Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат псэолъэ заулэхэм ащыIагъ ыкIи шъолъыр проектэу «Культурная среда» зыфиIорэмрэ лъэпкъ проектэу «Культурэмрэ» ягъэцэкIэн зэрэкIорэм зыщигъэгъозагъ. Ащ игъусагъэх АР-м иминистрэхэм я Кабинет и Тхьаматэ игуадзэу, АР-м финансхэмкIэ иминистрэу Виктор Орловыр, АР-м культурэмкIэ иминистрэу Аулъэ Юрэ, къалэу Мыекъуапэ имэрэу Геннадий Митрофановыр, псэолъэшI организациехэм япащэхэр.

Апэ зэкIолIагъэхэр псэупIэу Ханскэм дэт кIэлэцIыкIу еджапIэу N 5-р ары. Лъэпкъ проектэу «Культурэм» ишIуагъэкIэ искусствэхэмкIэ мы кIэлэцIыкIу еджапIэр 2023-рэ илъэсым зэтырагъэпсыхьажьыгъагъ, мы илъэсым музыкальнэ Iэмэ-псы­мэхэр, зэреджэщтхэ тхылъхэр къащэфыгъэх.
ЕджапIэм ипащэу Елена Пугачевам культурэм ихэхъоныгъэкIэ ынаIэ къызэратыригъэтырэм ыкIи IэпыIэгъу къызэрафэхъурэм апае Адыгеим и ЛIышъхьэ зэрэфэразэр къыIуагъ. Ащ къызэрэхигъэ­щыгъэмкIэ, искусствэхэмкIэ мы кIэлэцIыкIу еджапIэр мылъкукIи, техникэкIи хэпшIыкIэу нахь зэтегъэпсыхьагъэ хъугъэ. ГущыIэм пае, унэу квадрат метрэ 333-рэ хъущтыгъэр фэдищ хьазыркIэ нахь ин хъугъэ, квадрат метрэ 1050-рэ джы еубыты. ЕджапIэм газыр ращэлIагъ, ищыкIэгъэ мебелыр, интерактивнэ доскахэр, проекторхэр, моноблокхэр къащэфыгъэх ыкIи классхэр ахэмкIэ зэтырагъэпсыхьагъэх. Кабинет пэпчъ проекторрэ проекционнэ экранрэ чIагъэу­цуагъ, джащ фэдэу сплит-системэхэри ахагъэуцуагъэх.

Республикэм ипащэ творческэ мастерскойхэм, музыкальнэ классхэм, концерт залым ащыIагъ. КIэлэеджакIохэм джырэ уахътэм диштэрэ орэдхэри классикэм къыхэхыгъэхэри къаIуагъэх. Адыгеим и ЛIышъхьэ кIэлэегъаджэхэми кIэлэеджакIохэми гущыIэгъу афэхъугъ, творческэ ыкIи гъэсэныгъэ IофшIэнымкIи амалэу яIэхэм защигъэгъозагъ.
ЕджапIэм ипащэ учреждением иIоф­шIэн зэрэзэхэщагъэм къытегущыIагъ. Пстэуми анахь шъхьаIэу мы еджапIэм щалъытэрэр музыкальнэ искусствэм фэгъэсэгъэнхэр ары. Ащ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, республикэм ипащэхэм зэрахьэрэ Iофтхьабзэхэм яшIуагъэкIэ еджа­пIэм чIэсхэм ахэхъо, шIэныгъэу арагъэгъотыхэрэри нахь куу мэхъух. ГущыIэм пае, илъэс къэс мы еджапIэм чIэсхэм дунэе, шъолъыр, урысые ыкIи республикэ зэнэкъокъухэмрэ олимпиадэхэмрэ апэрэ чIыпIэхэр къащыдахыхэу къыхэкIы. 2023-рэ илъэсым кIэлэеджа­кIохэм шIухьафтын 45-рэ къафагъэшъошагъ. КIэлэцIыкIу духовой оркестрэми гъэхъагъэ хэлъэу къытефэрэр егъэцакIэ. ИлъэсыкIэр къызихьагъэм къыщыубла­гъэу театральнэ классымрэ эстрадэ орэдкъэ­IонымкIэ классымрэ арысхэр агъасэх, кIэлэцIыкIухэми ар лъэшэу агу рехьы.
«Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным къыгъэуцугъэ пшъэ­рылъхэм атегъэпсыхьагъэу Адыгеим искусствэхэмкIэ имуниципальнэ кIэлэцIыкIу еджапIэхэр зэкIэ республикэ шапхъэхэм атетщэнхэу тимурад. Ащ ишIуагъэкIэ кIэлэцIыкIухэм шIэныгъэу аратыхэрэр нахь куу хъущтых, сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэми яIэпэIэсэныгъэ нахь нэрылъэгъу къэхъущт. А гухэлъыр зыдэтIыгъэу, федеральнэ гупчэри къыддеIэзэ, искусствэмкIэ еджапIэхэр икъоу зэтегъэпсыхьэгъэнхэм, Iэмэ-псы­м­акIэхэр аIэкIэгъэхьэгъэнхэм тынаIэ тетэгъэты. ПстэумкIи искусствэ еджэпIэ 21-рэ тиI, ахэм ащыщэу 10-р дгъэкIэжьыгъах, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Къалэу Мыекъуапэ искусствэхэмкIэ иеджапIэу N 6-м чIэсхэми амал дэгъу­хэр арагъэгъотыгъэх. Лъэпкъ проектэу «Культурэм» тегъэпсыхьагъэу ащ зэхъокIыныгъэ фашIыгъ, концертхэм яплъынхэу мыщ къекIуалIэхэрэм апае залыкIэ къыпашIы­хьагъ. Бюджет пстэуми къарыкIыгъэу сомэ миллиони 185,2-м ехъу а гухэлъхэм апэIуагъэхьагъ.

Адыгеим и ЛIышъхьэ агъэкIэжьыгъэ еджапIэр къыплъыхьагъ, IофшIэнхэр гъэ­цэ­кIагъэ зэрэхъугъэхэм нэIуасэ зыфи­шIыгъ. ЕджэпIэ унэр зэрэпсаоу агъэцэкIэжьыгъ, концерт зал, къэшъуапIэ яIэ хъугъэ, ща­гур дахэу агъэкIэрэкIагъ, къэзэкъхэм ямузей, гъэмэфэ эстрадэу «Ракушкэр» зэтырагъэпсыхьагъэх. 2023-рэ илъэсым мы еджапIэм креативнэ индустриехэм яеджапIэ къыщызэIуахыгъ, ащ гъэсэныгъэ зыщарагъэгъотыщт студии 6 хэхьэ, ахэр уахътэм диштэрэ Iэмэ-псымакIэхэмкIэ зэтегъэпсыхьагъэх. Компьютерхэр, сканер ыкIи принтер зэфэшъхьафхэр, электрон музыкальнэ Iэмэ-псымэхэр, нэмыкIыбэ­хэри ащ хэтых. ПстэумкIи зэхэубытэгъэ бюджетым къыхагъэкIыгъэ сомэ мил­лион 80,6-м ехъу а гухэлъхэм апэIуагъэхьагъ.
Адыгеим и ЛIышъхьэ кIэлэегъаджэхэми, кIэлэеджакIохэми гущыIэгъу афэ­хъугъ, искусствэхэмкIэ анахь кIэлэцIыкIу еджэпIэ ныбжьыкIэу Адыгеим итхэм ащыщым IофшIэныр зэрэщызэхэщагъэмрэ гъэхъа­гъэу ашIыгъэхэмрэ ар акIэупчIагъ. Еджа­пIэр 1996-рэ илъэсым къызэIуахыгъ. Ащ кIэщакIо фэхъугъэх зэлъашIэрэ ансамблэу «Казачатэм» пэщэныгъэ дызезыхьэщтыгъэхэ зэшъхьэгъусэхэу Уваров Анатолийрэ Наталиерэ. Непэ мы еджапIэм хэбзэ шIагъоу иIэ хъугъэхэр лъегъэкIуа­тэх, лъэпкъ творчествэм ихэхъоныгъэкIэ гъэхъэгъэшхохэр ешIых.

