Адыгабзэм изэгъэшlэнкlэ пилотнэ проектым хэлэжьэрэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм яIофшIэн зэрагъэцакIэрэр АР-м гъэсэны­гъэмрэ шIэ­ныгъэмрэкIэ и Министерствэ икомиссие зэрегъэлъэгъу.

ПстэумкIи мыщ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ 25-р хэхьэ. КъыткIэ­хъухьэрэ сабыйхэм ныдэлъ­фыбзэр ашIэным, адыгэ лъэпкъым ихъишъэ, икультурэ шIу алъэгъуным ны-тыхэр, кIэлэпIу­хэр, шIэныгъэлэжьхэр, Адыгеим гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ дэлажьэх.
Пилотнэ проектыр загъэца­кIэрэм иапэрэ мафэ къыщегъэ­жьагъэу ащ хэлажьэ Мыекъуапэ ия 28-рэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Нэбзый» зыфиIорэр. Мы программэр зыкIугъэ сабыйхэр ащ мыгъэ чIитIупщыгъэх. Джы ахэм ачIыпIэ нэмыкIхэр иуцощтых. Адыгэ къашъохэр, адыга­бзэкIэ къаIонэу усэхэр, орэдхэр, сэмэркъэу мэкъэпчъхэр, Iуры­Iупчъэхэр, хырыхыхьэхэр, гущыIэжъхэр, адыгэ джэгукIэхэр, пшысэхэр арагъашIэх.
— Пилотнэ проектым хэлэ­жьагъэхэу чIэттIупщыгъэхэм адэлэжьагъэхэр кIэлэпIухэу СтIа­шъу Роз, Бэрзэдж Марзет. Джащ фэдэу музыкальнэ IофышIэхэу Теуцожь Люб, Пщыжъ Зурет.
Адыгабзэм изэгъэшIэн илъэсыбэ хъугъэу пылъых Тхьар­къохъо Саудэтрэ Чэсэбый Ма­ретрэ. НэмыкI лъэпкъхэм къа­хэкIыгъэ кIэлэцIыкIухэм адыгабзэр арегъашIэ кIэлэпIоу Хьатх Саният.
Адыгабзэр языгъашIэхэрэмкIэ зэнэкъокъоу 2023-рэ илъэсым рекIокIыгъэм тикIэлэпIоу СтIашъу Аминэт къалэмкIэ те­кIоныгъэр къыдихыгъ, республи­кэмкIэ хагъэунэфыкIырэ чIы­пIэ къыфагъэшъошагъ, — тыщи­гъэгъозагъ Мыекъуапэ икIэлэ­цIыкIу IыгъыпIэу N 28-м ипащэу Гъыщ Сусанэ.
КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм иIофышIэхэр зыч-зыпчэгъоу, на­хьыжъхэм нахьыкIэхэр зыда­гъасэхэзэ Iоф зэдашIэ. КIэлэпIухэм зэкIэми ныдэлъфыбзэр аIулъ, ясэнэхьаткIэ шIэныгъа­кIэхэр ренэу зэрагъэгъотых. IыгъыпIэм Iут пстэуми бзэм икъэухъумэн, ихэгъэхъон, ныбжьыкIэхэм ар аIулъхьэгъэным акIуачIэ рахьылIэ. Пилотнэ про­ектым хэлэжьэным ыпэкIи кIэлэцIыкIу IыгъыпIэр адыгабзэм изэгъэшIэн куоу дэлажьэщтыгъ, ау ащ зыхэтым къыщегъэжьагъэу иамалхэм нахь заушъомбгъугъ.
— КIэлэпIухэм ямызакъоу сэнэхьат IэпэIэсэныгъэм хэгъэ­хъогъэнымкIэ республикэ инсти­тутым, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтыр, сабыигъом исоциальнэ институт яIофышIэхэм зэпхыныгъэ тиIэу тызэдэлажьэ. Ахэм тхылъхэр, пособиехэр къыдагъэкIых, зэ­кIэри тиIофшIэнкIэ тэгъэфедэх, — къыддэгощагъ Мыекъуапэ икIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Н­эбзыим» икIэлэпIу нахьыжъэу Мамыжъ Жанэ.
Ар илъэс 40 хъугъэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм щэлажьэ. ИIофшIэн анахь цIыкIухэмкIэ ригъэжьэгъагъ. Ахэм тIэкIурэ ахэтыгъэу адыгабзэкIэ Iоф ади­шIэнэу хэушъхьафыкIыгъэ куп къыратыгъ. Ащ тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Нэбзыир» ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн зыдэла­жьэрэр 1990-рэ илъэсхэм къащыублагъ.

