КъэсIотэщтыр зыхъугъэр ащэфырэм ыуасэ карточкэхэмкIэ джыри зыщамытыщтыгъэ лъэхъан.
Гъомылапхъэхэр зыщащэрэ тучаным сычIэхьагъ. СищыкIагъэхэр къасштэхи, кассэм сыкъыIухьагъ.
— Сомэ 306-рэ — къэсщэфыгъэм ыуасэ тучантесым къысфилъытагъ. Жъгъэй сымыгъотэу сомэ 400-р къэсштагъ.
— Сомих къэгъотба, — тучантесыр къэгуIагъ.
— Жъгъэй сиIэп, — джэуап есты­жьыгъ.
АдыгабзэкIэ тызэдэгущыIэщтыгъ. Тучантесым ахъщэу къыситыжьыщтыр, фэмые хъатэу, къылъытэу ыублагъ. СакIыбкIэ зыгорэ къыкъоIэбыкIыгъ:
— Сомихыр штэ.
СызызэплъэкIым, бзылъфыгъэу ахъщэ жъгъэир къэзыщэигъэр къэсшIэжьыгъ — синэIосэгъэ цыхьан бзылъфыгъэу Рай арыгъэ. Ащ пае зэрэзекIуагъэр згъэшIэгъуагъэп.
— Тхьауегъэпсэу, дах, зэгорэм къы­остыжьыщт.
— Ащ урыгущыIэн фэдиз екъуа? – къысфидагъэп бзылъфыгъэм.
Сапашъхьэ ит бзылъфыгъэм сеплъызэ сегупшысагъ: ылъыкIэ цыхьан шъыпкъ нахь мышIэми, зыщыщ лъэпкъым емы­лъы­тыгъэу, илъэсипшI пчъагъэхэм зыхэ­сыгъэ цIыф лъэпкъым ишэн-хабзэхэр лъым щыщ шъыпкъэ хъугъэх.

Цыхьанхэр къызэзымыгъэкIуалIэхэрэри щыIэх, зыгорэми агу рехьых. Тари­хъым­кIэ ахэр Индием къикIыгъэх. Хэку зимыIэ цIыф лъэпкъ закъоу ахэр ары щыIэр. Яшэн-хабзэхэри, ежьхэм афэдэу, ямышIыкIэх. КIэпхын зэмышъогъу кIыхьэшхохэр, жъгъырыу макъэ къызпыIукIырэ щыгъэхэр, орэдхэр, къэшъуакIэхэр —якультурэ бэ зыхиушъафэрэр. А зэпстэур къыбгурIоным пае яшэн-хабзэхэм дэ­гъоу уащыгъозэн фае. Цыхьанхэм янахьыбэм быслъымэн ыкIи чыристан динхэр алэжьых, нэмыкI динхэр зыIыгъхэри къахэкIых, ау ахэр япчъагъэкIэ мэкIэ дэд. Цыхьаныбзэм диалект пчъагъэ иI. Хэгъэгу ямыIэми, лъэпкъ гимныр ыкIи быракъыр яIэх.
Джырэ уахътэм цыхьанхэм яна­хьыбэмэ мыкощыжьхэу зы чIыпIэ къыхахы. Анахь тхьамкIагъоу ахэм алъы­тэрэр яджэмэхьат къыхагъэкIынхэр ары. Ащ фэдэ унашъо зыфашIырэр бзэ­джэшIэгъэ хьылъэ зезыхьагъэхэр ары.
Цыхьанхэм яныбжьыкIэхэр къызэрэзэрэщэрэм шIыкIэ пчъагъэ иI: зэгурыIохэу къэзэрэщэхэрэри, агу рихьыгъэ пшъашъэр зытыгъухэрэри къахэкIых, пшъашъэм уасэу лъатырэри макIэп. ЗэралъытэрэмкIэ, цыхьаныр пхъэн­кIа­кIоу, заводым е фабрикэм иIофышIэу ыкIи зэкIэмэ анахь гъэшIэгъоныр, журналистэу Iоф ышIэныр къекIурэп.
