнхэу хъурэп. Ащ ишыхьат гъэмафэм иапэрэ мафэхэм зыкъызэрагъэлъэгъуагъэр. БэмышIэу Кощхьэблэ районым щыщ трактористым къырищэ­кIынхэу ыIуи кIэлэцIыкIухэр кабинэм ригъэтIысхьагъэх. Илъэсищ зыныбжь пшъэшъэжъые цIыкIоу ахэтыр къизи, чIыгум къытефагъ. Ышъхьэ шъобжэу тырищагъэхэм апкъ къикIыкIэ ащ идунай ыхъожьыгъ.
Мэкъуогъум иапэрэ мафэхэм зы­ныбжь имыкъугъэхэр зыхэфэгъэ аварие заулэ хъугъэ. Мыекъуапэ илъэс 13 зыныбжь кIэлэ Iэтахъор мотоциклэм тесэу мыжъо гъогум къыщичъыхьэзэ, илъэсищ зы­ныбжь сабыим техьагъ. Ащ нахь зымыныбжьым а транспортыр зэрифэн фиты­гъэп, адрэ сабыйри зи лъымыплъэу автомомбильхэр зыщызекIорэ гъогум тетыгъ.

Мыекъопэ районым илъэс 17 зы­ныбжь мотоциклистыр шъоф гъогум къыхэкIызэ, мотоциклэ лъэпкъхэр зэрифэнхэмкIэ ащ фитыныгъэ иIагъ нахь мышIэми, автомобильхэр зыщызекIохэрэ гъогум техьаным ыпэкIэ икъоу щынэгъончъагъэр ымыуплъэкIоу, къэкIорэ машинэм еутэкIыгъ ыкIи шъобжэу тещагъэ хъугъэ­хэм апкъ къикIыкIэ идунай ыхъожьыгъ.
Мары бэмышIэу поселкэу Краснооктябрьскэм джыри электросамокатхэм атесхэу илъэс 12 ыкIи 13 зыныбжь кIа­лэхэр гъогум техьэхи, автомобилым чIэлъэдагъэх. Зы нэбгырэм ипсауныгъэ хьылъэ дэдэу реанимацием илъ.
— Хъугъэ-шIагъэу зигугъу къэп­шIыгъэхэм зэфэхьысыжь афэ­пшIымэ, сыда ахэм алъапсэр ыкIи ны-тыхэм анаIэ нахь зытырагъэтын фаер?
— Зыныбжь имыкъугъэхэр гъэмафэм нахьыбэрэмкIэ шъхьарытIупщэу урамым тетых, язекIон нахьыбэ мэхъу. Гъогуры­кIоным ишапхъэхэу илъэсым еджапIэм щарагъашIэхэрэри ащэгъупшэжьых, икъоу агъэцакIэхэрэп. Ны-тыхэм алъэны­къокIэ къэпIон хъумэ, ахэр икъоу зэра­лъымыплъэхэрэр къыхэзгъэщы сшIоигъу. УикIэлэцIыкIоу зыныбжь имыкъугъэр чэщым сыхьатыр 10-м уиунэ къимы-­
хьа­жьыгъэ зыхъукIэ, угумэкIынэу, уфытео­нэу, улъыхъунэу щыт. ЫныбжьыкIэ имыщыкIэгъэ транспортым фаеу зэри­Iуагъэм пае къыфэпщэфынэу щытэп, ар джэгуалъэп.
ЛъэсрыкIохэм агу къэзгъэкIыжьымэ сшIоигъу хэушъхьафыкIыгъэ чIыпIэм гъо­гур щызэпачынэу, ащ дакIоу ыпэрап­шIэу машинэр къызэтеуцуагъэу зэрэблагъэкIырэм ицыхьэ телъ зыхъукIэ, изекIон ыублэнэу.
Джащ фэдэу гумэкIыгъо къызхэкIы­хэрэм ащыщ кушъхьэфачъэхэр, СИМ-р, мотоциклэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэр ныбжьыкIэхэм нахь агъэфедэхэ зэрэхъу­гъэр. Аныбжь елъытыгъэу ахэм икъоу гъогурыкIоным ишапхъэхэр, зыкъэухъумэжьынымкIэ амалэу щыIэхэр агъэфедэнхэу ашIэхэрэп, транспорт амалхэм ащыщхэр зэрафэнхэмкIэ фитыныгъэ ыкIи ищыкIэгъэ тхылъхэр яIэхэп. Джа зэкIэри авариехэм алъапсэх.
— ГъогурыкIоным хэлэжьэрэ ныбжьыкIэхэу кушъхьэфачъэм тесхэм, роликхэм, скейтхэм къарызычъыхьэхэрэм сыда анахьэу анаIэ зытырагъэтын фаер?
— Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу аныбжь елъытыгъэу ахэм шапхъэхэр агъэцэ­кIэнхэу зэрэщытыр. Анахь шъхьаIэхэм ащыщ­хэм ягугъу къэсшIын. Илъэс 14 мыхъугъэ кIэлэцIыкIур кушъхьэфачъэм тесэу автомобильхэр зэрыкIохэрэ гъогум техьан фитэп. Илъэси 7 — 14 зыныбжьыхэу кушъхьэфачъэр зыгъэфедэхэрэр лъэсрыкIо гъогухэр, кушъхьэфачъэхэм апае хэушъхьафыкIыгъэ гъогухэр ары къызщачъыхьанхэ алъэкIыщтыр. Илъэс 14-м шIокIыгъэхэр автомобильхэр зэрыкIохэрэ гъогум кушъхьэфачъэмкIэ зытехьэхэкIэ, гъогубгъум тетынхэ фае.
КъыкIэзгъэтхъы сшIоигъу, сыдэу хъу­гъэми, кушъхьэфачъэм шъутесэу лъэс­рыкIо зэпырыкIыпIэхэр зэпы­шъумычых! Кушъхьэфачъэм шъукъе­хи, ар шъуабгъукIэ шъуIыгъэу гъогум шъузэпырыкI!
— Мурат, аужырэ илъэсхэм тищыIэныгъэ кIэу къыхэхьагъэхэм ащыщ электросамокатхэр ыкIи ахэр ныбжьыкIэхэм нахь агъэфе­дэх. Мы транспорт лъэпкъым игъэзекIон шэпхъэ гъэнэфагъэхэр пылъха?
— Сыд фэдэрэ транспорт амали игъэ­федэнкIэ шапхъэхэр щыIэх. Шъу­къызкIэупчIэрэ транспорт амалым двигателькIэ Iоф ешIэ ыкIи ыкIуачIэкIэ ар «Мопед» зыфаIорэм рагъэпшагъ. Ар зефэгъэнымкIэ джы водительскэ удостоверение ищыкIагъ.
СИМ-р зыгъэIорышIэн фитыр илъэс 14-м къехъугъэр ары ыкIи зыщызекIонхэ алъэкIыщт чIыпIэхэр: лъэсрыкIохэр зыдэсхэр, лъэсрыкIо гъогухэр, тротуар­хэр — СИМ-м ихьылъагъэ килограмм 35-м блэмыкIымэ. ЗэрэзекIохэрэм ипсын­кIагъэ сыхьатым километрэ 25-м блэкIы хъущтэп. Ау ежь ныбжьыкIэхэр машинэхэр зыщызекIохэрэ гъогум бэрэ техьэхэу къыхэкIы. Джащ пае гумэкIыгъо къызпыкIырэ транспорт амалхэм мыр ащыщ. Едзыгъо гъэнэфагъэ пы­лъэу электроннэ шIыкIэм тетэу ыпкIэ атышъ, ащ тетIысхьагъэм ыныбжь бэджэндэу ар зытыхэрэм алъэгъурэп. Сыда пIомэ банковскэ картэхэр нахьыбэрэмкIэ ны-тыхэм атетхагъэх. Мыхэм афэгъэхьыгъэу хэбзэ къулыкъухэр Iофтхьэбзэ гъэ­нэфагъэхэм мы уахътэм яусэх, зыгорэ къафаугупшысыщт.
— Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор ­кIэлэцIыкIухэм щынэгъончъэу рахынымкIэ сыда анахьэу шъуикъулыкъу зэшIуихырэр?
— Илъэсым къыкIоцI республикэм ит гъэсэныгъэ учреждениехэм зэкIэми ны-тыхэм зэIукIэгъухэр ащыдэтэшIых, информационнэ-пропагандэ Iофтхьабзэхэр ащызэхэтэщэх. Илъэс еджэгъур аухи, гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор рамыгъажьэзэ, зэкI пIоми хъунэу, еджапIэхэр икIэ­рыкIэу къэткIухьагъэх.
АР-м и Къэралыгъо инспекцие икъулы­къушIэхэм язакъоу мы Iофыгъор зэшIопхын плъэкIыщтэп. Арышъ, ны-тыхэм нахь закъыфэзгъазэ сшIоигъу ялъфыгъэ­хэм зэпымыоу гъогурыкIоным ишапхъэ­хэр къафаIотэнхэу, агу къагъэкIыжьынхэу, мафэрэ нахь алъыплъэнхэу ыкIи мэзэхэ уахътэм гъогум тырамыгъэхьанхэу. Ны-тыхэм язекIуакIи макIэп елъыты­гъэр, гъогурыкIоным ишапхъэхэр зэ­ра­гъэцакIэрэр ежь ящысэхэмкIэ арагъэлъэгъумэ, шIуагъэ къыхьыщт.
— Тхьауегъэпсэу гущыIэгъу укъы­зэрэтфэхъугъэмкIэ.
Iэшъынэ Сусан.