Спорт лъэпкъ пэпчъ узэрэпылъыщтым пIэлъэ гъэнэфагъэ иI. ГущыIэм пае, футболым ыкIи бэнэкIэ зэфэшъхьафхэм илъэс 35 — 40 аныбжь мэхъуфэ хэтых, чъэным илъэс 25-м нэсыфэхэ… Ау щыIэх цIыфым игъашIэ къе­хьыфэ зыпылъырэ спорт лъэпкъхэри. Ахэм ащыщ спорт ориентированиер.

Спортивнэ чIыпIэ зыщыгъэгъозэгъэныр (ориентированиер) — зыгъэпсэфыным щыщ Iахьэу щыт. Мыщ упылъыным пае стадионхэр ыкIи нэмыкI спорт псэуалъэхэр ищыкIагъэхэп, мэзыр ары нахьыбэрэмкIэ чIыпIэу мыщ къыфыхахырэр. Спортсменмэ Iэмэ-псымэу агъэфедэхэрэм ащыщых компасымрэ кар­тэмрэ. АхэмкIэ мэзым щагъэнэфэгъэ чIыпIэхэр къагъотынхэ алъэкIы. Те­кIоныгъэ къыдэзыхырэр ащ фэдэ чIыпIэхэр зэкIэ мэзым къыхэзыгъэщыхэрэр ыкIи апэу финишым къэсыжьырэр ары. Нэбгырэ пэпчъ ежь-ежьырэу гъогур пхырищыныр, картэр къыгурыIоныр ыкIи къеджэ­шъуныр — джахэр ары мы Iофтхьабзэр гъэшIэгъон зышIырэр.
Тэхъутэмыкъое районымкIэ апэрэу мы спорт лъэпкъым зыфэзыгъэса­гъэр ыкIи нэмыкIхэр ащ хэзыщагъэр, ахэм ягъэса­кIо хъугъэр Ожъубанэкъо Хьазэртал ары. ЛIэшIэгъу­ныкъом къехъугъ ар мы Iофым зыпылъыр.
Хьазэртал 1951-рэ илъэ­сым Тэхъутэмыкъуае къы­щыхъугъ, еджапIэр къыщиухыгъ, футболым пы­лъыгъ. Физическэ культурэмкIэ институтэу Краснодар дэтым ащ фэдэ спорт лъэпкъыр къызэрэщыдамылъытэрэр зешIэм, ащ документхэр къычIи­хыжьыгъэх. Тэхъутэмы­къое гъомылэпхъэшI комбинатым Iоф щишIэнэу Iухьагъ, янэу зизакъоу зыпIущтыгъэм дэIэпыIэщтыгъ. Дзэ къулыкъум ыпэкIи ыужкIи комбинатым ащ Iоф щи­шIагъ. Уахътэ тешIагъэу зе­кIонымрэ альпинизмэм­рэ зыIэпащагъ.
Хьазэртал ыгу къэкIы­жьы мы спорт лъэпкъым хэхьанэу зэрэхъугъэр: «Зе­кIохэм якрай семинарэу мэзаем, 1973-рэ илъэсым кIощтыгъэм къыщаIогъагъ гъэтхапэм Октябрьскэ мэзым мы спорт лъэпкъымкIэ Пшызэ къэралыгъо университетым зэнэкъокъухэр зэрэщыригъэкIокIыщтхэр. А мафэм автобусым сисэу Краснодар сыкъикIыжьызэ, мэз Iупэм цIыфыбэ щызэхэтэу слъэгъугъэ. Семинарым щы­зэхэсхыгъэгъэ къэбарыр сыгу къэкIыжьи, автобусыр къэзгъэуцугъ ыкIи стартыр зыдэщыIэ чIыпIэм секIо­лIагъ. Мэзэу зыщызэнэ­къо­къухэрэм сызэрэщы­гъуа­зэм къыхэкIэу, сэ си­зэ­къуагъэп, къоджэдэсэу бэ мыщ къыIухьэгъагъэр, спортсменмэ IэпыIэгъу та­фэхъугъ, хэмыгъощыхьанхэмкIэ тишIуагъэ ядгъэ­кIыгъ. А мафэм къыщегъэ­жьагъэу мы спорт лъэп­къыр сищыIэныгъэ щыщ шъыпкъэ хъугъэ».
