Илъэсыр къызихьагъэм щегъэжьагъэу Адыгеим игъогухэм хъугъэ-шlэгъи 112-рэ къатехъухьагъ. Ахэм нэбгырэ 26-рэ ахэ­кIодагъ, 125-мэ шъобж­хэр атещагъэхэ хъугъэ. БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, автомобилэу зэу­тэкIыгъэхэм япчъагъэ процент 20-кIэ нахь макI, ау зидунай зы­хъожьыгъэхэр бэкIэ нахьыб. ТхьамыкIа­гъохэм сыда яушъхьа­гъур? Гъогу хъугъэ-шIагъэхэр гъэмэкIэгъэнхэмкIэ хэкIыпIэр сыд фэда, мы лъэныкъомкIэ респуб­ликэм сыда ща­шIэ­рэр? Мы упчIэхэр «Адыгэ макъэм» фигъэзагъэх гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ ­Къэралыгъо автоинспе­цием и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипащэу, полицием иподполковни­кэу ­Андрей Огурцовым.

2024-рэ илъэсым щылэ мазэм и 12-м Теуцожь районым икъуа­джэу Пэнэжьыкъуае пэмычы­жьэу автомобильхэр щызэутэ­кIыгъэх, хъугъэ-шIагъэм нэбгыри 4 хэкIодагъ. Мэзаем и 2-м псэупIэу Ханскэм екIурэ гъогум къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом ыпкъ къикIыкIэ нэбгыри 3-мэ ядунай ахъожьыгъ.
Мыхэр аужырэ мазэхэм Адыгеим игъогухэм къащыхъугъэ автомобиль зэутэкIыныгъэхэм язых ныIэп. Мы илъэсыр къызихьагъэм щегъэжьагъэу къэбарлъыгъэIэс амалхэм янэкIубгъохэм мыщ фэдэ гухэкI къэбархэр арыкIхэрэп.

— Илъэсыр къызихьагъэм щегъэжьагъэу Адыгеим игъогу­хэм хъугъэ-шlэгъи 112-рэ къащыхъугъ, ахэм нэбгырэ 26-рэ ахэкIодагъ, 125-мэ шъобж хьы­лъэхэр ахахыгъэх. БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, автомобилэу зэутэкIыгъэхэм япчъагъэ процент 20-кIэ нахь макI, ау зидунай зыхъожьыгъэхэр нахьыб, — къыIуагъ Андрей Огурцовым. — Мы илъэсым автомобиль зэутэкlыныгъэхэм а зы уахътэм ахэкlодагъэр нахьыб, зы хъугъэ-шlагъэм нэбгыриплl-­щы къыхэкIыгъ.БлэкIыгъэ илъэ­сым нахьыбэмкIэ зырызыгъэх. Арышъ, зыхэхъуагъэр гъогу хъу­гъэ-шlэгъэ пчъагъэр арэп, зидунай зыхъожьыгъэхэр ары. ЦIыфхэр зыщыхэкIодэгъэ зэу­тэкIыныгъэхэм янахьыбэр къыз­щыхъугъэр щылэ мазэр ыкIи мэзаем ыгузэгур ары. Ахэр зы­щагъэунэфыгъэхэр феде­ральнэ ыкIи республикэ гъогух. НахьыбэмкIэ ушъхьагъу афэ­хъурэр автотранспортыр лъэшэу зэрэзэрафэрэр, апэ къикIырэ автомобилым игъогу зэрэтехьэхэрэр ары. Ахэм якъэ­кIуапIэ хъурэр цIыфым ибэлэ­рэгъыгъ, гузэжъоныгъ е пшъыгъэр ары.

ЗэутэкIыныгъэ пчъагъэхэмкIэ Теуцожь районымрэ Мыекъуапэрэ пэрытых. Теуцожь ­районым федеральнэ гъогур пхырэкIы, машинэхэр жъугъэу щэзекIох, Мыекъуапэ къыдахьэрэм имызакъоу дэтым ибагъи зэхапшIэу хэхъуагъ. Илъэс къэс респуб­ликэм ит автомобильхэм япчъа­гъэ проценти 10-м ехъу хэхъо. Нэбгырэ мин 500-м къехъоу щыпсэурэмэ автомобиль мин 214-рэ ателъытагъ. МашинитIу, щы зиIэ унагъохэри ахэтых. Ар автомобиль псынкIэхэр ары, хьылъэ ыкIи цIыфыбэ зезыщэхэрэр хэмытэу. Мы къэгъэлъэгъонымкIэ тишъолъыр Урысыем пэрытныгъэ щызыIыгъхэм яз. ГъогурыкIоныр щы­нэгъончъэнымкIэ Къэралыгъо авто­инспекцием республикэмкIэ и ГъэIорышIапIэ къызэритырэмкIэ, зэутэкIыныгъэхэм аха­фэхэрэр нахьыбэмкIэ Адыге­им щыщых — процент 60, 40-р — нэмыкI шъолъырхэм къарыкIыгъэхэу республикэм къэкIуа­гъэх е пхырэкIых.