Цыхьаныбэмэ нэпхыр ахэлъ ыкIи ар къызфагъэфедэ. Тэ ар къыдгурымыIорэми, Европэм щыпсэурэ цыхьанхэм пыжъ гъэжъагъэр ялъэпкъ шхын.
Тэхъутэмыкъуае щыпсэурэ нахьыжъхэм дэгъоу агу къэкIыжьых цыхьан зэшъхьэгъусэхэу Абрагимовхэу Полинэрэ Курайрэ. Апэ Лъэустэнхьаблэ, нэужым Тыгъургъой дэсыгъэ цыхьанхэм Курай янэ-ятэхэр ахэсыгъэх. Икъэщэгъу зэ­хъум, жьы дэдэу цыхьанмэ къащэ, Курай цыхьан пшъашъэ къыфагъотыгъ. Полинэ къызхэкIыгъэ унагъор цыхьанэу нэмыкI чIыпIэ къикIыгъэхэм ащыщыгъ. НыбжьыкIэхэу къэзэрэщагъэхэр Щынджые дэсыгъэх. Я 60-рэ илъэсхэм Тэхъу­тэмыкъуае къэкощыгъэх. Район гупчэу ар щытыгъ, IофшIапIэ щыб­гъотынымкIэ, щыIэкIэ-псэукIэр щызэтебгъэпсыхьанымкIэ нахь щыIэрыфэ­гъугъ. Курай колхозым былыма­хъоу Iухьагъ. Фермэм шы заули щаIыгъыгъ, цыхьан пстэуми афэдэу, игопэ дэдэу ахэм апы­лъыгъ. Джащ фэдэу гъукIэ Iофми Курай фэIэпэIэсагъ. ШIуа­нэхэр, пшъэхъухэр, нэмыкI Iэмэ-псымэхэр къоджэ­дэсмэ афишIыщтыгъэх. Ишъхьэгъусэу Полинэ са­бый 12 къыфэ­хъугъ. НэбгыриплIыр цIыкIу дэ­дэхэу лIэжьыгъэх. Сабый быныр пIыгъыныр, бгъэ­шхэныр IэшIэхыгъэп. Унагъом кIэгъэкъонэу фэхъун ыIоти, Полинэ чылагъохэр къыкIухьэзэ, джэнчыдзэу ахъщэр къыхидзыщтыгъ. Илъэпкъэгъу бзылъфыгъэмэ афэдэу Полинэ психолог дэгъугъ. КъыIорэр зышIошъ хъущтыри мыхъущтыри, ахъщэ къезытын зылъэкIыщтыри, щагум дэзымыгъэхьащтыри къышIэ­щтыгъ. Инэпх зэрэIэкIэфагъэхэри цIыфхэм къагурымыIоу ахъщи гъомылапхъи къыраты­щтыгъ. Адыгэ бзылъфыгъэхэр зэрэхьалэлхэр къыгурыIуагъэу Полинэ зэнэцIыгъэ горэхэмкIэ ялъэIун ылъэкIыщтыгъ, ау ямыупчIыжьэу зыпари ыштэщтыгъэп. Быслъымэн мэфэкIхэр бли­гъэкIыщтыгъэ­хэп, сыда пIомэ дэгъоу къызэретэщтхэр ышIэщтыгъ. ИIалъмэкъ IэшIу-IушIухэмкIэ ушъагъэу къахэкIыжьыщтыгъ.

Сабый нахьыжъхэр ины зэхъухэр ары ныIэп унагъом унэ ышIынэу зыфежьагъэр ыкIи я 70-рэ илъэсхэм ежьхэм яеу унэрэ зы шырэ яIэ хъугъэ. Ясабыйхэр еджапIэм бэрэ кIощтыгъэхэп. Адыгэ кIэлэцIыкIухэм ахэтхэзэ адыгабзэр дэгъоу зэрагъэшIагъ. ЯкIалэу Мите пае чылэм сэмэркъэубэ къыщекIокIыщтыгъ. Дзэм къулыкъу щихьынэу зэкIом, адыгэ закъоу частым дэсыр ежьыр арэу къы­тхыщтыгъ. МэфэкI мафэ горэм чылэм мыщ фэдэу щиIуагъэу къаIожьыщтыгъ:
— Корейцэмрэ цыхьанымрэ адыгабзэкIэ щызэдэгущыIэхэу тыдэ джыри щыплъэгъун плъэкIыщт?