ЗекIонымкIэ Краснодар краим и Совет кIалэм сэ­наущыгъэ зэрэхэлъыр къыдашIи, ар агъэдэIуагъ Тэхъутэмыкъуае а спорт лъэпкъым зыщыригъэу­шъомбгъунэу. ЫпэрапшIэу кIэлэ ныбжьыкIэм спортивнэ картэхэр къыратыгъэх ыкIи мэзым икъохьэпIэ лъэныкъо ащ щызэтыриутынэу унашъо къыфа­шIыгъ. Джарэущтэу спорт картографым иIофшIэн ри­гъэжьагъ.
«А лъэхъаным, — къ­е­Iуатэ Хьазэртал, — пионерхэм я Унэу тиIагъэм Ожъубанэкъо Сурэ Iоф щишIэщтыгъ, ари зекIон Iофхэм афэкъаигъэу щытыгъ. Ащ амалэу мы Iофым рихьылIагъэмэ апкъ къи­кIыкIэ, спорт ориентирова­ниер турслетмэ япрограммэ хагъэуцогъагъ. Ащ фэдэ слетхэу кIэлэегъаджэхэмрэ кIэлэеджакIохэмрэ зыхэлажьэхэрэр гъэ къэс тирайон щызэхатщэщтыгъэх. Ащ ухэлэжьэным пае гъэ­хьазырыгъэ командэ уиIэ­нэу щытыгъ. Джащ пае пионерхэм я Унэ секцие щызэхысагъэщэгъагъ. Ащ апэрэ тренировкэхэр ще­дгъэжьэгъагъэх, Тэхъутэмыкъуае, Щынджые ыкIи Инэм щыщхэр ащ щыз­гъэхьазырыщтыгъэх».
А илъэс дэдэм гурыт еджапIэу N 1-м мыщкIэ секцие къыщызэIуехы. Бэ темышIэу, бжыхьэм, Мые­къуапэ щызэхащэгъэгъэ хэку зэнэкъокъухэм Тэхъу­тэмыкъое районым апэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ.
Зэнэкъокъумэ ахэлажьэзэ зэригъэгъотыгъэ шIыкIэ-­амалхэмкIэ ыгъасэхэрэм адэгощэжьызэ Хьазэртал лъэгапIэхэм анэсыщтыгъ. Iоф зыдишIэрэ купыр ренэу зэнэкъокъу зэфэшъхьаф­хэм арагъэблагъэщтыгъ, ары пэпчъ апэрэ чIыпIэхэр къыдахыщтыгъ. ЕгъэшIэрэ шIулъэгъу мы спортым фэзышIыгъэ кIэлэеджакIоу ащ иIагъэх ХьакIэгъогъу Аслъан, ХъокIо Аслъан ыкIи Хэкужъ Аслъан. Ахэр хэкуми крайми апэрэу щыщытыгъэх.
Хьазэртал ишIэныгъэ­хэмрэ иамалхэмрэ ахи­гъахъо шIоигъоу физическэ культурэмкIэ Краснодар къэралыгъо институтым 1974-рэ илъэсым чIэхьа­жьыгъ. Ар къызеухым ыуж къалэу Воронеж Iоф щи­шIэнэу агъэкIуагъ. Ащ нэ­Iуасэ щыфэхъугъ ишъхьэгъусэ хъугъэ Зинаидэ, ари мы спорт лъэпкъым пы­лъыгъ, спортымкIэ СССР-м имастерыгъ.
Хьазэрталрэ Зинаидэрэ сабый шIагъохэр къафэ­хъугъэх: Вера, Дариет, Руслъан, Светлана, Иляс. ЗэкIэми апшъэрэ гъэсэныгъэ арагъэгъотыгъ. Ежьхэр, ны-тыхэр, шIу алъэгъурэ Iофым фэшъыпкъагъэх, Воронеж дэт апшъэрэ еджа­пIэхэм а спорт лъэпкъыр студентмэ щарагъа­шIэщтыгъ. ЯунагъокIи ар Iоф шъхьаIэ хъугъэ. Япшъа­шъэхэр зэкIэ спортымкIэ мастерых, якIалэхэр спортымкIэ мастер хъунхэмкIэ кандидатых.
