Актерэу, тхакIоу, драматургэу, РСФСР-м изаслуженнэ, АР-м инароднэ артистэу Чэпэе Мурат Исмахьил ыкъор къызыхъугъэр илъэс 85-рэ хъугъэ.

Ащ ирольхэр нэм кIэтых, ипьесэхэр щыIэныгъэм къыхэ­хыгъэ пычыгъох, итворчествэ кIуачIэ, игъашIэ зэрэщытэу теат­рэм фигъэшъошагъ, Чапай зэриIощтыгъэу сценэр — ищыIэныгъагъ.
Мурэтэ Чэпай къызыхъугъэр илъэс 85-рэ мыгъэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу АР-м и Лъэпкъ театрэ драматургым ипьесэу «Шъузабэхэр» ыгъэуцужьыгъ.
АР-м итеатральнэ объединение ипащэу Ацумыжъ Рустам ащ мэхьанэ гъэнэфагъэ реты.
— Чэпэе Мурат адыгэ театральнэ искусствэм хэхъоныгъэ фэзышIыгъэхэм ащыщ. Анахьэу уасэ фэозыгъэшIырэр лъэпкъ шэныр къэзыгъэлъэгъорэ пьесэхэр зэритхыщтыгъэр ары. ЗэхэшIэ инхэр, цIыф зэфыщытыкIэхэр къащызытырэ образхэр ипьесэхэм ахэтых. Непи ахэр гъэшIэгъоных. Театрэм ылъапсэ къэбгъэгъунэзэ ыпэкIэ улъыкIотэн фае. Непэрэ уахътэм зыдетэ­гъаштэ, непэрэ шIыкIэхэр тэгъэ­федэх. Ау лъэпкъ драматургием хэзгъэхъуагъэхэр, лъапсэ фэхъу­гъэхэр зыщыдгъэгъупшэхэрэп. Чэпэе Мурат ахэм зэу ащыщ, — еIо Р. Ацумыжъым.
Чэпай Мурат 1939-рэ илъэсым мэкъуогъум Блащэпсынэ къыщы­хъугъ. Дзэ Плъыжьым зэлъашIэ­рэ пащэу иIэгъэ Василий Чапае­вым ыцIэ ащ фаусыгъ. Янэрэ ятэрэ колхозым хэтыгъэх. Хэгъэгу зэошхор къызежьэм Му­рэтэ Чэпай ятэ апэу зэуапIэм Iухьагъэхэм ащыщыгъ. 1942-рэ илъэсым гъэхъунэ Плъыжьым (Красная поляна) щыкIогъэ заохэм ащыщ ар хэкIодагъ. Чэпай цIыкIузэ орэдкъэIоным зэрэфэщагъэр къыхэщыгъ. «Чапаев», «Броненосец Потемкин», «Мы из Кронштадта» зыфиIорэ фильм­хэм яплъызэ, ахэм ахэт орэдхэр зэригъашIэщтыгъэх, къыIощтыгъэх. Чэпай еджапIэм щезгъэджэгъэ кIэлэегъаджэу Блэгъожъ Мыхьамодэ ныдэлъфыбзэр, тхылъхэр, литературэр шIу ригъэлъэгъугъэх.
ЕджапIэр къызеухым Мурэтэ Чэпай колхозым хэхьагъ. Къо­джэ клубым щызэхащэгъэ драмкружокым пае «Къуаджэр зэщы­гъо» («Скучно в ауле») зыфиIорэ зы акт нахь мыхъурэ пьесэр ытхыгъагъ. Бригадэхэм, фермэхэм, гъунэгъу чылагъохэм ар къащагъэлъагъощтыгъ. Лэжьа­кIохэу колхозым хэтхэм лъэшэу агу рихьыщтыгъ.

Театральнэ искусствэм икъэ­ралыгъо институт (ГИТИС) ­иадыгэ студие щеджэщтыгъэхэр 1957-рэ илъэсым аугъоигъагъэх. Ахэм Чэпай ахэфагъ. Актер сэнаущыгъэ зэрэхэлъыр еджэгъу илъэсхэм къыгъэшъыпкъэжьыгъ ыкIи институтыр диплом плъыжь­кIэ къыухыгъ. А уахътэм лъэпкъ драматургием зыкъыIэтыгъэу КIэрэщэ Тембот, Еутых Аскэр, ХьэкIэко Алый, ШъхьаплIэкъо Хьисэ, Мамый Ерэджыбэ ятхыгъэхэм атехыгъэ пьесэхэр ­Адыгэ хэку театрэм щагъэуцущтыгъэх. РСФСР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, режиссерэу М. Ахэджагом ыгъэуцурэ къэгъэлъэгъонхэм цIыфхэр зэращалIэщтыгъэх.