— Республикэр зекIо шъо­лъыр. КIымафэми гъэмафэми зыщагъэпсэфынэу цIыфыбэ къе­хьэ. Ахэм япчъагъэ гъэ къэс хэхъо. Непэ узыфаем убыбы­шъущтэп, мэшIокухэм чIыпIэхэр афикъухэрэп. Ащ къыхэкIэу бэхэр автомобильхэмкIэ мэзе­кIох. БлэкIыгъэ илъэсым къызэригъэлъэгъуагъэмкIэ, Адыгеим игъогу хэхыгъэхэм ащызэблэ­кIыхэрэм япчъагъэ проценти 5-м къыщегъэжьагъэу 15-м нэ­сэу къахэхъуагъ. Ахэм талъэп­лъэ, зэхъокIыныгъэхэм ялъы­тыгъэу гъогухэр щынэгъончъэнхэм тыпылъ, ящыкIэгъэ тамыгъэ­хэр атетэгъэуцох, ау а пстэури пкIэнчъ, гъогурыкIоным ишап­хъэхэр амыгъэцакIэхэмэ, — еIо Андрей Огурцовым.
Гъогу хъугъэ-шIагъэхэмкIэ республикэ къэгъэлъэгъонхэр мы гъатхэ къэзыIэтыгъэхэм ащыщ Мыекъопэ районым игъо­гухэм къатехьэгъэ шъхьарытIупщ былым пIашъэхэр.
— Гъогу хъугъэ-шIагъэр къыз­щыхъугъэ чIыпIэм тызыкIокIэ, псэушъхьэхэр зиехэр дгъэунэфышъухэрэп. ГъогурыкIоныр щы­нэгъончъэнымкIэ комиссиеу щызэхащагъэм изэхэсыгъо мы упчIэр къыщытIэтыгъ, ащ иушъхьа­гъу щызэхэтфыгъ. Бэхэм лъэш зекIоныр къябэкIы. На­хьыбэмкIэ автомобильхэр зыгъэIорышIэхэрэр е ныбжьыкIэх, транспортыр зэрафэнымкIэ фитыныгъэ зяIэр илъэситIум нахьыбэп, е илъэс 50-м ехъугъэхэу, бэлэрэгъыгъэхэу, пшъы­гъэхэр ары. Зэхэсыгъом муниципальнэ гъэпсыкIэ зиIэ псэу­пIэхэм яадминистрациехэм япа­щэхэм республикэм и ЛIы­шъхьэ щариIуагъ мы лъэны­къомкIэ хэкIыпIэ хъун ылъэкIыщтхэр. Ахэм яз былым шъхьарыкIохэм апае тазыр уцупIэхэр гъэпсыгъэнхэр. Ащ фэшI ахэр зиехэр дгъэунэфыщтых, — къыд­дэгощагъ тигущыIэгъу.

Мыщ фэдэ гумэкIыгъор ­Адыгеим имызакъоу, Урысыем инэмыкI шъолъырхэми ашъхьэщыт, гъогу зэутэкIыныгъэхэмкIэ яIофхэм язытет нахьышIоп. Ана­хьэу гур зыгъэузырэр гъогу хъугъэ-шIагъэхэм кIэлакIэхэр, гурыт ныбжь зиIэхэу псэунхэ ыкIи лIэужыкIэ къэзытын зы­лъэкIыщтыгъэхэр бэу зэрахэ­кIуадэхэрэр ары.
Мэлылъфэгъум и 20-м Очэп­­щые пэмычыжьэу къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом икъэбар зэхэзыхыгъэу зыгу ымыгъэцIыкIугъэ республикэм къинагъэп пIоми хэукъуагъэ хъущтэп, кIэлэ ныбжьыкIищ хэкIодагъ. Илъэс 17 зыныбжь шъэожъыеу автомобилыр зыгъэIорышIэщтыгъэр ыпэ къикIырэ машинэм игъогу техьи, ащ еутэкIыгъ. ТигущыIэгъу къы­зэриIуагъэмкIэ, ныбжьыкIэхэр зыхэкIодэрэ гъогу хъугъэ-шIагъэхэр ащ ыпэкIи Теуцожь районым щагъэунэфыщтыгъэх, а упчIэри мызэу къаIэтыгъ.
— Зэрэхъугъэн ылъэкIыщтэу тлъытэрэмкIэ, газым теIункIи кIуагъэ. ТIэкIу зытеплъэхъукIым, гъогубгъур къыубыти, машинэр рихьыжьагъ, адырабгъум те­хьагъ ыкIи зэуагъэх, — хи­гъэунэфыкIыгъ А. Огурцовым.
