Уахътэр къыщыуцугъэм фэдэу, плъэгъу­рэм уеумэхъы. ПсыубытыпIэм къегъэтIы­сэ­кIыгъэ чъыгхэм яныбжьыкъухэр псы кIыIум къытещых. Ащ тес хьарзэ фыжьхэм
яунагъо мытхъытхъэу блэсыкIы. УздахьэкIэ, укъыдэкIыжьынэу уфаерэп. ПшъэдэкIыжь гъэнэфагъэ зыхьырэ обществэу хьакIэщ зыгъэпсэфыпIэ зэхэтэу «Туристыр» Мые­къопэ районым ипсэупIэу Красно­октябрь­скэм дэт. Ар бэмэ зэлъашIэ. Итарихъ Советскэ Союзыр зыщыIэгъэ лъэхъаным къыщежьэ.

«Туристыр» пстэуми зэра­шIэщтыгъэр кIэлэцIыкIу зыгъэ­псэфыпIэ лагерэу ары. Хэгъэгур зызэхэзым, хьакIэщ зэхэтхэр унае зышIыгъэхэм бэджэндэу ахэр атыщтыгъ, нэужым ащагъ.
— 2014-рэ илъэсым тэ «Туристыр» тщэфыжьыгъэ, — къы­фиIотагъ «Адыгэ макъэм» хьа­кIэщ зэхэтым ипащэу Быржь Данэ. — Пкъэу хэтIагъэмэ ате­тыгъэ унэжъхэу мыщ дэтыгъэхэр рядгъэутыжьыгъэх. Я 2-рэ, я 3-рэ ыкIи я 4-рэ корпусхэр кIэу ядгъэшIыгъэх. Чъыгыбэ дэдгъэтIысхьагъ, псыубытыпIэ нэпкъхэр дгъэкъэ­бзагъэх. ХьакIэщ унэхэм апэIулъ чIыпIэхэм уц хьасэхэр ащызэтедгъэпсыхьагъэх. Непэрэ уахътэм диштэу гъэцэкIэжьын инхэр щызэшIотхыгъэх. ЦIыфхэм язы­гъэпсэфыгъо уахътэ гуIэтыпIэу, гупсэфэу щагъэкIоным ыкIи ащ пае ящыкIагъэр зэкIэ мыщ щы­гъэпсыгъэным тыдэлэжьагъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, хьакIэщ зэхэтыр зыфэдагъэмрэ джы зэрэхъугъэмрэ лъэшэу зэтекIы. КIэлэцIыкIу зыгъэпсэфыпIэ лагерэу «Туристыр» зыщэтым, мыщ зыщызгъэпсэфыщтыгъэхэм къызэраIотэжьыщтыгъэмкIэ, зекIозещэхэр ягъусэхэу лъэсэу къушъхьэм зэпырыкIыхэти, хы ШIуцIэм нэсыщтыгъэх ыкIи къа­гъэзэжьыщтыгъ. ЗыгъэпсэфыпIэр цIэрыIоу щытыгъ. Тэри тиамал къызэрихьэу ар лъытэгъэкIуатэ.

Я 30-рэ зекIо гъогууанэу зэрэ Союзэу щыцIэрыIуагъэм шIоигъоныгъэ зиIэхэр джыри Адыге­им щытехьашъух. Шъолъырым къихьэхэрэр зэкIэ апэ хьакIэщ­хэм ахэдэх. «Туристыр» зэрэзэлъашIэщтыгъэм фэдэу къы­зэтенагъ.
ХьакIэщ гъэкIэжьыгъэ зэ­хэтхэм ямызакъоу, чIыопсым идэ­хагъэ щыухъумагъ, хьэрзэ фыжьхэр, псычэтхэр къекIухэу псыубытыпIэ дэт, чъыг зэфэшъхьафхэр къыщэкIых, кIэлэцIыкIухэм апае зыгъэпсэфыпIэ пчэгу хэт, зипсауныгъэ лъып­лъэхэрэм апае спортивнэ тренажерхэр щагъэуцугъэх, джащ фэдэу зыщыбгъэпскIын плъэ­кIынэу бассейн дэт. Аукъодыеу удэхьанэу щымытэу къэшIыхьагъ, ухъумакIо Iут. КъатитIоу зэтет автобусхэр, машинэхэр дахьэхэу, дэкIыжьхэу бэрэ плъэгъущт. Щагушхом щыжъот.