1962-рэ илъэсым Мурэтэ Чэ­пай Адыгэ хэку драматическэ театрэу А. Пушкиным ыцIэ зы­хьырэм Iоф щишIэнэу регъажьэ. Осетин драматургэу Георгий Хугаевым ипьесэу «Песнь Софии» зыфиIорэм апэрэ роль шъхьаIэр Чэпай къыщишIыгъ. Ау апэрэ IофшIэгъэ инэу ежьым ылъытэщтыгъэр Ромеш иролэу къэгъэлъэгъонэу «Дочь Ганга» къыщишIыгъэр ары. Рабиндранат Тагор ироманэу «Крушение» зыфиIорэм ар техыгъагъ.
КIэлэцIыкIу пшысэхэм ащыублагъэу классическэ трагедиехэм анэсыжьэу Мурэтэ Чэпай иактер сэнаущыгъэ зэфэшъхьафыгъэ. ЦIыфхэм агу къинэгъэ ролыбэ ащ къышIыгъ, А. Островскэм, Лопе де Вега, А.Пушкиным, Н.Думбадзе, ШъхьаплIэкъо Хьисэ, Шекспир ятхыгъэхэм атехыгъэ пьесэхэу театрэм щагъэуцугъэхэр гум къинэжьыгъэх. А лъэхъаным театрэм Iутыгъэ артистхэм адыгэ театрэм зыкъы­Iэтыным, хэхъоныгъэ ышIыным яIахьышхо халъхьагъ: КIыкI Юр, Жэнэ Нафсэт, Пэрэныкъо Чатиб, Устэкъо Мухътар, нэмыкIхэри. Режиссерэу КIуращынэ Аскэрбый тиартистхэм зыкъызэIуахынымкIэ, лъэпкъ театральнэ искусствэ тиIэнымкIэ псэемыблэжьэу Iоф ышIагъ.
Чэпэе Мурат ипьесэхэр ­Лъэпкъ театрэм икъэгъэлъэгъон хьалэмэтхэм зэращыщыгъэхэр ШъхьаплIэкъо Къэсэй хигъэу­нэфыкIыщтыгъ: «Чэпэе Мурат Лъэпкъ театрэм идраматургыгъ. Илъэс зэфэшъхьафхэм ащ ипье­сэхэу «Батыр», «Шъузабэхэр», «Ным игупшысэхэр», «IэнатIэм игъэрхэр» театрэм ирепертуар къагъэдэхагъ. Муратэм ипьесэхэр Мыекъуапэ и Камернэ му­зыкальнэ театрэ ыкIи Къэбэртэе къэралыгъо драматическэ теат­рэу Налщык дэтым къащагъэ­лъэгъуагъэх».
2009 — 2010-рэ илъэсхэм я 73-рэ театральнэ лъэхъан тефэу УФ-м ыкIи АР-м янароднэ артистэу Зыхьэ Заурбый Мурэтэ Чэпай къызыхъугъэр илъэс 70-рэ зэрэхъурэм ехъулIэу «Шъуза­бэхэр» ыгъэуцугъагъ.
Апэрэ гъэуцугъом Чэпай къэ­гъэлъэгъон едзыгъохэм пэублэхэр къафишIызэ, авторым ычIыпIэ сценэм къызэрэтехьэщтыгъэр, джы экраным итэу, тетхагъэу щыIэр агъэфедэзэ, спектаклэр къагъэлъагъо. Зы­хьэм ар игукъэкIыгъ.
Чэпай идунай зехъожьым автор къыдэкIыгъохэр пьесэм хахыжьыгъагъэх. Ау мызэгъэгум а шIыкIэм видеокIэ къыфагъэзэжьыгъ ыкIи къэгъэлъэгъокIэ амал гъэшIэгъон къыфагъотыгъ.
— Апэ Чэпай ымакъэ къодые къэIунэу сегупшысэщтыгъ. ЕтIа­нэ, сыд пае ежьыр къэмылъэгъощта? — сIуагъэ, — Зыхьэ Заурбый иджэнджэшхэм ашъхьэ къырихыгъ. ЩымыIэжьми къытхэт, ыпсэ театрэм чIэт, къэгъэ­лъэгъоным хэт. Чылэхэм тащыIэ зыхъукIэ, экран зыщымыгъэфе­дэшъущтым ар хэмытэуи къэ­пшIын плъэкIыщт. Ау техническэ амал зиIэхэм зэритхъу­хьагъэу къащыдгъэлъэгъощт.
Къэгъэлъэгъоныр цIыфхэм шIухьафтын ыкIи гукъэкIыжь афэхъугъ.
УФ-м изаслуженнэ, АР-м ина­роднэ артисткэу Уджыхъу Мариет Мурэтэ Чэпай итворчествэ осэ ин фешIы.
