Хьагъундэкъо Хьамед. Зы цIыф зэдиштэ дахэу, шэнышIоу, Iушэу, гушIубзыоу, гу зэIухыгъэу мы чIым къытехъогъагъ. Ар Шэуджэн районым ит къуаджэу Мамхыгъэ щапIугъ, щеджагъ.

Ау ежь Хьамедэ къэхъугъо джыри имыфагъэу, охътэ бырсыр-фыртынэм ыпкъ къикIэу, апэдэдэ къоджакIэу Фэрзэ Iушъо исэмэгубгъу 1864-рэ илъэсым къыIутэджэгъэ Мамхыгъэ Хьагъундэкъо лIакъом щыщхэр щы­псэун­хэу къыщыуцу­гъэх. ЛIакъор яIорэ яшIэрэ зэтехьэу щыIакIэм зэрэхэуцощтым пылъыгъ. Ау ежьхэр зэрэмыгугъагъэхэу, пыйхэр къа­фыкъокIыгъэх, гъунэгъум гъунэгъур бзэгу ыхьымэ, даригъэщэу зыщытыгъэ я 30-рэ илъэсхэр икIыгъэ лIэшIэгъум гуихыгъэх. Пщы лъэпкъхэу зэрэщытхэр къапаIэ­тыгъ. 1934-рэ илъэсыр кIощтыгъ Мамхыгъэ щыпсэущтыгъэхэ Хьамедэ ятэу Ахьмэд, ятэшхэм, яунагъохэр ягъусэхэу, гузэжъо­гъукIэ чэщым заIэти, апэрэ мэшIокоу зытефагъэхэм итIысхьэхи, ашъхьэ зырахьыжьэжьым. Ахэм ахэтыгъэх Хьа­­гъундэкъо Нурбый ятэ-янэхэр, ятэшхэу Гъот ыкIи Батмырзэ яунагъохэр. Абхъа­зым нэсыгъэх, ау ащ щыбырсырыгъ ыкIи къыщыуцунхэ амыдэу, мэшIокур зыдэ­кIогъэ къалэу Гори нэсыгъэх.

Грузинхэр дэгъоу къапэгъокIыгъэх, ахэм адыгэхэр зыфэдэхэр ашIэщтыгъ ыкIи алъытэщтыгъэх. Хьамедэ къызэри­IотэжьыщтыгъэмкIэ, 1937-рэ илъэсым ышыпхъу нахьыжъэу Розэ ыкIи 1939-рэ илъэсым, жъоныгъуакIэм и 5-м ежь Хьамедэ Грузием къыщыхъугъэх. ПIалъэ тешIи, Хэгъэгу зэошхор къызщежьэгъэ дэдэм тефэу, Хьагъундэкъохэр зыщы­псэущтыгъэхэ къуаджэу Мамхыгъэ къэ­кIожьыгъэх. Хьамедэ ятэу Ахьмэд заом ащагъ, 1944-рэ илъэсым уIэгъабэ те­лъэу къэкIожьыгъагъ.
Мамхыгъэ гурыт
еджапIэр
Зэрэрайонэу анахь еджэпIэшхоу, къоджабэмэ къарыкIыхэрэр зыщеджэу мыр щытыгъ. 1948-рэ илъэсым Хьамедэ еджапIэм чIэхьагъ.
КIэлэ сэнаущым еджэныр икIэсагъ. Мы еджапIэр хэкумкIэ анахь дэгъукIэ зыцIэ раIохэрэм ащыщыгъ: урыс кIэлэ­егъаджэхэр предмет зэфэшъхьафхэмкIэ бэу чIэтыгъэх, ахэм шIэныгъэшхоу аIэкIэлъыр ягуапэу еджакIохэм ахагуащэщтыгъ. Хьамедэ Мамхыгъэ гурыт еджапIэм щезыгъэджэгъэ кIэлэегъа-
джэ пэпчъ ныбжьырэу ыгу щыщ хъугъэу, афэразэу бэрэ ягугъу ышIыщтыгъ. Анахь икIасэу къыдэхъущтыгъэр спортыр, къашъохэр, зыкъэшIын-зыкъэгъэлъэгъоныр ары. Театрэ кружок инэу якIэлэегъэджагъэу Александра Иоси­фовна Самойленкэм афызэхищэгъагъэр искусствэм хэуцонымкIэ егъэжьапIэ зэрэфэхъугъэр Хьамедэ ренэу къыIощтыгъ. Адыгеир Уры­сыем зыгохьагъэр илъэс 400 зэ­рэхъугъэм фэгъэ­хьы­гъэ мэфэкIышхоу тихэку щызэхащэ­гъагъэм Хьамедэ ыкIи илэгъу-ныбджэгъухэр зыхэтыгъэ къэшъокIо ансамблэу «Ислъамый» зыцIагъэм зэрэхэтыгъэр, Iоныгъо-
чъэ­пыогъу мазэхэм Москва ащэхи, концертыбэ къызэрэ­щатыгъэр игуапэу къыIотэжьыщтыгъ.
Мамхыгъ — Москва
Къоджэ гурыт еджапIэр Хьагъундэкъо Хьамедэ дэгъоу къыухыгъагъ ыкIи общественнэ Iофыгъохэм чанэу ахэлажьэщтыгъ. Ау культурэри спортыри щигъэзыехи, Саратов июридическэ институт чIахьэ шIоигъоу кIогъагъэ, ау къыдэ­хъугъэп. Хэку исполкомым культурэмкIэ и ГъэIорышIапIэ игъоу ылъэгъуи, Москва дэт театральнэ институтым щеджэнэу (ГИТИС-м) агъэкIогъагъ. Хьамедэ ышъо фэдэр ыгоу, нэгушIо-гушIу­бзыу шэнышIуагъ, ишIуагъэ къыуимы­гъэкIымэ, къыогоощтыгъэп. ЦIыфышIу дэдэм ­щыIэныгъэ гукъэбзагъэр ыкIи гушхуа­гъэр къебэкIыщтыгъ.
ИныбжьыкIэ кIуачIэ зэрилъэкIэу искусствэм фигъэзагъ. ГИТИС-м ия 4-рэ курс щеджэзэ Хьамедэ инасып къы­хьыгъ М. Шолоховым ирассказэу «Нахаленок» зыфиIорэм техыгъэ фильмым хэлэжьэныр. Джащ фэдэу я 5-рэ курсым исэу студентхэм агъэуцурэ спектаклым Лени­ным ироль къыщишIыщтыгъ. Хь. Хьагъун­дэкъор кинофильмэхэу «Три сестры», «Неуловимые мстители» ыкIи «Новые приключения неуловимых», «Адъютант его превосходительства», «Война и мир» зыфиIохэрэр адигъэуцугъэх, ышъхьэкIи ахэлэжьагъ.