ЧIыпIэ зэфэшъхьафхэм къа­рыкIырэ зекIохэр Адыгеим къы­зыкIохэкIэ, мыщ къыщэуцух.
2022-рэ илъэсым Херсон къикIыгъэ нэбгыри 183-мэ мы зекIо комплексыр шъхьэегъэзыпIэ афэхъугъ. Адыгеим ыпшъэ рилъхьажьи, къэралыгъо зэзэгъыныгъэ хьакIэщ зэхэтым ди­шIи, ыпкIэ хэмылъэу цIыфхэр мыщ щыпсэугъэх. КIэлэцIыкIоу ягъусэхэм яеджэн Краснооктябрьскэ гурыт еджапIэм щы­лъагъэкIотэн алъэкIыгъ. Сер­тификатхэр къызэратыгъэхэу чIэ­кIыжьыгъэхэр бэ, ахэм унэ­хэр ащэфыгъэх. Зитхылъхэр къыдэзыхыжьэу непэрэ мафэм джыри нэбгырибгъу къы­чIэнагъ. ЯщыкIэгъэфэ нэс чIагъэсыщтых.

ЗекIо зэхэтым ипащэ игуа­дзэу Светлана Ададуровам къы­зэриIорэмкIэ, къиныгъохэм ахэфэгъэ цIыфхэу IэпыIэгъу зэ­рагъэкIыгъэхэм ар ащыгъу­пшэрэп:
— МэфэкIхэр благъэкIыхэрэп, хьакIакIо къытфэкIох, къызэрэтфэразэхэр джынэс къытфатхы, телефонкIэ къытфытеох. Адыге­ир, Краснодар краир, нэмыкI чIыпIэхэри псэупIэу хахыжьыгъэх. Нэбгырищмэ тэ IофшIэпIэ чIыпIэхэр къафэдгъотыгъэу къытхэнагъэх.

Пандемием илъэхъани хьа­кIэщ зэхэтым госпитальхэм Iоф ащызышIэрэ врачхэр зыща­гъэпсэфынэу къекIолIэжьыщтыгъэх, «зонэ плъыжьым» къызи­кIыжьхэкIэ, ябынхэм ахэмы­хьажьхэу «Туристым» ихьакIэщ­хэр япсэупIагъэх. А лъэхъаным социальнэ мэхьанэшхо зиIэ пшъэрылъ ин зыгъэпсэфыпIэм ыгъэцэкIагъ. Ащ иIофышIэхэр врачхэу ковидым ебэныщты­гъэхэм къапекIокIыгъэх, ахэм загъэпсэфын, зызэтырагъэуцо­жьын алъэкIыным, ябынхэм япсауныгъэ щынэгъончъэу къэ­нэным фэIорышIагъэх.
Аужырэ илъэсхэм Адыгеим зекIоу къихьэ хъугъэр бэкIэ на­хьыб. «Туристыр» нэмыкI шъолъырхэм арыт зекIо операторхэм ежь-ежьырэу къыхахы, телефонкIэ къытеох, унэгъо-уна­гъоу ыкIи куп зэхэтхэу гъэпсэфакIо къэкIох. Ащ фэдэ зекIохэм хьакIэщ зэхэтым амалэу къаритыхэрэм Светлана Ададуровар къатегущыIагъ:

— Илъэс реным зэпымыоу Iоф тэшIэ. ТихьакIэщ зэхэт къы­хэзыхырэмэ щагум дэт бассейныр агъэфедэшъущт. Ар джырэблагъэ агъэкIэжьыгъэу, псыр агъэфабэзэ ашIыщт. Арышъ, кIымафэм къакIохэрэм апайи зыгъэпсэфыпIэ амал зэфэшъхьафхэр щыIэх. КIэлэцIыкIу ыкIи спорт пчэгухэр игъэкIотыгъэу агъэфедэх. Нэбгырэ 12 ачIэ­фэнэу бгъагъэу 6, нэбгырэ 24-рэ ыкIи 42-рэ зычIэфэщт зырыз, щы цIыкIухэу псы кIыIум тетых. Джащ фэдэу хьакIэщ зэхэтым хьамамыри хэт. ЗекIо агентствэ зэфэшъхьафхэм Аст­рахань, Краснодар краим, Став­рополь, Ростов, нэмыкI чIыпIэ­хэми зекIохэр къатфыращых. Ау мыщ къакIохэрэм нэужым ежь-ежьырэу зыдэкIощтхэр, чIыопс чIыпIэхэу зэрагъэлъэгъу ашIоигъохэм зэранэсыщтхэр къыхахы.
«Туристым» уикIыни псэупIэу Дахъом, Гъозэрыплъэ, ащ Кавказ къэралыгъо чIыопс ухъумапIэу хэтым, щыугъэпс фэбэ псыубытыпIэхэм, Мышъэкъо, Хьаджыкъо, Лэгъо-Накъэ уанэсынышъ, пчыхьэшъхьапэм къэб­гъэзэжьыни плъэкIыщт. АщкIэ Iэрыфэгъу дэдэу, Мыекъопэ районыр къызщежьэрэ шъып­къэм ар хэт.
ЕтIани хьакIэщ зэхэтым конференцзал нэбгырэ 50 чIэфэнэу хэт, ащ проектор чIэт. АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ Адыгеим икIэлэегъаджэхэм яшышъхьэIу конференциехэр илъэс зэкIэ­лъыкIохэм мыщ щызэхищэщтыгъэх, шIэныгъэ-практическэ Iоф­тхьабзэхэри щызэхащэу къы­хэкIыгъ.

