Кэстэнэ Дмитрий
(1912 — 1985)
Тилъэпкъ литературэ ныбжьыкIэ иуб­лэпIэ-егъэжьэгъу щытыгъэхэу, ащ зиакъыл-гупшысэ хэхьагъэхэу, гуетныгъэшхо ахэлъэу лэжьагъэхэу, къэлэмыпэ гъэшIэгъон зиIагъэхэм ацIэ етIоныр, яшIулэжьыгъэ тыухъумэныр типшъэрылъ инэу къэнэжьы. Адыгэ литературэр зые адыгэхэм янэпэеплъ инэу щытыным теубытэгъэ-пытагъэ хэлъэу Iоф дашIагъ титхэкIо нахьыжъхэм.
Непэ тыгу къэдгъэкIыжьыщтхэр ахэм ащыщэу (щымыIэжьхэу) нэбгырищ.
Кэстэнэ Дмитрий Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Бжъэдыгъухьаблэ жъоныгъуакIэм и 9-м, 1912-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Къуаджэм дэт ублэпIэ еджапIэр къыухи, Краснодар еджэпIэ-интернатэу къыщызэIуахыгъэм ыкIи Краснодар дэт кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет ащеджагъ ыкIи къыухыгъэх. Адыгеим икъоджэ зэфэшъхьафхэм 1934 — 1937-рэ илъэс­хэм, кIэлэегъаджэу, директорэу Iоф ащишIагъ. ТхакIохэм я Союз и Адыгэ хэку къутамэ исекретарыгъ. Теуцожь Цыгъо къыIохэрэр зэкIэ ытхыхэу Iоф дишIагъ.
1942 — 1946-рэ илъэсхэм Кэстанэр заом хэтыгъ, фронт гъэзетым икорреспондентыгъ. Орденэу «Красная звезда», медальхэр къыфагъэшъошагъэх. Зэо ужым илъэс заулэрэ адыгэ тхакIохэм яорганизацие ипэщагъ, альманахэу «Зэ­къош­ныгъэм» редактор шъхьаIэу иIагъ.
Ытхыхэрэр 1932-рэ илъэсым щегъэ­жьагъэу хиутыщтыгъэх. ТхакIом адыгабзэкIэ художественнэ тхылъ 13 къыдигъэкIыгъ: «IошъхьитIу» (1948), «ЦIыфым ишIушIагъ», «Псыхъохэр зэхэлъадэх», «Шэуджэн Мос» (тхылъитIу хъоу), нэмыкIхэри. УрысыбзэкIэ тхылъибл къыхиутыгъ: «Две высоты», «Народный певец», «Человек делает добро», «Слияние рек», нэмыкIхэри. Кэстэнэ Дмитрий щыIэныгъэм гуфаплъэу хаплъэщтыгъ ыкIи шIур ыкIи ер зэхэугуфыкIыпагъэу зылъэгъущтыгъэ ыкIи шъыпкъэр кIигъэтхъэу, нэрылъэгъу зэфаIоу щытыгъ. Илитературнэ творчествэ готэу, литературнэ критикэмкIи гъэзагъэу, зэ­дзэкIын Iофышхори къемыхьылъэкIэу щэIэфэ ылэжьыгъэх. Кэстэнэ Дмитрий СССР-м итхакIохэм я Союз 1941-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэтыгъ.

Пэрэныкъо Мурат
(1912 — 1970)
Теуцожь районым ит къуаджэу Пчы­хьалIыкъуае жъоныгъуакIэм и 5-м, 1912-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Краснодар дэтыгъэ опытнэ-показательнэ еджапIэр къыухыгъ ыкIи Краснодар кIэлэегъэджэ институтым илъэсищэ щеджагъэу сыма­джэ хъуишъ къычIэкIыжьыгъ. Адыгэ тхылъ тедзапIэм Iоф щишIагъ, 1934 — 1936-рэ илъэсхэм Дзэ Плъыжьым къулыкъу щи­хьыгъ, 1936 — 1941-рэ илъэсхэм Адыгэ тхакIохэм я Союз исекретарэу Iоф ышIагъ. Хэгъэгу зэошхом хэлэ­жьагъ, орденхэу «Красная звезда», «Отечественной войны 2-й степени» зыфиIохэрэр, медальхэр къыфагъэшъошагъэх.
Пэрэныкъом ытхыхэрэр 1929-рэ илъэ­сым щыублагъэу хиутыщтыгъэх. Анахьэу тхакIор зэрашIагъэр ипоэмэхэу «НэкIмаз» ыкIи «Сакъ» зыфиIохэу хэку гъэзетым къыщыхиутыгъэхэр ары. Ыужым ахэр тхылъ шъхьафэу къыдигъэкIыгъэх. Усэхэр ыкIи поэмэхэр зыдэт тхылъхэу «Стихых», «Стиххэмрэ поэмэхэмрэ», «НасыпышIомэ яорэд», «Мамыр пчэдыжь» щыIэкIакIэмкIэ ирэзэныгъэ ин къахэщэу, мыхэм анэмыкIхэри адыгабзэкIи урысыбзэкIи къыдигъэкIыгъэх.
