Адыгэ напэр къыухъумэнэу, ыIэтынэу къэхъугъ зыфаIохэрэм ащыщ титхэкIошхоу МэщбэшIэ Исхьакъ. Исабыигъом къыщегъэжьагъэу гурыгъозэ, гулъытэ-IупкIэгъэ гъэшIэгъон хэлъыгъ. Илэгъумэ ялъытыгъэмэ, «иныгъэу цIыкIу хъужьыгъэу», бэ гу зылъыозгъатэу, бгъэшIагъо икъоу хэплъагъоу къыкъокIыщтыгъэр.

Непэ тхакIор ныбжь дахэ зиI, ау ащ пае зигъашIоу, зыфэса­къыжьэу щысэп, ишы лъэрыгъ джыри ылъакъо пытэу (шыкур!) ит, игупшысэ зэпыуи зэпычи имыIэу дахэу мэлажьэ. Арыщтын, «зышIоигъом Тхьэри къыдеIэ» зыкIаIорэри. Зы зэ­IукIэгъу-зэдэгущыIэгъу горэу дысиIагъэм ащыщ «Сыдигъуа зызыбгъэпсэфрэр?» — сIуи сеупчIыгъ, ежьым емыгупшысахэу — «Сытхэ зыхъукIэ» къысиIожьыгъагъ. Ар шъыпкъэ дэд, имафэ къэс усэн-гупшысэн ыкIи тхэн зэпымычыжькIэ къегъэшъыпкъэжьы. Акъыл-губзыгъэгъэ инэу хэлъыр фэсакъэу егъэлажьэ, еухъумэ.
Ары. Сыд фэдэрэ уахъти, лъэхъани къыхэкIых цIыф зырыз дэдэхэр — сыдигъуи зыфыри­къужьын зылъэкIыхэрэр. Ахэр гушхох, Iушых, бжьышIох, щтэп­хэ-къэрабгъэхэп, зэфаIох, пы­тэх. Епэсыгъэ дэдэу «Урысыем Iоф­шIэнымкIэ и ЛIыхъужъ» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къыфагъэшъошагъ. Итворческэ гупшысэу, чъыгышхоу зызыштагъэми, къэ­ралыгъо тын инхэр къырапэсыгъэх. МэщбэшIэ Исхьакъ ­иадыгэ лъэпкъ фишIэрэр шIомакIэу, мафэ къэс ащ непи хегъахъо, Адыгэ Республикэм и Гимн иавтор. ТхэкIо къызэрыкIоп, гупшысэкIо ин: усакIо, иапэрэ усэ сборникэу «ЦIыф лъэшхэр» 1953-рэ илъэсым (ащ дэжьым Исхьакъ илъэс 23-рэ ыныб­жьыгъ) къыдэкIыгъ.
1949-рэ илъэсым щегъэжьагъэу МэщбэшIэ Исхьакъ ытхы­хэрэр хеутых, кIэзгъэтхъымэ сшIоигъор, гъэпсэф имыIэу, игупшысэ илъэс 75-рэ къабзэм зэрэлажьэрэр ары. Уехъопсэнэу, гушъхьэ лъэпсэ пытэ итвор­чествэ иI.