— Ар артист къызэрыкIуа­гъэп, артист лъэшыгъ. Тэщ нахьы­жъыгъ, ау ныбджэгъушIоу тиIагъ, Ленинградскэ студиер къэзыухыгъэхэм гъэсэпэтхыдэ къытиIощтыгъ. ЩыIэныгъэм бэрэ къыщыхэкIыгъ «Чэпай зыфиIощтыгъэм тыкъэсыгъ» зэтIожьэу. Творчествэм хэт цIыфхэм эмо­циер тIэкIу тапэ ит. Тэ ащыгъум ныбжьыкIагъэхэмкIэ тIорэр шъып­къэ дэдэу къытщыхъу­жьэу, хэдгъэжъагъоу къатIо зы­хъукIэ, джа чIыпIэм къытпэмыуцоу, ау шъабэу, дахэу къыдгуригъаIощтыгъ. Ащ фэдэ цIыфыбэ коллективым хэтынэу хъу­рэп. Ащ фэдэу щытым уасэ фэошIы. ЕтIани, Мурэтэ Чэпай драматург лъэшыгъ, непэрэ ду­наим щы­хъурэр къыгъэлъэгъон ылъэкIыщтыгъ. Ащ фэдэу ипьесэу дгъэу­цугъагъэр «IэнатIэм игъэр­хэр зыфиIорэр ары. «Шъузабэхэр» ящэнэрэу агъэуцужьыгъ. Сыда пIомэ пьесэм къыщиIэтыгъэр заом къинэу, хьазабэу цIыфхэм щащэчырэр, сабыйхэр ибэхэу къызэрэнагъэхэр, ящыIэныгъэ къин зэрэхъурэр ары. ЕтIани, къыхэзгъэщымэ сшIоигъор, апэу IэкIыб щыпсэурэ адыгэхэм за­фэзыгъэзагъэр, апэ­гъокIыгъэр Чэпай ары. Адыгэ­хэм зэкIэми «къеблагъ» тэIо, ау ахэм уафэулэун фэягъ, сыда пIомэ Адыгэ хэкум къырагъахьэщтыгъэхэп, Краснодар ныIэп къыз­нэсыщтыгъэхэр. Турист билетыр ащэфыти къызыкIохэкIэ, гугъэщтыгъэх зы сыхьат нэмыIэми яIэ зыхъукIэ, къыдэ­хьанхэшъ, тиадыгэ чылэхэр зэрагъэлъэгъун­хэу. Чэпай инэIуасэхэр къин зэфэшъхьафхэм апхырыкIыхэзэ хэкум къакIощтыгъэх. Мылъку­шхуи имыIэу, ыгукIэ инэу, баеу щытыти, ахэм апэгъокIэу, къыщэхэу, къадекIокIэу, агу жьы дэгъэкIэу яIагъ. АщкIэ тищысэтехыпIагъ. Арышъ, Чэпай игугъу пшIын зыхъукIэ, къэпIощтыр бэ. Артист къызэрыкIуагъэп, къэшъо­нымкIи, орэд къэIонымкIи Iэпэ­Iэсэныгъэшхо хэлъыгъ. Сыд фэ­дэрэ лъэныкъокIи артистыр зэрэщытын фаем фэдэу щытыгъ. ЗэкIэмэ къадэмыхъугъэми, ежь къыдэхъугъэр бэ — ролышхохэр къышIыгъэх, итхыгъэхэр дгъэуцугъэх, — къызэфихьысы­жьыгъ Уджыхъу Мариет.
Мурэтэ Чэпай IэкIыбым щы­псэурэ тилъэпкъэгъухэм апае къэгъэлъэгъон пчъагъэхэр Тыркуем, Сирием, Иорданием, Из­раиль, нэмыкI къэралыгъохэми къащитыгъэх. Мэкъэ Iэтыгъэ дахэу иIэмкIэ орэдхэр къыIощты­гъэх, спектаклэхэм ащыщ пычыгъохэр къыгъэлъагъощтыгъэх. Дунаим щыпсэурэ адыгэхэм ялъэпкъ шIэжь къэгъэущыгъэным, лъэпкъ культурэмкIэ зэфэщэгъэнхэм иIахьышхо хилъхьагъ.
Актерэу, тхакIоу, драматургэу, зэдзэкIакIоу зэрэщытыгъэм имы­закъоу, илъэс зэфэшъхьафхэм АР-м культурэмкIэ иминистрэу, Адыгэ драматическэ театрэм ипащэу Iоф ышIагъ.
Гъэхъагъэу иIэхэм апае Мурэтэ Чэпай Адыгеим и Къэралыгъо тынхэр къыфагъэшъошагъэх. Ар АР-м и Къэралыгъо премие илауреат, медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр къы­лэжьыгъ.
Чэпай Мурат ищыIэныгъэрэ итворчествэрэ Лъэпкъ театрэм, лъэпкъ драматургием, лъэпкъ искусствэм фэзыгъэшъошэгъэ цIыф. Ащ фэдэу тарихъым ыкIи цIыфхэм яшIэжь къыхэнагъ.
Тэу Замир.
Сурэтхэр: АР-м итеатральнэ объединение.