УсакIом иусэхэм ащыщхэр композиторхэм орэдышъохэм аралъхьагъэх.
Пэрэныкъо Мурат урыс классикхэу Н. А. Некрасовым, А. С. Пушкиным иповеститIу (гъусэхэр иIэхэу), С. Бабаевскэм ироманэу «Кавалер Золотой Звезды» (Кэстэнэ Дмитрий игъусэу), К. Чуковскэм и «Доктор Айболит», мыхэм анэмыкIхэри адыгабзэкIэ зэридзэкIы­гъэх.
Пэрэныкъо Мурат СССР-м итхакIохэм я Союз 1934-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэтыгъ.

Шъхьаплъэкъо Хьис
(1918 – 1982)
Шъхьаплъэкъо Хьисэ Теуцожь рай­оным ит къуаджэу ПчыхьалIыкъуае жъоныгъуакIэм и 9-м, 1918-рэ илъэсым къыщыхъугъ.
1941-рэ илъэсым театральнэ искусствэмкIэ Къэралыгъо институтэу А. В. Луначарскэм ыцIэ зыхьырэр къыухыгъ. Хэкум къыгъэзэжьи, театрэм Iоф щишIэ­нэу ригъэжьэгъэ къодыеу Хэгъэгу зэош­хор къежьагъ ыкIи ежь-ежьырэу кIэлъэ­Iуи заом кIуагъэ. 1943-рэ илъэсым Харьковскэ танк училищыр къыухыгъ. 1942-рэ илъэсым щыублагъэу 1945-м нэс зэуапIэм Iутыгъ, Берлин нэсыгъ. Танк взводым, ротэм якомандирыгъ. ЛIыхъужъныгъэу зэрихьагъэм пае орденхэу «Боевого Красного Знамени» зыфиIорэм фэдэу 3, медалэу 7 къыфагъэшъошагъэх. Хьисэ цIыфыгъэ, шъыпкъагъэ, лIыгъэ сыдигъуи хэлъыгъ.
Зэо ужым Шъхьаплъэкъо Хьисэ Адыгэ къэралыгъо къэшъо ансамблэм ипащэу, 1950-м къыщыублагъэу опсауфэ хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» икорреспондентэу, отделым илит­IофышIэу ыкIи отделым ипащэу Iоф ащишIагъ.
Ытхыхэрэр 1957-рэ илъэсым щегъэ­жьагъэу хиутыщтыгъэх. Ахэр хэку гъэзетым, журналэу «Зэкъошныгъэм» къа­щыхиутыщтыгъэх, итхылъхэри къыдэ­кIыгъэх. Ахэр: «Пьесэхэр», драмэхэу «Даут», «ЧIыгум иорэд», «Шэуджэн Мос», «Ным ыцIэкIэ», «Зигъонэмысым икъашъу», «Шарлотта-Айщэт», «Тыркъо­хэр» зыфиIохэрэр зыдэхьэгъэ тхылъэу «Драмэхэр», пьесэхэр зыдэтэу «ЧIыгум иорэд». «Заом имафэхэр» ыцIэу роман Хьисэ ыгъэхьазырыгъагъ, ау ар къыдэ­мыкIыгъэу идунай ыхъожьыгъ. А романыр 1983-рэ илъэсым къыхаутыгъ. Ыужым тхакIор къызыхъугъэр илъэс 75-рэ зыщыхъурэм ехъулIэу ятIонэрэу романыр 1993-рэ илъэсым къыдагъэ­кIыжьыгъ. Хьисэ ипьесэхэу «Даут», «ЧIыгум иорэд», «Шэуджэн Мос», «Зигъонэмысым икъашъу», «Тыркъохэр» зыфиIохэрэр Адыгэ драмтеатрэм щагъэ­уцугъэх.
Хь. Шъхьаплъэкъом лъэпкъ мэкъамэм илъхэу орэд заулэ ыусыгъ, ахэм ащыщ­хэр пьесэхэм ахигъэуцуагъэх. Хьисэ УФ-м итхакIохэм я Союз 1970-рэ илъэ­сым къыщегъэжьагъэу хэтыгъ.
Мы тхэкIошхуищыми шъхьащэ афэтэшIы мамырныгъэм къызэрэрагъэгъэзэжьыгъэм ыкIи адыгэ литературэм хэпшIыкIэу анахь жанрэ купкI зиIэхэмкIэ хахъо зэрэфашIыгъэм пае. Ахэр ау сыдми тхэгъэ къодыехэп, зыхэтыгъэхэ зэошхоу анэ кIэкIыгъэр, зэкIэ советскэ цIыфхэм ащэчыгъэ хьазабыр, мамыр щыIакIэр зэрэзэтеуцожьырэр, гъашIэ бгъэшIэныр — уцIыфыныр, унапэ сыд хъугъэкIи умыхъожьыныр арэу зэрэщытыр япроизведениехэмкIэ кIагъэтхъыгъ.
Мамырыкъо Нуриет.
Сурэтхэр: АМ ихъарзынэщ.