— Ащ дэжьым адыгабзэр сабыйхэм зэрагъэшIэн фаеу унашъо ашIыгъагъ. Арыти, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм ипащэ сэррэ Нэхэе Нинэрэ (непэ ар зы­гъэпсэфыгъом щыI) адыгэ куп къытитыгъагъ. Адыгабзэ яжъугъэшIэщт аIуи тахагъэуцогъагъ. Ащ дэжьым ублэпIэ классхэм апае тхылъхэр, хрестоматиехэр тиIофшIэнкIэ дгъэфедэщтыгъэх, ахэм тищыкIагъэр къахэтхы­щтыгъ, тэр-тэрэу конспектхэр ттхыщтыгъэх. Бзэ закъоп тэ яд­гъашIэрэр. Ащ культурэр, шэн-хабзэхэр, тарихъыр, тыкъэ­зыуцухьэрэ дунаир хэгъэщагъэх. Арынчъэуи хъун ылъэкIыщтэп. Темэу акIурэм елъытыгъэу, бзэр зэраIутлъхьэрэм фэшъхьафэу лъэныкъо пстэури къызэлъэ­тэубыты, — къытфиIотагъ Мамыжъ Жанэ.
Мыщ фэдэ IофшIэнымкIэ шIэныгъэу аIэкIэлъхэм яшIуагъэ­кIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Нэ­бзыим» Iутхэр тхылъыкIэхэм ягъэхьазырынкIэ упчIэжьэгъу ашIых. ГущыIэм пае, адыга­бзэмкIэ жабзэм хэгъэхъогъэнымкIэ шъолъыр гъэсэныгъэ программэу къыдэкIыгъэм изэ­хэгъэуцон Мамыжъ Жанэ хэлэжьагъ. КIэлэегъэджэ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, сэнэхьат IэпэIэсэныгъэм зыщыхагъахъорэ институтым иIофышIэу КIэсэбэжъ Нэфсэт шIэныгъэм ылъэныкъокIэ, Мамыжъ Жанэ практикэмкIэ зэдэлэжьагъэх.
— А программэм сабыим ышIэн фаем къыщегъэжьагъэу къыдэхъун ылъэкIыщтым нэсыжьэу къызэлъеубыты. Федеральнэ шапхъэхэм адиштэу гъэпсыгъэ. Программэр къыз­дагъэкIыкIэ шъолъырми ежь ие ытхын фаети, ар зэхагъэуцонэу унашъо зашIым, КIэсэбэжъ Нэфсэт ащ фагъэзагъ. Ар шIэныгъэм ылъэныкъокIэ программэм дэлэжьагъ, тэ практикэу тIэкIэлъмыкIэ упчIэжьэгъу къыт­фэхъузэ, сабыйхэм аныбжь елъытыгъэу амалэу, екIолIакIэу дгъэфедэхэрэр ащ хигъэщагъэх. Программэр жабзэм ихэгъэхъон зыфэгъэхьыгъэр, ау ари гощыжьыгъэ: макъэм, пы­чыгъом, гущыIэм, гущыIэухы­гъэм нэсыжьэу Iоф зэрадэпшIэщтыр. А пстэури программакIэм щызэфэхьысыжьыгъ. Пилотнэ проектым хэлэжьэрэ кIэлэцIыкIу закъохэр арэп адыгабзэ зэдгъа­шIэрэр. Анахь цIыкIухэм къащегъэжьагъэу, аныбжь елъы­тыгъэу къякIущтыр, къагурыIощтыр къыдэтлъытэзэ бзэр аIо­тэлъхьэ, — еIо Мамыжъ Жанэ.
КIэлэцIыкIу IыгъыпIэр бзэм изэгъэшIэн закъоп зыдэлажьэ­рэр. Адыгэ къогъупэхэр куп пэпчъ щыгъэпсыгъэх. Ахэр къыз­фа­гъэфедэхэзэ кIэлэпIухэм яIоф­шIэн зэхащэ. Ащ фэшъхьафэу адыгэ къашъохэр арагъашIэх, къэгъэлъэгъон гъэ­шIэгъонхэр агъэуцух, зэнэкъо­къухэм ахэлажьэх, еджапIэ-
хэм зэпхыныгъэ адыряI, яIоф­шIэн ны-тыхэр чанэу къыхагъэ­лажьэх. Мамыжъ Жанэ зэри­IорэмкIэ, адыгабзэр къызэте­гъэнэгъэным, ар ти­сабыйхэм аIу­лъыным пае пстэуми тызэгъу­сэу Iоф зэдэтшIэн фае, арэущтэу зыхъурэм къэгъэлъэгъонышIухэр тиIэщтых.
Анцокъо Ирин.