1990-рэ илъэсым Ожъу­банэкъохэр Мыекъуапэ къэкIожьыгъэх. Хьазэртал физическэ культурэмкIэ институтым Iухьагъ, Зинаи­дэ АКъУ-м физическэ гъэсэныгъэмкIэ икафедрэ кIэлэегъаджэу IофшIэныр ыублагъ. 2008-рэ илъэсым Хьазэртал исэнэхьаткIэ кандидатскэ диссертациер къыухъумагъ.
Джырэ уахътэ ар спорт еджапIэм итренерэу ыкIи АКъУ-м физическэ культу­рэмкIэ иинститут икIэлэ­егъаджэу мэлажьэ. Ар — Урысыем спортымкIэ имастер, урысые категорие зиIэ судья, АР-м физическэ культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI, егъэджэн пособиехэм яавтор.
Зинаидэ — физическэ гъэсэныгъэмкIэ кIэлэегъэ­джэ шъхьаI, СССР-м спортымкIэ имастер, урысые категорие зиIэ спорт судья, АР-м изаслуженнэ тренер, физическэ культурэмкIэ Урысыем иотличник. 2015-рэ илъэсым нэс МКъТУ-м испортсменхэр ыгъасэщтыгъэх. Джырэ уахътэм Мые­къуапэ дэт спорт еджапIэм итренер.
«Чылапхъэу» Хьазэртал зэгорэм риутыгъагъэр да­хэу къыхэкIыгъ.
Хьазэртал икIэлэеджа­кIохэр, Аслъан зыцIэ нэбгырищыр, нэужым щыIэныгъэм пытэу хэуцуагъэх. Пэщэ IэнатIэхэр зыубытыгъэхэр джырэ нэс спорт лъэпкъ кIасэм пылъхэу языгъэпсэфыгъо уахътэ агъакIо. ХъокIо Аслъан район администрацием ипэ­щагъ. ХьакIэгъогъу Ас­лъан РОВД-м ипащэ иго­дзагъ, нэужым район администрацием иIофхэм ягъэIорышIэкIуагъ, Хэкужъ Аслъан цIыфхэр социальнэу ухъумэгъэнхэмкIэ Гъэ­IорышIапIэм ипащэ игуа­дзэу лэжьагъэ.
БлэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 90-рэ илъэсхэм ХьакIэ­гъогъу Аслъанрэ ХъуакIо Аслъанрэ ветеранхэм я Дунэе Чемпионатэу Италием щыкIуагъэм хэлэжьэгъагъэх. Спортсменхэмрэ хьакIэхэмрэ а уахътэр шIу­кIэ агу къэкIыжьы — щэтыр фыжьыбзэхэм ачIэс­хэу, ижъырэ лъэхъаным султIанхэр зычIэсыщтыгъэхэм афэдэу шIыгъэ­хэм, къухьэбыбхэр ашъхьа­рыбыбыкIхэу, лъэпкъ щыгъынхэр ащыгъхэу, ар гъэ­шIэгъон дэдэу зэхэща­кIомэ рагъэкIокIыгъагъ.
А зэнэкъокъухэм къагъэ­лъэгъуагъ мы спорт лъэпкъыр дунаим зэрэщагъэлъапIэрэр. Джащыгъум зэшъэогъухэм агу къэкIыгъ цIыфэу зэнэкъокъумэ яплъы­хэрэр спорт лъэп­къым нахь пэблагъэ ашIынхэу.

ХъокIо Аслъан а лъэ­хъаным район админист­рацием ипащэу щытыгъэти, зэIухыгъэ зэнэкъокъухэр районым щызэхищагъэх. Краснодар краим ыкIи Ростов хэкум спортсменхэр къарыкIыгъагъэх, зэ­кIэмкIи ащ нэбгырэ 400-м ехъу хэлэжьэгъагъ.
2005-рэ илъэсым спорт радиопеленгациемкIэ Урысыем ичемпионат апэрэу районым щыкIуагъ, ащ ыуж, 2006-рэ илъэсым, спорт ориентированием изы лъэныкъоу «Марафон» зыфиIорэмкIэ Урысыем ичемпионат щызэхащагъ.