Абрагимов зэшъхьэгъусэхэм япхъу синэIосэ Раеу пэублэм зигугъу къэсшIыгъэри.
Ар классиблым ыуж еджапIэм чIэ­кIыгъ. Сабый нахьыкIэхэр янэ дипIущтыгъэх. НыбжьыкIэ дэдэу район сы­мэджэщым санитаркэу Iоф щишIэнэу ыублагъ. Егугъузэ Iоф ышIэщтыгъ. Медсестра нахьыжъэу ХъокIо Сарэ шIукIэ ыгу къэкIыжьы, бэмэ афигъэсагъэу Рае ащ лъэшэу фэрэзагъ.
ИжъыкIэ къыщыублагъэу цыхьанхэр тыгъоным фэщагъэхэу алъытэ. Зыгорэ зыкIодыкIэ, цыхьан бзылъфыгъэ ныбжьыкIэм егуцафэщтыгъэх, ау медсестра нахьыжъыр сыдигъокIи Рае къоуцо­щтыгъ. Благъэу ышIэщтыгъэ пшъэшъэжъыем цыхьэ фишIыщтыгъ.
Уахътэ тешIагъэу мысэр къызычIэщыжькIэ, зэIофшIэгъухэм заумысыжьыщтыгъ пшъэшъэжъыем зэрегуцафэщтыгъэхэм пае.
Зы лъэхъан горэм гыкIапIэм амыхьэу медицинэ IофышIэхэм ящыгъынхэр отделением щагыкIыщтыгъэх. Халатхэм язырэм иджыбэ дышъэ Iэлъынэу къыригъотагъэр Рае медсестра нахьыжъым ритыжьыгъагъ. Iэлъыныр зиер пчэдыжьым IофышIэ къызэкIом, къыщышIыгъэр ыгу къеоу зэкIэми къафиIотагъ. Рае ащ иIэлъын къызэригъотыжьыгъэр зешIэм, лъэшэу гушIуагъэ, санитаркэ ныбжьыкIэм зэрэфэразэр риIуагъ.
Джащ фэдэу тхьамыкIэгъошхо къызэхъулIэгъэ бзылъфыгъэ горэ отделением къычIэфэгъагъ. ИкIэлэ закъо машинэм ыукIыгъэу, щыгъупшэрэр нахьыбэу, ышIэрэр ымышIэжьэу ар щытыгъ. Ахъщалъэм къизыгъэ минитф зэрытыр ымылъэгъоу джэхашъом тефагъ. Рае палатэр къыукъэбзы зэхъум ахъщэр къыгъоти, врачым фихьыгъ, зышIо­кIодыгъэ бзылъфыгъэм ратыжьыгъ.
Джащ фэдэу лъэпкъэу зыщыщым палъхьэрэ шэнхэм апэшIуекIозэ Рае иIофшIэгъухэм закъыригъэштагъ, ынапэ къабзэу цIыфхэм ахэтыгъ. НыбжьыкIэ дэдэу Рае дагъэкIуагъ. Ау апэрэ лIым хэкIыжьи, къо къыфэнагъ. ЯтIонэрэу зыдакIом, сабыищ къыфэхъугъ. Илъэси 10-рэ зэгурыIохэу зыдэпсэугъэ лIым игъонэмысэу идунай ыхъожьыгъ. СабыиплI иIэу бзылъфыгъэр шъузабэу къэнагъ. Ащ емылъытыгъэу, IофшIэныр чIидзыгъэп. Сымэджэщым иIэшъхьэтетхэр IэпыIэгъу къыфэхъухи сабыйхэр кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм аштагъэх. ИIоф­шIэгъухэм район администрацием зыфагъази, кIэлабэ зиIэ ным фэтэр къыратыным фыкIэлъэIугъэх. Ащыгъум район администрацием ипащэу тетыгъ Николай Демчук. Шъузабэм общежитием унэ къыщыратыгъ.