ЕджапIэм ипащэу Дмитрий Гордиенкэм къызэриIуагъэмкIэ, муниципальнэ бюджет учреждениеу «Н. И. Уваровам ыцIэкIэ щыт творческэ объединениеу «Звонницэм» а еджапIэм гъусэныгъэ пытэ дыриI. Культурэм ылъэныкъокIэ ахэр бэшIагъэ зызэдэлажьэхэрэр ыкIи илъэс къэс гъэхъэгъэшIухэр ашIых.
Пащэм къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, джырэ амалэу яIэ хъугъэхэм яшIуагъэкIэ анахь хэбзэ дэгъоу яIэхэр къызэраухъу­мэхэрэм нэмыкIэу, творчествэмкIи ягъэхъагъэхэм нахь ахагъахъо. Урысые зэнэкъокъоу «ИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджэпIэ анахь дэгъу 50» зыфиIорэм ащ текIоныгъэр къыщыдихыгъагъ, респуб­ликэ зэнэкъокъоу «ИскусствэхэмкIэ кIэ­лэцIыкIу еджэпIэ анахь дэгъур» зыфиIорэми джащ фэдэу къыхагъэщырэ чIыпIэ къыщихьыгъагъ. Ащ нэмыкIэу мы аужырэ илъэсищым культурэмрэ искусствэмрэ афытегъэпсыхьэгъэ программэхэм атетэу зиеджэн лъызгъэкIотагъэхэм япчъагъэ процент 29-рэ хъугъэ.

«ИскусствэхэмкIэ еджапIэу тиIэхэр кадрэхэр зыщагъэхьазырхэрэ чIыпIэ шъхьаIэу тшIынхэм ыуж тит, сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэм ятворческэ гъогу мыщ щаублэнышъ, нэужым етIанэ кIэлэегъаджэу мы еджэпIэ дэдэхэм къагъэ­зэжьын амал яIэным е ансамблэ зэфэшъхьафхэм ахэтынхэм фытегъэпсыхьагъэу IофшIэныр зэхащэ, — къыхигъэ­щыгъ КъумпIыл Мурат. — Тэ сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIубэ тиI. Ахэр творческэ текIоныгъакIэхэм афэтэгъэчэфых. ТапэкIи кIэлэегъэджэ ыкIи кIэлэеджэкIо анахь дэгъухэр кIэдгъэгушIущтых, республикэ зэнэкъокъухэм нахь чанэу зэрахэлэжьэщтхэм, шъхьэихыгъэ эстрадэхэм орэдхэр къащаIонхэм тынаIэ атедгъэтыщт. ТикIэ­лэцIыкIу еджапIэхэм ачIэсхэм ягъэхъагъэхэм цIыфхэр нахь игъэкIотыгъэу нэIуасэ афэхъунхэм, ахэм якъэгъэлъэгъонхэм гухахъо аригъэшIыным ренэу тынаIэ тетэгъэты».
Гупчэм ишIын зэрэкIо­рэм зыщигъэгъозагъ
АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къутырэу Гавердовскэм зэкIом, лъэпкъ проектэу «Культурэм» диштэу культурэ хэхъоныгъэмкIэ Гупчэу агъэпсырэм ишIын зынэсыгъэр зэригъэлъэгъугъ. Ащ пае бюджет зэфэшъхьафхэм сомэ миллиони 119,8-рэ къыхагъэкIыгъ.