Арэу лъэшэу спортым зэрэпыщагъэм, ащ зэрэ­фэшъыпкъэм яшIуагъэкIэ ХъокIо Аслъан спорт ориентированиемкIэ Краснодар краим и Федерацие ипащэу хадзыгъ, а IэнатIэр егъэцэкIэфэ ар спортсменыбэ адеIагъ, ишIуагъэ ари­гъэкIыгъ.
Тэхъутэмыкъуае щыщхэу зигугъу къэсшIыгъэ цIыф шIагъохэм джы къызнэсыгъэм зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэу Адыгеим ыкIи Краснодар краим ащызэхащэхэрэм ахэлажьэх, апэ­рэ чIыпIэхэр къыдахых.
БэмышIэу ахэр Урысые зэнэкъокъоу «Хы ШIуцIэр-2024-рэ» зыфиIорэм хэлэ­жьагъэх. Ар къалэу Геленджик гъэтхапэм и 21-м къыщегъэжьагъэу и 24-м нэс щыкIуагъ. Нэбгырэ 1700-м ехъу ащ щызэIу­кIагъ. Илъэс 65-м нэсы­гъэхэм ахэтхэу зэшъэогъу­хэр ащ щянэкъокъугъэх. Лъэныкъоу кросс-лонг зы­фиIорэм ХьакIэгъогъу Аслъан апэрэ чIыпIэр къы­щыдихыгъ, Ожъубанэкъо Хьазэрталрэ ХъуакIо Ас­лъанрэ анахь дэгъуипшIы­мэ ахэфагъэх.
«Хьазэртал тэ тикIэлэ­егъадж, — къеIуатэ Хьа­кIэгъогъу Аслъан, — ары мыхъугъагъэмэ мы спорт лъэпкъыр зыфэдэр тшIэныеп. Апэрэ мафэм къыщегъэжьагъэу шъыпкъагъэ тхэлъэу текIоныгъэм тыфэ­бэнэным ащ тыфигъэсагъ. ТикIэлэегъаджэ ыкIи ти­гъэсакIо фэдэ цIыфышIоу щыIэр макIэ.
Зы хъугъэ-шIагъэ сыгу къэкIыжьы. Крымскэ районым щыкIорэ зэнэкъокъу­мэ тахэлажьэзэ, ощхышхоу къещхыгъэм псыхъоум дэ­тыгъэ псыр псынкIэу къы­Iэтыгъ. ЗэхэщакIомэ пхъэхэр тыралъхьэзэ лъэмыдж цIыкIу агъэпсыгъагъ адрэ нэпкъым тикIыжьыным фэшI. Ащ зэпырыкIызэ зы пшъэшъэжъые псэу быжъуатэрэм хэфэгъагъ. Хьазэртал ар зелъэгъум, ащ лъыпытэу псым зыхидзагъ ыкIи пшъэшъэжъыер къыхихыжьыгъ. Ар хъугъэ­ми тэ тшIагъэп, тлъэгъунэу хъугъэп. Ежь Хьазэртали зи къытфиIотэжьыгъэп. Зэ­нэкъокъухэр ыкIэм фа­кIохи, текIоныгъэ къыдэзыхыгъэмэ шIухьафтынхэр аратыжьы зэхъум, а хъугъэ-шIагъэр зэкIэмэ зэха­хызэ зэхэщакIомэ къаIотэ­жьыгъ ыкIи пшъэшъэ­жъыер псаоу къэзыгъэнэжьыгъэ Хьазэртал бгъэхалъхьэ къы­фагъэшъошагъ. Джащ фэдэ цIыфышIоу, лIыгъэ хэлъэу щыт Хьазэртал».
Спортсменхэм язэныб­джэгъуныгъэ лIэшIэгъуныкъом зэщыкъуагъэп. ШIэныгъэу, шIыкIэ амалэу зэ­горэм кIэлэегъаджэм къахилъхьэгъагъэр кIэлэ­еджакIохэм агъэпсэолъагъ ыкIи фэдэ пчъагъэ хагъэ­хъожьын алъэкIыгъ.
АкIэгъу Разиет.
Тэхъутэмыкъуай.
Сурэтхэр: унагъом ихъар­зынэщ.