Рыфабгъо псыкъефэххэм джыри зэ жъэрымэ IэшIур ащыугъ. Хабзэ хъугъэ мэфэкIэу «Адыгэ хьалыжъом и Мафэ» щырекIокIыгъ. Бэхэр зажэхэрэу мэфэпчъым хэуцогъэ Iофтхьабзэр мыгъэ я 13-у зэхащагъ.

Адыгэ хьалыжъом имэфэкI иапэрэ илъэс къыщегъэжьа­гъэу ар зэрэрекIокIыгъэр «Адыгэ макъэм» инэкIубгъохэм ренэу къащетхыжьы. Мыгъэрэри хэзы хъурэп, ау мызэгъэгурэр хэушъхьафыкIыгъэщт. Гастрономическэ хъугъэ-шIэгъэ иным тигъэзет лъыплъэгъэ къодыеп, иIофышIэ куп апэрэу зэнэкъо­къум хэлэ­жьагъ. ЫбгъукIэ тызэплъырэ зэнэкъокъу IэшIум, иплъыр-стыр икуупIэ тшъхьэкIэ тыхэтыгъ.
«ГухэлъышIухэр сыдигъуи ошIэ-дэмышIэх» зэраIоу, Адыгэ хьалыжъом имэфэкI тыхэлэжьэным тымышIахэу зэдедгъаштэу тыкъыфэкIуагъ. Бысымгощэ шъхьаIэу дгъэнэфагъэр АР-м изаслуженнэ журналистэу Iэшъынэ Сусан ары. Гъэзетым иредактор шъхьаIэу МэщлIэкъо Саиди фэдэ гукъыдэчъыр игуапэу къыпхъотагъ.
— Къэптхыжьыщтыр зы, ау узыхэлажьэрэм гузэхашIэхэр нэмыкIых. А пстэури зэхэтшIэнэу тыфэягъ. Типшъашъэхэр зэкIэ бысымгуащэх, IэшIоу мэпщэры­хьэх. Янэжъхэм арагъэшIэгъэ хьалыжъошIыкIэр къагъэлъэ­гъонэу къэ­кIуагъэх. Ахэм ежь япшъашъэхэри ягъусэх. Арышъ, лъэшэу тигуапэ мыщ фэдэ мэфэкI­хэр зэрэщыIэхэр, къыт­кIэ­хъу­хьэхэрэм ахэр ядгъэлъэ­гъунхэ зэрэтлъэкIы­хэрэр, — къы­Iуагъ «Адыгэ макъэм» иредактор шъхьаIэу МэщлIэкъо Саидэ.

— СэркIэ нанэ ихьалыжъор хьалыжъо къызэрыкIу: тыгъэныкъор зитеплъэу, къуаеу дэлъым щыгъум нэмыкI хэмы­лъэу, дагъэм щыгъэжъагъэр. Джащ фэд сэри сянэжъ ыгъажъэщтыгъэу, нэужым сянэ ышIэу, джы сэ сипшъашъэ езгъа­шIэрэр. Ыпэрэ илъэсым журналистэу мыщ сыхэтыгъ, джы бысымгуащэу сыхэ­лэжьагъ. Бзылъфыгъэ IэпэIэсабэхэм уакIырыплъызэ, ащ дакIоу, пхъэ машIом упэтэу хьалыжъо бгъэжъэныр гъэшIэ­гъон дэд, — хигъэунэфыкIыгъ тиIофшIэгъоу Iэшъынэ Сусанэ.
Фестивалым тэ апэрэу тыхэлэжьагъэ­мэ, Красногвардейскэ районым щыщ БрантI Анжелэ мэфэкIым ибысым ­шъыпкъ пIоми хъущт, иапэрэ илъэс къыщегъэжьагъэу зы гъэ блигъэкIыгъэп. АщкIэ мызэгъэгурэр я 13-у хъугъэ. «Сигуапэу ренэу сыкъэкIо», — еIо ащ.
Игуапэу мэфэкIым апэрэу хэлэжьагъ Мухаммад Басела. ИлъэсипшIкIэ узэ­кIэ­Iэбэжьмэ бысымгуащэр Дамаск къикIыжьи хэкужъым къэкIожьыгъ, ау джырэ нэс Адыгэ хьалыжъом имэфэкI хэлэ­жьэнэу ыгу къэкIыгъэп. Мы илъэсым зырагъэблагъэм игуапэу зыкъыщигъэлъэгъуагъ, «Къэзыгъэзэжьыгъэ хьалы­жъу» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ зиушэ­тыгъ. Ащрэ «Адыгэ макъэмкIэ» тикупрэ тызэгофэнэу хъугъэ ыкIи гущыIэгъу тызэ­фэхъугъ. ШIогъэшIэгъонэу тихьалыжъо шIыкIэ къылъыплъагъ, тикъуае иIэшIугъи ыуплъэкIугъ.