— НыбжьыкIэхэр зыхэ­фэхэрэ ыкIи зыхэкIо­дэ­хэрэ гъогу хъугъэ-шIа­гъэхэм япчъагъэ зэрэха­хъорэм сыда зэфэхьысы­жьэу шъуигъэшIырэр?
— Сэ зэрэслъытэрэмкIэ, на­хьыбэр егъэджэным елъытыгъ. Илъэсым иублэгъум автоеджапIэхэм япащэхэм, якIэлэегъа­джэхэм заIудгъэкIагъ, тадэгущыIагъ. Iофэу ашIэрэм мэхьэнэ ин зэриIэр джыри зэ агу къэдгъэкIыжьыгъ.

Ау, ащ фэшъхьафэу, ны-тыхэми ежь ныбжьыкIэхэми къагурыIон фае уеджэгъэ къодыекIэ зэрэмыхъущтыр. Автомобилыр ыгъэIорышIэнымкIэ тхылъ иIэу аIошъ, ны-тыхэм илъфыгъэ машинэ лъапIэр фащэфы, адырэми фитыныгъэ сиI еIошъ, ицы­хьэшхо зытелъыжьэу лъэшэу ефы. Ащ къыхэкIын ылъэкIыщтым зи егупшысэрэп.
ГумэкIыгъо къызпыкIыхэрэм ащыщых мотоциклэхэр зыгъэIорышIэхэрэри. Аужырэ уахътэм ахэм апкъ къикIыкIэ хъугъэ-шIэгъабэ республикэм игъогухэм ащагъэунэфыгъ, ахэкIодагъэри макIэп. ГъогурыкIоныр щынэ­гъончъэнымкIэ Къэралыгъо автоинспекцием къызэриты­рэмкIэ, ахэм язэгъэгъотын непэ Iэрыфэгъу, арышъ, рызекIохэрэм япчъагъэ хэхъо зэпыт. Мэлылъфэгъум щэрэхъитIу транспортыр зыхэфэгъэ зэутэ­кIыныгъи 2 Мыекъопэ районым щагъэунэфыгъ. Ахэр зыгъэIорышIэщтыгъэхэр хэкIодагъэх, язырэм илъэс 17 ыныбжьыгъ. Красногвардейскэ районми зыныбжь илъэс 18 мыхъугъэ ныбжьыкIэр щиукIыгъ.
— Ны-тыхэм ятэIо: сыд пае зыныбжь имыкъугъэхэм мотоциклэхэр къафэшъущэфыхэра? «Тэ тисабый, тыфит» аIо. Аужырэ гъогу хъугъэ-шIагъэу Мыекъопэ районым къыщыхъугъэр пштэмэ, илъэс 17 зыныбжьыр зыхэкIодагъэр, зылъэгъугъэхэм къызэраIуагъэмкIэ, гъогум къытехьаным ыпэкIэ джабгъумкIэ плъагъэ, ау сэмэгубгъур нэкIымэ ымыуплъэкIоу икIо ыгъэлъэши телъэдагъ ыкIи машинэм еуагъ. ЕтIани зыкъаухъумэжьырэп, мотоциклэм тесыхэмэ ищыкIэгъэ шъуашэхэр агъэфедэхэрэп. ШъхьэкIэ еохэшъ еукIых, шъхьэу­хъумэр щыгъыгъэмэ псаоу къэ­нэн ылъэ­кIыщтыгъ. ЦIыф зэIу­кIэхэр тэшIых, статистикэр зыфэдэр ятэIо, ны-тыхэм шъхьа­фэу тадэгущыIэ, роликхэр тэ­гъэхьазырых, ау анэдгъэсын тлъэкIырэп, сыда пIомэ зичэзыу зэу­тэкIыныгъэ пэпчъ икIэ­рыкIэу а пстэумэ тапхырэкIы­жьы, — еIо тигущыIэгъу.
Зыныбжь имыкъугъэхэм янэ-ятэхэу зилъфыгъэ автомобилым е мотоциклэм кIэрытIысхьанэу фэзыдагъэхэм пшъэдэкIыжь ахьымэ тыкIэупчIагъ.
— Хэбзэгъэуцугъэм къыды­хэлъытагъэу гъогу хъугъэ-шIагъэм ыуж зыныбжь имыкъугъэ­хэм афэгъэзэгъэ инспекторхэм тхьапэхэр аратыжьых, ащ ыуж муниципальнэ комиссиехэм ахэр зэхафы. Ары, ащ тазыр къыдыхэлъытагъ. Ау ахэр сыд фэдизэу инхэми, игъонэмыс хъугъэ кIэлэ ныбжьыкIэм ищы­Iэныгъэ пэуцухэрэп, — къыхе­гъахъо зэдэгущыIэгъум къы­хэлэжьагъэу ГъэIорышIапIэм иотдел ипащэу Бзэджэжъыкъо Мурат.