ТхакIоу МэщбашIэм иакъыл-­гупшысэ цыпэ къэкIуапIэ хъугъэр ным игущыIэ фаб ыкIи янэкIэ ятэжъэу Дэунэжь Бакъ ихьакIэщ пчъэкъогъу къотэу зэ­дэIугъэу, зэхихыгъэ пстэур ары. Исхьакъ Шумафэ ыкъор Краснодар краим хэхьэрэ Успенскэ районым ит адыгэ къуаджэу Шъхьащэфыжь жъоныгъуакIэм и 28-м, 1930-рэ илъэсым къыщыхъугъ. 1951-рэ илъэсым Адыгэ кIэлэегъэджэ училищыр, 1956-м Москва
дэт Литературнэ институтэу
М. Горькэм ыцIэ зыхьырэр дэгъу дэдэкIэ, ащ ыужыIоу, КПСС-м и ЦК и Апшъэрэ партийнэ еджапIэ журналистикэмкIэ ифакультет къыухыгъэх. Илъэс зытIущэ лъэпкъ гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» (джы «Адыгэ макъ») иотдел ипащэу Iоф ышIагъ. 1962 — 1970-рэ илъэсхэм адыгэ тха­кIохэм я Союз ипэщагъ. 1970 — 1983-рэ илъэсхэм журналэу «Зэкъошныгъэм» иредактор шъхьэIагъ. 1983-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу джы къызнэсыгъэм АР-м итхакIохэм я Союз иправление итхьамат. Итхэн-­усэн ыкIи гупшысэн готэу, Адыгэ хэкум ищыIакIэ изэтегъэ­псыхьан-зэтегъэуцон анахьэу чанэу хэлэжьэгъэ общественнэ IофышIэшху. Илъэсыбэ зэкIэ­лъыкIохэм КПСС-м и Адыгэ хэку комитет ыкIи Краснодар край комитетым ахэтыгъ, депутатхэм я Адыгэ хэку Совет ыкIи Краснодар край Советым ядепутатыгъ.
1989-рэ илъэсым И. Ш. Мэщ­башIэр СССР-м инароднэ депутатэу, СССР-м и Апшъэрэ Совет илIыкIоу хадзыгъагъ.
Ау сыдрэ общественнэ Iофышхуи, нэмыкIи ямылъыты­гъэу, тхакIом ыгуи, ыпси, инэплъэгъуи ренэу итыгъэр творчествэр, лъэпкъ литературэр,
ар зэрифэшъуашэу лэжьыгъэныр ыкIи ежь идунэееплъыкIэ хэ­хыгъэ къиIотыкIыгъэныр ары. Апэрэ усэ тхылъым нэмыкIхэу усэхэр, пщыналъэхэр, сатыритIухэр, сатыриплIыхэр зыдэтхэр къыкIэ­лъыкIуагъэх: «Сидунай», «ОрэдыкI», «Жъогъобын», «Пщы­налъ», «Хыуай», «Тыжьын ощх», мыхэм анэмыкIхэри — 15-м нахьыб. Поэзием пытэу МэщбашIэм ипрозэ къыщыгоуцуагъ: иапэрэ романхэу «Агъаерэм ежэжьхэрэп» (1966), «ЦIыфыр тIо къэхъурэп», «Нэфшъэгъо лъа­гъохэр», «Илъэс фыртынэ­хэр», нэмыкIхэр ыкIи тхакIор анахь зэрашIэгъэ тарихъ ро­маныбэр — «Мыжъошъхьал» (1994), «ГъэритIу», «Бзыикъо зау», «Хъан-Джэрый», «Адыгэ­хэр», «Рэдэд», «КъокIыпIэр ыкIи КъохьапIэр», «Аджал гъогу», «Лагъорэ Накъэрэ», «БлэкIыгъэ лIэшIэгъум иджэрпэджэжь», мыхэм анэмыкIхэри. Ахэр 20-м ехъух. Щэч хэлъэп, МэщбэшIэ Исхьакъ итарихъ произведе­ние­хэмкIэ романист инэу зыкъызэ­ригъэлъэгъуагъэм ыкIи Темыр Кавказым итхакIохэмкIэ мы лъэныкъомкIэ анахь гукIочIэпкъ лъэш, акъыл-амал, губзыгъэгъэ ин зыпкъырылъэу къызэрэчIэ­кIыгъэм.
Ахэр тхылъ тедзэпIэ зэфэшъ­хьафхэу Мыекъуапэ, Краснодар, Москва адэтхэм урысыбзэкIэ къащыдэкIыгъэх.
Урыс лъэпкъ литературэм исаугъэт инэу хъугъэ «Игорь иполк фэгъэхьыгъэ гущыI» («Сло­во о полку Игореве») зыфиIорэр. Джащ фэдэу, А. С. Пушкиным ытхыгъэхэу «Гъоплъэ шыу» («Медный всадник»), «Рыцарь хьэрам» («Скупой рыцарь») ыкIи М. Лермонтовым иусэу «Къэрабгъ» («Беглец»), Н. Некрасовым и «МэшIоку гъогу», мыхэм анэмыкIхэри МэщбэшIэ Исхьакъ адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх, ахэр зы тхылъ дэтхэу къыдэкIыгъэх.