Бэ Хьагъундэкъом гупшысэу иадыгэ лъэпкъкIэ зыдиIыгъыгъэр, ау а Iофы­гъошхор уизакъоу пхырыщыгъошIугъэп, джащыгъум зыкъызэкIиукъутами, и Адыгэ хэку, Мыекъуапэ къэкIожьыгъ.
Хьагъундэкъо Хьамедэ хэку филармонием ипащэу зыщытыгъэм хэпшIыкIэу Адыгеим орэдыIо цIэрыIуабэмэ цIыфхэр нэIуасэ афишIынхэр фызэшIокIыгъ.
Илъэс 40-м итэу Хьагъундэкъо Хьамедэ Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым июридическэ факультет чIахьи, иныбжьыкIэгъум зэрэшIоигъуагъэу, зыкIэхъопсыщтыгъэ юрист сэнэхьатыр зэригъэгъотыгъ. Илъэс 15-м прокуратурэм Iоф щишIагъ, полковникыцIэр къылэжьыгъ.
Хьамедэ унэгъо дахэ ышIагъ, къуищы­ри гъогу зафэ тыригъэуцуагъэх — Зауррэ Казбекрэ юристых. Ыкъо нахьыжъ иапэрэ шъаоу Имран тэтэжъэу Хьаме­дэкIэ дунэе псау икъущтыгъ, ахэми джыри цIыкIухэр къахэхъуагъэх.
Хьамедэ цIыфышIугъ, IэпкIэ-лъэпкIэ зэкIэубытэгъэ дэдэу, гулъытэ ин сыдымкIи зиIагъ. Щэч хэлъэп — икIэсагъ иадыгэ лъэпкъ, илIакъо, ятэ иунэжъэу зыщапIугъэр, икIэлэцIыкIугъо-ныбжьыкIэгъу зыщыкIогъэ икъоджэ гупсэу Мамхыгъэ, псыхъо къаргъоу Фарзэ ичэчэ макъэ, къоджэдэс нахьыжъ Iушхэм ягущыIэ щэрыо лъэш ыгъатхъэу зыIуищагъ. А зэкIэ, игъо къэси, ежь Хьамедэ къы­хэкIыжьыгъ. Усэныр ежь къыдэхъугъэу хэлъыгъ, иадыгабзэ ыгъатхъэу, IупшIыкIэу тхэщтыгъ. Иапэрэ тхылъэу «Аулъэ Iуашъхьэм ишъэф» зыфиIорэр адыга­бзэкIи урысыбзэкIи къыдэкIыгъ. ЩыIэныгъэр гъунэнчъэу зэрикIасэр къыщи­Iуагъ тхылъэу «В моей душе никто не умирает» зышъхьэм. ИгукъэкIыжь тхы­лъэу «От Мамхега до «Мосфильма» зыфиIорэр зэлъашIэрэ культурэм иIофышIэшхуагъэу Хьагъундэкъо Хьамедэ игъэшIэ дахэ къызщиIотыкIыгъ.
Ары. Дунаим иохътэ анахь гохьэу, псэ зыпытыр зышъхьалъэрэм — жъоныгъуакIэм къэхъугъ сикъоджэгъу лъапIэу Хьагъундэкъо Хьамедэ. ЩыIагъэмэ, илъэс 85-рэ хъущтыгъэ, къыгъэшIагъэр илъэс 72-рэ — ар бэп, ау Хьамедэ фызэшIокIыгъэр бэ; ащ ыцIэ непи бэрэ къыраIо, лъэуж нэф щыIэныгъэм лъэныкъуабэкIэ къыхинагъ.
Мамырыкъо Нуриет.