— Шъуикъуае IэшIу дэд, хьалыжъохэри дахэу шъошIых. Тэ тихьалыжъохэр шъошъуиехэм афэдэхэп: нахь цIыкIух, къуаеми щыбжьый шIуцIэ хэтэлъхьэ. МэфэкI шIагъом тыкъыхэфагъ, сигуапэ мыщ сыкъызэрэкIуагъэр, — къыIуагъ ащ.
Рыфабгъо ипсыкъефэххэм адыгэ хьа­лыжъом имэфэкI закъоп ащырекIокIырэр. Адыгэ къужъым, къэбым ямафэхэр шъхьадж пIалъэ иIэу щызэхащэх. А пстэур зигукъэкIыр Бибэ Мурадин. Ежьыр непэ къытхэмытыжьми ипшъа­шъэхэмрэ ишъхьэгъусэрэ ащ Iофэу ри­хьыжьагъэр лъагъэкIуатэ. Ары пакIошъ, мэфэкIхэм джы Урысые патент апылъ хъугъэ.
— ИлъэситIукIэ узэкIэIэбэжьмэ тимэфэкIхэр Роспатентым щыттхынхэу тыгу къэкIыгъ ыкIи ищыкIэгъэ тхылъхэр охътэшIурэ дгъэхьазырыгъэх: Адыгэ хьалыжъом, къэбым, къужъым ямэфэкIхэм язэхэщэн тятэ игукъэкIэу зэрэщытыр къэтыушыхьатыгъ. Джащ фэдэу блэкIыгъэ илъэсым хугъэ-шIэгъэ зекIонымкIэ зэнэкъокъум «Адыгэ хьалыжъом имэфэкI» Къыблэ ыкIи Темыр-Кавказ шъо­лъырхэмкIэ я 2-рэ чIыпIэр къыщихьыгъ. Хъугъэ-шIэгъэ зекIоным Адыгеим зыщез­гъэушъомбгъурэ проект анахь дэгъухэм ахалъытагъ. А пстэури къыддэхъущтыгъэп тимэфэкI хэлажьэхэрэмрэ ащ изэ­хэщэкIо комитет хэтхэмрэ мыхъугъэхэмэ, — къыхигъэщыгъ Бибэ Заремэ. Къы­Iуагъэм къыкIэлъыкIоу «Урысыем изаслуженнэ журналист» зыфиIорэ щытхъу­цIэр къызэрэфагъэшъошагъэмкIэ фэгу­шIуагъ ыкIи илъэс 13-м къыкIоцI мэфэ­кIым изэхэщэнкIэ Iофышхоу зэшIуихырэм фэшI рэзэныгъэ гущыIэхэр фигъэзагъэх тиIофшIэгъоу Тэу Замирэ. Ащ имыза­къоу «Тхьэм уегъэпсэу» гущыIэхэр къылэжьыгъэх лъэпкъ шъуашэр щыгъэу илъэс къэс Рыфабгъо псыкъефэххэм ащырекIо­кIырэ мэфэкIхэр къэзгъэдэхэрэ ХъокIон Хьамедэ. Джащ фэдэу КъТРК-м ирежиссерэу Гъазые Бирамхъан лъэпкъ культурэм, шэн-хабзэхэм якъэухъумэн иIахьышIу зэрэхилъхьэрэм пае ДАХ-м ищытхъу тхылъ Адыгэ Хасэм итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан къыритыжьыгъ.
Джащ фэдэу творческэ зэхахьэу «Ошъа­дэм» мэфэкIым къекIолIэгъэ хьакIэхэр лъэпкъ культурэм нэIуасэ фишIыгъэх, зэхэщакIохэм зэнэкъокъу­хэр рагъэкIокIыгъэх. «Адыгэ макъэм» фэ­гъэхьыгъэ упчIэхэу МэщлIэкъо Саидэ къыгъэхьазырыгъэхэм джэуап тэрэзхэр къязытыжьыгъэхэми адыгэбзэ мэфэпчъхэр шIухьафтынэу аратыгъэх.