МэщбэшIэ Исхьакъ иусэхэм ащыщхэр — «Сидунай», «Шъэо­гъур», «Адыгэхэр», «Адыгэ цыер» орэдышъом аралъхьа­гъэх.
ТхакIом итворческэ псы­нэ­кIэчъ зыкIи зэпыурэп, чъакъо­рэп. СатыриплIыхэр зыдэт томитIур 2020-рэ илъэсым къыдэкIыгъ, илъэс пэпчъ пIоми хъунэу, тхэкIошхом изы тхы­лъыкIэ къыдэкIы. МэщбашIэм илитературнэ творчествэ сыдигъуи шIэныгъэлэжь-литературоведхэм янэплъэгъу итыгъ: зэрагъашIэщтыгъ, зэхафыщтыгъ, осэшIу фашIыщтыгъ К. ЩашIэм, Щ. Ергъукъом, А. Цуком, ЛъэпцIэрышэ Хъалидэ, нэмыкIхэми. Ахэм адыгабзэкIэ ыкIи уры­сыбзэкIэ тхылъхэр къыдагъэ­кIыгъэх: «ШIэжьым уекIуныр» (Щ. Ергъукъо), А. Цуком итхылъхэу «Мир и любовь вам, живущие» ыкIи «Жестокий век» зыфиIохэрэр.
МэщбэшIэ Исхьакъ Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Черкесым янароднэ тхакIу. СССР-м, Урысыем, Адыгэ Рес­публикэм я Къэралыгъо пре­мие­хэм ялауреат. Урысыем Iоф­­шIэнымкIэ и ЛIыхъужъ. Къэ­ралыгъо тын инхэр — орденэу «Хэгъэгум ыпашъхьэ гъэхъа-­
гъэу щыриIэхэм апае» зыфиIорэм имедальхэу я III-рэ ыкIи я II-рэ шъуашэ зиIэхэр, орденэу «Друж­ба народов», дышъэ медальхэу «Борец за мир», «Общественное признание» зыфиIохэрэр къыфагъэ­шъошагъэх. Медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь», дышъэ медалэу «За выдающийся вклад в развитие Кубани» зыфиIохэрэр къыратыгъэх, Мыекъуапэ ицIыф гъэ­шIуагъ. Икъуаджэу Шъхьащэфыжь тхакIор къызыхъугъэр илъэс 85-рэ зэ­хъум джэрз сау­гъэт щы­фагъэуцугъ (ежьыр псау­зэ, ащ фэдэ тхъагъор бэмэ янэры­лъэгъу хъурэп). Шыкур! Непэ тилъэпIэ тхэкIошхоу Мэщ­бэшIэ Исхьакъ къызыхъугъэр илъэс 94-рэ мэхъу, ар тиреспуб­ликэ ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм дахэу щыхагъэунэфыкIы. Ныбжьыр ылъытэу щысэп Мэщба­шIэр, игупшысэ дахэу ыгъэбжьы­шIоу елэжьы, ежьри гушIуагъом, лъытэныгъэм зэрагъажэрэп; шIум шIу ипэгъокIышъ, тхэкIо-­гупшысэкIо иным, губзыгъэм, IофшIэкIо мыпшъыжьым ыцIэ «лIыхъужъкIэ» раIо. Адыгэ лъэп­къым ищыIэкIэ-псэукIэ зэрилъэ­кIэу ыкIуачIэ хелъхьэ — джары щыIэныгъэр, джары лIыгъэр. Литературэр, хэгъэгур, зи­лъэпкъ зикIасэхэм ацIэкIэ, тыгу къыддеIэу МэщбэшIэ Исхьакъ псауныгъэкIэ, тынчыныгъэкIэ, гупшысакIэхэмкIэ, гъэхъэгъакIэкIэ ты­фэхъохъу, «Опсэу!» етэIо.
Мамырыкъо Нуриет.