ЗекIо комплексым гектар 12 фэдиз ыIыгъ. ЧIыопс псыубытыпIэм пцэжъые зэфэшъхьаф­хэр, хьадэпчэмыIухэр хэсых, псыхэонэшъухэр къафэбыбых, мэзчэтхэр шIыхьагъэхэу дэсых. ХьакIэщ унэу плIы дэт. ЗэкIэмкIи нэбгырэ 200 фэдиз ахэм ачIэфэ. Ащ ыпкъ къикIэу спорт зэнэкъокъухэу шъолъырым щызэхащэхэрэм ахэлэжьэнхэу къэ­кIорэ спортсмен купхэм мы хьакIэщ зэхэтыр къыхахы. Мэфэ реным Iоф зышIэрэ шхапIэр зэрэхэтыр ашIоIэрыфэгъу. ЕтIани, хьакIэщ зэхэтым ипащэ игуадзэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, хьакIэу къакIохэрэм ялъыты­гъэу шхыныгъохэр аупщэрыхьэх, хьалэл шхынхэри ашIых.
— Шъолъырэу тызщыпсэурэм шэн-хабзэу къыщекIокIыхэрэм адедгъаштэзэ Iоф тэшIэ, — хегъэунэфыкIы Светланэ. — Дин зэмылIэужыгъохэр зылэжьы­хэрэм, цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм яшхыныгъохэр зэрэзэтекIыхэрэр къыдэтэлъытэ. Нахь шхын хэхыгъэ фаехэр «Туристым» дэтэу Iоф зышIэрэ ресторанэу «Бэрэчэтым» кIонхэ алъэкIыщт. Ар тикомплекс хахьэрэп, унаеу щыт. Ау тихьа­кIэщ чIэсхэу шIоигъоныгъэ зи­Iэхэр щышхэнхэу макIох.
— Нэбгырэ тхьапша хьакIэщ зэхэтым щылажьэрэр, парк ин къызэрэпэIулъым иIыгъын къегъэхьылъа? Сыд фэдэ къиныгъоха анахьэу ­шъузэуалIэхэрэр?
— Нэбгырэ 20 фэдиз ренэу щэлажьэ, гъэмэфэ лъэхъаным IофшIакIохэр нэбгырэ 45-м нэсэу тэштэжьых. Сыда пIомэ а уахътэм цIыфэу къытэуалIэрэр нахьыб. ЧIыопсым игъэкъэ­бзэнкIэ, тIыгъ чIыпIэм чъыгэу къыщыкIыхэрэм яIыгъынкIэ цIыф­хэм ренэу тафэныкъу. Чъыг лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ тиI. Илъэс пчъагъэхэм ахэр къэдгъэкIыгъэх. Мысымэджэнхэм, тэрэзэу уяупхъоным мэхьанэшхо иI. Ащ фэгъэсэгъэ цIыфхэр тищыкIагъэх. Нахьыбэу цIыфхэр къызтэуалIэхэрэр гъэмэфэ лъэ­хъаныр, ИлъэсыкIэм икъихьа­гъур ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ зыгъэпсэфыгъо мафэхэр ары. Ащ фэдэ уахътэм нахь гъэлъэшыгъэу тиIофышIэхэм япшъэ­рылъ­хэр агъэцакIэх. ЦIыф купым яфэIо-фашIэ бгъэцэкIэныр, уакъыпекIокIыныр пшъэ­дэкIыжь ин.
БлэкIыгъэ илъэсым зекIо хьакIэщ зэхэтым республикэм ибюджет хьакъулахьэу сомэ миллионитфым ехъу ригъэхьагъ. ЗичIыгу къэзыбгынэн фаеу хъугъэхэм IэпыIэгъу афэхъунхэмкIэ къэралыгъо зэзэгъыныгъэу «Туристым» ыгъэцэкIагъэм къыхэкIэу, хэхъоныгъэу ышIынэу ыгъэнэфагъэхэм тIэкIу къакIэ­рызынэу хъугъэ. Арэу щытми, пчэгу чIыпIэ зэфэшъхьафэу яIэхэр агъэкIэжьыгъэх. ЦIыф-
хэр зэрысыгъэ хьакIэщ унэхэр икIэрыкIэу зэтырагъэуцожьы­гъэх, гъэцэкIэжьынхэр щашIыгъэх. ТапэкIэ чIыопс чIыпIэу аIыгъым къыхагъэхъон мурад зыдаIыгъ. Псы кIыIум тес бзыу лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ нахь къякIуным щэгугъых, ахэм чIыпIэр нахь къагъэбаи, гъэпсэфакIоу къекIуалIэхэрэми агу рехьых.
Тэу Замир.
Сурэтхэр: А. Балабась.