Хьалыжъом
игъэжъэгъу
Хьалыжъохэм ягъэжъэгъу мэфэкIым ихъугъэ-шIэгъэ шъхьаI. МашIор зэкIэгъэ­нагъэмэ, щыуанхэр тырагъэуцуагъэхэмэ — щэлэмэ хьалыжъор шIэхэу хьазы­рыщт. Ащ гу лъызытэгъэ зекIохэу мэфэкIым къекIолIагъэхэр Iанэхэм къащызэпэIууцуа­гъэх. Мафэм ифэбагъэ къэзыгъэлъэ­шыгъэ пхъэ машIохэм бысымгуащэхэр апэуцуагъэх. Тхьацу дэгъумрэ къое Iэ­шIумрэ ямызакъоу мэшIо тэрэзми хьалыжъо гъэжъэнымкIэ мэхьанэшхо иI. Ар ифэшъуашэу зэкIэмыгъэблагъэмэ зэдэплъхьагъэр хьаулыягъэкIэ лъытэ. МашIом изэтегъэуцон гумэкIыгъохэр къыпыкIыгъэхэми, а ушэтынми бысым­гуащэхэр пхырыкIыгъэх. Охътэ кIэкIым къыкIоцI хьалыжъо стырхэр къызэратэ­къокIыгъэх. Тэ тикуп ибысымгощэ шъхьа­Iэу Iэшъынэ Сусанэ ыIапшъэмэ къятхъо­рэ мэшIо тхъуабзэхэми къамыгъэуцоу хьалыжъохэр ыгъэжъагъэх ыкIи ахэр сты­рэу ашхыным къежэу щытыгъэ хьа­кIэхэм афэдгощыгъэх. Ростов хэкум къикIыгъэ Роман Шнуровым ыпкIэ хэмылъэу зэреттыгъэр шIогъэшIэгъоныгъ. Игуапэу иунагъо исхэм язырызыгъоу хьалыжъор ыштагъ.
— Шъыпкъэр пIощтмэ, апэрэу мыр сэшхы, IэшIу дэд. МэфэкIым тэ ошIэ-дэмышIэу тыкъыхэфагъ. Адыгеим апэрэу тыкъэкIуагъэу ичIыпIэ дахэхэр къэтэплъыхьэх. Мыщ тыкъызыдахьэм мэфэкI шIагъо щырекIокIэу къычIэкIыгъ. Дэгъу дэд, лъэшэу тигуапэ хъугъэ. IэшIоу тышхагъ, лъэпкъ культурэми нэIуасэ зыфэтшIыгъ, — къыддэгощагъ тихьалыжъо гъэжъагъэ зэттыгъэ зекIор.
Джащ фэдэу гъэжъэгъу тимыфэзэ хьалыжъохэр зэбгырыкIыгъэх. Зигъэхьазырын сыхьат пчъагъэ зыпэIудгъэхьэгъэ тхьацухэкIыр сыхьаткIэ къэдгъэжъагъ. Чан дэдэу Iоф зышIагъэхэр къыдготыгъэ Блащэпсынэ щыщ бысымгуащэхэр ары. Ахэр зэнэкъокъум илъэныкъо пстэуми ахэлэжьагъэх. НэмыкI районхэм къа­рыкIыгъэхэми къыкIырагъэчыгъэп. А мафэм осэшIхэм къин алъэгъугъ, пстэу­мэ яуплъэкIун IэшIугъэми, анахь дэгъур къыхэпхыныр IэшIэхыгъэп. Ары нахь мышIэми, егъэжьагъэм кIэ фэхъун фае­ти, зэфэхьысыжьхэр шъхьэи­хыгъэ къашIыгъэх.

«Нанэ ихьалыжъу» зыфиIорэмкIэ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» ибысымгуащэу Iэшъынэ Сусанэ апэрэ чIыпIэр къыфагъэшъошагъ. ОсэшI купым хэт Гъазые Бирамхъан къызэриIуагъэмкIэ, адыгэ хьалыжъо шъыпкъэ дгъэжъагъэу алъытагъ. «МэфэкI хьалыжъомкIэ» Кощхьэблэ районым щыщ Дыбэгъо Саидэ пэрыт хъугъэ. Адыгэкъалэ щыщ Цуекъо Риммэ «Бысымгуащэм ихьалыжъу» зыфиIорэмкIэ анахь дэгъоу алъытагъ. «Нысэ Iапэм­кIэ» Мыекъопэ районыр къэзыгъэлъэгъогъэ Дзыбэ Заремэ анахь IэпэIасэу къычIэкIыгъ. Сирием къикIыжьыгъэ Му­хаммад Басела «Къэзгъэзэжьыгъэ хьалыжъо» анахь IэшIур ыгъэжъагъ. Адыгэ хьалыжъом ишIухьафтын шъхьаIэ Теуцожь районым щыщ КIыкI Маринэ къылэжьыгъ. ТекIоныгъэ къыдэзыхыгъэ­хэм ямызакъоу фестивалым хэлэжьагъэхэм зэкIэми ар къэзыушыхьатырэ тхылъхэмрэ шIухьафтынхэмрэ араты­гъэх. Пстэури зэхэтхэу зытырахыгъэ сурэтыр мэфэкIым кIэух дахэ фэхъугъ.

«Адыгэ макъэм» иIофышIэхэмкIэ «Адыгэ хьалыжъом и Мафэ» тызэрэхэ­лэжьагъэр гопэшхо тщыхъугъ. «Нанэ ихьалыжъу» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ апэрэ чIыпIэр къызэрэтфагъэшъошагъэм ар фэдитIоу къыгъэлъэшыгъ. Республи­кэм ибысымгощэ бэлахьхэм таготэу ащ тыхэлэжьэн зэрэтлъэкIыгъэр зымыуасэ щыIэп. Мэфэ жъоркъ фабэми, пшъэдэ­кIыжьэу зыфэтлъэгъужьырэми, пхъэ ма­шIоми тагъэулэугъэми, пшъыгъэ гу­шIуагъо ар тфэхъугъ, тигуапэу ар джыри бэрэ тыгу къэкIыжьыщт. Ащи иза­къоп, мэфэкIым хэлэжьэрэ бысымгуащэхэм нэмыкIынэкIэ тяплъыгъ, «лIыгъэ» зэрахьэ — фабэм машIор ащэчы, лъэпкъ шхыныгъохэр щагъаIэх, лъагъэкIуатэх, неущырэм лъапсэ фашIы.
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр: Александра Балабась.