Ишъомбгъуагъэкlэ метрэ 60, илъэгагъэкlэ метриплl хъурэ lуашъхьэу «Джэгуа­кlо 3» зыфиlорэм нэсыфэ­хэ, ар атlыфэ археологхэм ашlуабэ дашlэщтыгъ.

Мэзий хъугъэу ахэр Мыекъо­пэ районым щэтlэх. Хьакlэщхэр, зыгъэпсэфыпlэхэр зэрагъэуцощт­хэ Джэгуакlо гъэхъунэм къагъэ­гъунэрэ археологием исаугъэт­хэр къебэкlых. Ащ елъытыгъэу гъогушlхэр, псэолъэшlхэр яlоф жъугъэу фежьэнхэм ыпэкlэ, ухъумэн пшъэрылъхэр шlэныгъэ­лэжьхэм агъэцакlэ. Саугъэт 30 фэдиз аушэтыгъ, ахэм ащыщых lошъхьэ зэфэшъхьафхэр, исп унэхэр. А уахътэм къы­кlоцl пкъыгъо гъэшlэгъонхэр къагъотыгъэх: дышъэ ыкlи тыжьын lэхъухэр, тхьакlумпылъхьэхэр, шъхьац гъэдэхалъэхэр, къошынхэр, щабзэхэр. Ямышlыкlэу, бэрэ апэ къимыфэрэ пкъыгъоу археологхэм къагъотыгъэр бзы­лъ­фыгъэ адыгэ паlом ышыгу тетыгъэ дышъэ гъэдэхалъэр ары. Я 15-рэ лlэшlэгъум ар ашlы­гъагъ, шытхьэлэ культурэкlэ алъытэрэм изы lахь. Ащ фэдэ пэсэрэ пкъыгъо лъапlэхэр къагъотызэ, археологхэр анахьэу зэжагъэхэр lошъхьэ инэу «Джэгуакlо 3» зыфиlорэм къычlэкlыщтыр ары.
«Тызэрежагъэу мы lошъхьэ джадэр къычlэкlыжьыгъ. Мые­къопэ культурэм изэман ар агъэуцугъ, Ошъад илэгъу, илъэс минитф зыныбжь къэхалъэм тырагъэуцуагъ. «Джэгуакlо 3» зэрэиныр къыдэплъытэмэ, ар зыфагъэуцугъэр зы пщы лъэпкъ гор, мы гъэхъунэм игъэlоры­шlа­кlощтыгъэнкlи хъун», — къырегъажьэ игущыlэ археологэу, Къыблэ музеим ишlэныгъэлэжьэу Кирилл Еременкэм.
Къагъотыгъэ къэхалъэм ишlыкlэ изакъоми, бгъэшIэгъонэу щыт. Хъурэябзэу мыжъо чэукIэ къэшIыхьагъ, къэр куоу етIыхыгъэ бэным дэтыгъ, а бэнри хъурэябзэу чIыгум хэбзыкIыгъ. Ышъхьагъ мыжъосын папкIэу, Iатэу мыжъо хъурэе фыжьы­шхохэр телъыгъэх, ахэм яшIуа­гъэкIэ бэным псы дэхьагъэп ыкIи ащ илъэс минитфэ чIым хэлъыгъэ хьадэм ытхыпкъ къуп­шъхьэ къыгъэнагъ.
«Сабый къэмыхъугъэр зэрэщылъы хабзэу хьадэр гъэпкIэжьыгъэ, къокIыпIэ лъэныкъом гъэзагъэу агъэгъолъыгъ. Ащ фэдэ гъэтIылъыкIэр Мыекъопэ культурэм ихабз. «Охра» зыфаIорэ краскэ плъыжьыр щыфагъ. Ар тыгъэм фашIыщтыгъэ лъытэныгъэм къыхэкIыгъэ хабз, ышъо нахь диштэнэу хьадэр агъэлэжьыгъэ», — къеIуатэ ар­хеологым.

Тэ анахь дгъэшIагъоу гу зы­лъыттагъэр — хьэдэ къупшъхьэр ины, цIыфышхуагъ. Ылъакъохэр кIэупкIагъэу, зэкIоцIыщыхьагъэу зэрэщылъы пэтзэ, ыкIыхьагъэ метрэрэ сантиметри 10-рэ мэхъу. Ар зэкIоцIыпхыжьэу уузэн­кIымэ метритIуми ехъущт.
«Нахьыпэм иныжъхэр псэущтыгъэхэба? Ахэм ащыщ лъэпкъыгъ мыр. Зэрэиным фэдэу илъэрыхьагъи цIыкIугъэп. Ышъхьэбгъумэ дышъэ хъураехэр ателъых, къамэрэ шъэжъыерэ зэблэщыгъэхэу къыголъых, ахэр зэрагъэчаныщтыгъэ пкъыгъори ягъус. ШтаукI (кремний) щэбзащэхэр бгъу къэмланэм зэри­лъыжьхэу гуалъхьэгъагъэх, ылъ­пэгъу къошын джэдитIу ит. Зы пащэ гор мы Iуашъхьэр зыфагъэуцугъэр», — къыхегъэ­щы Адыгэ Республикэм и ­Лъэпкъ музей ишIэныгъэлэ­жьэу Андрей Недомолкиным.
Агъэшlагъо икъун фэдиз мэхъу археологхэм къагъотыгъэ къэхалъэр. Хьадэр хъулъфыгъ, къыголъ пкъыгъохэмкIэ ар къэо­шIэ. Хэтыгъ а иныжъыр? Сыд фэдэ лъэпкъыгъа? Адыгэхэм ятэжъ пIашъэу алъытэрэ мыотI­хэм, зыхьхэм ащыщыгъа? ШIэныгъэлэжь купым джыри бэ зэригъэшIэнэу ыпэ илъыр. Ушэтынхэр хьадэм икъупшъхьэми арашIылIэщтых, къагъотыгъэ пкъыгъохэри зэтырагъэуцожьыщтых. Нэужым зэкIэри республикэм имузейхэм аухъумэнэу аратыжьыщт.
ТIэшъу Светлан.
Адыгеим изаслуженнэ журналист.