Непэ Рае икIалэхэм зэкIэми ящыIэныгъэ дэгъоу зэтеуцуагъ. КIэлитIумэ къащагъ, Гаджаслан товархэр зэрещэ, Яшэ псэолъэшIмэ ахэт. Ипшъашъэу Золушкэ пщэрыхьакIу ыкIи кондитер. Пшъэшъэ нахьыкIэу Светланэ Iэбжъа­нэхэр егъэдахэх. Сабыйхэр къакIэхъу­хьагъэх.
Рае джыдэдэми сымэджэщым зэрэIут. Илъэс 40 фэдизрэ зыщылэжьагъэм иIофшIэн уасэ фашIэу щытхъу тхылъ пчъагъэ ащ къыратыгъ. ИIофшIэгъухэм лъытэныгъэ къыфашIы.
Врачэу Еутых Муслъимэт Чэмалэ ыпхъум гуфэбэныгъэр къыхэщэу Рае Iоф зэришIэрэм къытегущыIэ:
— Раисэ Абрагимовар тиIофшIэн иветеранэу плъытэ хъущт. Илъэс пчъагъэхэм иIофшIэгъухэми сымаджэхэми жабзэ къадегъоты, ипшъэрылъхэр дэ­гъоу егъэцакIэх, цIыф шъырыт.
Ежь Райи къоджэдэсмэ афэраз:
— Сянэ-сятэхэр бэрэ зэрэкощыгъэхэр къаIотэжьэу къыхэкIыщтыгъ. Тэхъутэмыкъуае дэсхэр тиунагъо дахэу къыпэгъокIыгъэх. Тыхымэу, нэмыплъ къытахэу ныбжьи зэхэтшIагъэп. Тисабыйхэр мыщ щыпсэурэ кIэлэцIыкIухэм дэгъоу агурыIуагъэх. Сятэ колхозми, нэужым совхозми лъытэныгъэ щыфашIыщтыгъ. Сяни дэгъоу ашIэщтыгъ. Тэхъутэмы­къуае тыкъызэрэщыуцугъэмкIэ ныбжьи тыкIэгъожьыгъэп. Тянэ-тятэхэр щыIэжьхэп. Сшэу Мите, адыгэу зызылъытэжьыщтыгъэр, бэмышIэу дунаим ехыжьыгъ.
Ыш епхыгъэу Рае зы къэбар къы­Iотэжьыгъ:
— ТIэкIу шIагъэу чылэм цыхьан унэгъуитIу къыдэтIысхьэгъагъ. Сшы ахэм ахахьи, нэIуасэ зафишIыгъ, чIыпIакIэр мафэ афэхъунэу афиIуагъ. Ежьыр чылэм дэс цыхьанхэм зэранахьыжъыр, илъэс 60 хъугъэу зэрэщыпсэурэр къафиIотагъ, лъытэныгъэ къафашIэу чылэм зэрэдэс­хэр, зи мыхъун зэрамышIэрэр, зыми IаекIэ ягугъу зэримышIырэр къыкIигъэтхъыгъ. ЫкIи ежьхэри ащ фэдэу зекIонхэу ялъэIугъ. Ащ фэдэу псэухэмэ, зыми агу зэрэхимыгъэкIыщтымкIэ къыгъэгугъагъэх.
Ащ ыуж Рае ыш бэ къыгъэшIэжьы­гъэп. Полинэрэ Курайрэ атекIыгъэ къо­рэлъф-пхъорэлъф 17-р, ахэм атекIыжьыгъэ нэбгырэ 28-р Адыгеим, Краснодар краим, нэмыкI шъолъырхэми ащэпсэух, ау лъапсэу яIэм зэрещалIэх. Зы Iанэ зэдыпэсхэу якъини яхъяри зэдаIэты.
АкIэгъу Разиет.