Къыхэгъэщыгъэн фае, шъон пытэ зыгъэфедагъэу рулым кIэрысхэми статистикэм чIыпIэ щаубыты. Мы илъэсыр къызи­хьагъэм щегъэжьагъэу ешъуагъэу автомобилыр зезыфэщтыгъэхэр гъогогъуи 9 хъугъэ-шIагъэхэм ахэфагъэх, 2-мэ ядунай ахъожьыгъ.
— Мы илъэсыр къызихьагъэм щегъэжьагъэу ешъуагъэу рулым кIэрысхэу гъогогъу 450-рэ къагъэуцугъэх. Ахэм ащыщэу 56-р ятIонэрэу къыхагъэщыгъэх. Ахэр зэкIэ республикэм щыщых. ЯтIонэрэм, къащышIырэми къы­гъэуцухэрэп. Автомобильхэр зы­Iахыгъэри ахэ­тых, къэралыгъом факIоу. АщкIэ хьыкум приставхэм зан­кIэу тадэлажьэ, — еIо Андрей Огурцовым.
Шапхъэхэр аукъуагъэхэмэ къы­хэзыгъэщырэ камери 177-мэ непэ республикэм Iоф щашIэ. Аужырэ мэзиплIым 16 кIэу агъэу­цугъ. Гъогу зэготитIум ычIы­пIэ 4-р ахэм къызэдаубытын джы алъэкIы. Илъэсым ыкIэ нэс ахэм япчъагъэ джыри хагъэхъощт. Мылъкоу пэIухьащтыр АР-м и ЛIышъхьэ иунашъокIэ Гъогу фондым къыхахыгъ. Автомобиль бгырыпхыр ателъмэ ыкIи гъэнэфэгъэ чIыпIэм машинэр къыщэуцумэ къэзылъэгъущт камерэхэри тиIэхэ хъущт. Ащ фэшъхьафэу анахьыбэу гъогу хъугъэ-шIагъэхэр зыща­гъэунэфырэ чIыпIэ 16-р щынэгъончъэным ишапхъэхэм ади­штэу зэтырагъэпсыхьагъэх, урамхэм ягъэнэфын, нэфры­гъуазэхэм ягъэуцун, гъогухэм яшIын анаIэ атырагъэты.
— Мыщ фэдиз щыIэу ­водительхэр къымыгъэуцухэмэ ыпэрэм фэдэу хэбзэухъумэкIо къулы­къухэм яIофышIэхэр ­гъогухэм атетхэмэ нахь ишIуагъэ къэкIощтба?
— АрынкIи хъун, ау ащ фэдиз IофышIэр тедгъэтынэу непэ амал тиIэп. Ары нахь мышIэми, мафэ къэс республикэм ирайон­хэм зэкIэми дэкIыгъохэр ащытиIэх. Нахьыбэ къызэлъытыубы­тыным пае кабинет IофышIэхэри гъогум техьэх, уплъэкIунхэр зэхащэх. Автомобильхэр, мотоциклэхэр къагъэуцух, ауплъэ­кIух, ахэр зезыфэхэрэм адэгущыIэх. Джащ фэдэу къэбарлъы­гъэIэс амалхэм жъугъэу тадэлажьэ. Мары шъори гъэзетым ренэу къыхэшъоуты, къэбархэр зытетхагъэхэр гъогу­бгъухэм ащытэгъэуцух. Ары пакIошъ, МФЦ-ми тимэкъэгъэ­Iухэр ащызэхэпхыщтых. Арышъ, тэгугъэ ахэм ащыщ горэ анэсынэу.
УФ-м и Президентэу Вла­димир Путиныр жъоныгъокIэ унашъоу зыкIэтхагъэхэм ащыщ 2030-рэ илъэсым нэс гъогу хъугъэ-шIагъэхэм ахэкIуадэхэ­рэм япчъагъэ, 2023-рэ илъэсым икъэгъэлъэгъонхэм ягъэпша­гъэмэ, фэдизрэ ныкъорэкIэ, 2036-рэ илъэсым нэс фэдитIукIэ гъэмэкIэгъэныр. ГъэрекIо автомобиль зэутэкIыныгъэхэм къэралыгъом щыщ нэбгырэ мин 14,5-рэ ахэкIодагъ. Пчъагъэхэр гугъэкIодых. Ау тапэкIэ ахэр къэмыхъунхэр зыIэ илъыр тэры. Гузэжъоным, ыпэ итым дэхыным, икIо ыгъэлъэшыным къыкIэлъыкIон ылъэкIыщтым хэти егупшысэн фае.
Анцокъо Ирин.