КультурэмкIэ къоджэ Унэу Iуахыжьыгъэр зыдэщытыгъэ чIыпIэм Гупчэр щагъэпсы. Квадрат метрэ мин 1,2-рэ фэдиз ащ зэлъеубыты. Гупчэм иапэрэ къат нэбгырэ 200-мэ ателъытэгъэ зал, орэд къызыщаIощт, сурэтшIыным, Iэпэщысэхэм зыщапылъыщтхэ чIыпIэхэр, тхылъеджапIэ, методическэ кабинет, буфет хэтыщтых. Я 2-рэ къатым къэшъуапIэр, кабинетхэр, операторым Iоф зыщишIэщт унэр щыгъэ­псыгъэх.

Унэм ыпкъ аIэтыгъах. Бгъагъэм ителъхьан, унэ кIоцIым игъэкIэрэкIэн япхыгъэ IофшIэнхэр агъэцакIэх, инженер сетьхэр агъэпсых. Агъэнэфэгъэ пIалъэм ыпэ итхэу псэолъэшIын IофшIэнхэр зэхащэх. Мы илъэсым ыкIэхэм яхъулIэу Гупчэм ишIын аухынэу рахъухьэ.
Адыгеим и ЛIышъхьэ пшъэрылъ афи­шIыгъ проектыр игъом гъэцэкIэгъэным, IофшIэнхэр дэгъоу зэхэщэгъэнхэм анаIэ тырагъэтынэу. Культурэм къешIэкIыгъэ псэуалъэхэу республикэм итхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным, лъэпкъ проектэу «Культурэм» къыдыхэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэр лъыгъэкIотэгъэнхэм мэхьанэшхо зэряIэр КъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ.
«Урысыем хэхъоныгъэ ышIынымкIэ хэгъэгум и Президентэу Владимир Путиным къыгъэнэфэгъэ пшъэрылъхэм зэу ащыщ культурэм зыкъегъэIэтыгъэныр, кIэлэцIыкIухэм ятворческэ амалхэм зыкъызэIуахынымкIэ, языгъэпсэфыгъо уахътэ гъэшIэгъонэу зэхэщэгъэнымкIэ ищыкIэгъэ амалхэр зехьэгъэнхэр. Хэгъэ­гуми, тиреспублики мы лъэныкъомкIэ бэ щашIэрэр. КультурэмкIэ учреждениехэр мылъкукIи, техникэкIи нахьышIоу зэтыра­гъэпсыхьэх, культурэм епхыгъэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм хэхъоныгъэ арагъэшIы. МыщкIэ амалэу щыIэхэр нахь шIуагъэ къатэу гъэфедэгъэнхэм, музыкант, сурэтышI, къэшъокIо ныбжьыкIэхэм яIэпэIэсэныгъэ зыкъегъэIэтыгъэным мэхьанэшхо яI. Ахэм амалэу яIэхэм зарагъэушъом­бгъун, Iофэу къыхахыгъэм гъэхъагъэхэр щашIын фае», — къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэ.
Мы аужырэ илъэсхэм лъэпкъ проектымрэ къэралыгъо программэхэмрэ адиштэу федеральнэ гупчэр IэпыIэгъу къафэхъузэ, культурэм и Унэ 11 респуб­ликэм щагъэпсын, культурэм и Унэ 60-м ехъу, искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджэпIи 10, Лъэпкъ музеир ыкIи нэмыкI музейхэр щагъэцэкIэжьынхэ алъэкIыгъ. Джащ фэдэу Пушкиным ыцIэкIэ щыт унэр агъэкIэжьыгъ, модельнэ тхылъеджапIэхэр, креативнэ индустриехэмкIэ еджапIэхэр агъэпсыгъэх. Илъэс къэс «Единэ Россием» ипартийнэ проектхэм адиштэу театрэхэм, культурэм иунэхэм, музейхэм, искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэхэм апае оборудованиемрэ Iэмэ-псымэхэмрэ къащэфых.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу