Хэгъэгу зэошхом къыгъэлъэгъуагъэр цIыфхэм акIуачIэ зыкIыныгъэм къызэрэхэкIырэр, советскэ дзэкIолIмэ, цIыф къызэрыкIомэ япсэемыблэжьныгъэ фэдэ дунаим зэрэщымыхъугъэр, зэкъотхэу пыим зэдебэнхэзэ ТекIоныгъэр къызэрэдахыгъэр ары.

ЛIыхъужъныгъэу зы адыгэ унэгъо къызэрыкIо — Шъхьэлахъохэм яунагъо щыщхэм — зэрахьагъэм, Хэгъэгур къа­гъэгъунэнэу къуаджэу ШIоикъо дэкIыгъэ­хэу зы ным ишъэуибгъурэ къорэлъфищымрэ ыкIи язы нысэ (къэзыгъэзэжьыгъэхэр шъэуитIурэ къорэлъфитIурэ) бэрэ тегущыIагъэхэп.
Хэгъэгу зэошхом итарихъ щыщэу мы хъугъэ-шIагъэр зыгу къэкIыжьыщтыгъэр а унагъом иIахьылхэр ыкIи къоджэдэсхэр ары ныIэп. А лъэхъаным зэрэхэгъэгоу арагъэшIэгъагъ ыкIи щысэу къафахьыгъагъ нэмыкI унагъо — Пшызэ и Тимашевскэ район ит къутырэу Ольховскэм щыщ Епистиния Степановам — фашистмэ язаохэзэ фэхыгъэ шъэуи 8-мэ янэ. Советскэ Союзым илIэуж пчъагъэ ахэм ялIыхъужъныгъэ щысэ къафахьызэ къэхъугъэх — ныбжьыкIэмэ япатриотическэ пIуныгъэ къыдыхэлъытагъэу ахэм афэгъэхьыгъэ кинофильмхэр тырахыгъэх, тхылъхэр атхыгъэх. Степановхэр зыщыпсэущтыгъэхэм Епистиния Степановам имыжъосын къыщызэIуахыгъ, «Матьгероиня» зыфиIорэр къыфагъэшъошэгъагъ, Хэгъэгу зэошхом иорденэу а I-рэ шъуашэ зи­Iэр къыратыгъагъ, урамым ыкIи еджапIэм ащ ыцIэ афаусыгъагъ. Илъэс заулэкIэ узэкIэ­Iэбэжьмэ, къэбар жъугъэм иамалхэм къащыхаутыгъэ тхыгъэхэм ыкIи общественностым яшIуа­гъэкIэ, тарихъым хэхьэгъэ дзэкIолIхэм янэу Шъхьэлэхъо Чэ­бэхъан Умарэ ып­хъум, зишъэ­уибгъу фронтым къимыкIыжьыгъэм, икъэ­бар зэрэ Краснодар краеу зэлъашIагъ.
Епистиния Степановам иадыгэ «шыпхъоу» Шъхьэлэхъо Чэбэхъан игугъу джы нахьыбэрэ ашIэу хъугъэ. Апэрэу ащ фэгъэхьыгъэ къэбарыр «Кубановедение» зыфиIорэ учебникыкIэм дагъэхьагъ, ублэпIэ классхэм ащеджэхэрэм зэра­гъашIэ.
ТекIоныгъэм ия 75-рэ илъэс зыщыхагъэунэфыкIыгъэ уахътэм, ШIэжьымрэ Щытхъумрэ я Илъэс зыщагъэнэфэгъагъэм, лIыхъужъныгъэ зезыхьэгъэ адыгэ бзылъфыгъэм икъоджэ гупсэу ШIоикъо 2020-рэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ и 15-м саугъэт щыфагъэуцугъ. Ащ фэгъэ­хьыгъэ зэхахьэм нэбгырэ шъэ пчъагъэ зэрищэлIэгъагъ: ветеранхэр, тылым щылэжьагъэхэр, лъэпкъ организацие зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр, гъунэгъу псэупIэхэм къарыкIыгъэхэр, чIыпIэ хэбзэ къулыкъухэм япащэхэр, Шъхьэлэхъо лIакъом щыщхэу Шъачэ, ТIопсэ районым ыкIи Адыгеим ащыпсэухэрэр.
Саугъэтым икъызэIухын къыщыгущыIагъэхэм къаIотагъ тинахьыжъхэм псэ­емыблэжьныгъэу къахэфагъэр, зышъхьа­мысыжьхэу фашист техакIомэ зэрябэныгъэхэр, ящыIэныгъэ атызэ ти Хэ­гъэгу къызэрагъэгъунагъэр, тылым щыIэхэми ТекIоныгъэр къызэрагъэблэгъагъэр, лIыхъужъныгъэ зезыхьэгъэ бзылъфыгъэ­хэу зилъфыгъэхэр фронтым зыгъэкIотагъэхэр егъэшIэрэ щысэу зэрэщытынхэ фаер. ДзэкIолI къызэрыкIохэм янэу Шъхьэлэхъо Чэбэхъан фагъэуцугъэ са­угъэтым псэр атызэ мамырыр дунаим къызэрэфахьыгъэр ныбжьыкIэмэ агу къегъэкIыжьы, егъэгупшысэх.
…Чэбэхъан Умарэ ыпхъум сабый пшIыкIутф ыпIугъ ыкIи къыIэтыгъ: ежь иехэу шъэуихырэ пшъэшъищырэ, ишъхьэ­гъусэ апэрэ шъузэу иIагъэм къыкIэныгъэхэ кIэлиплIырэ пшъэшъитIурэ. Чэбэ­хъан цIыфышIоу, гушIубзыоу щытыгъ, игъашIэ сабыймэ япIун фигъэхьыгъ, зыкIи ахэр зэхидзыгъэхэп.
ИцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу Чэбэ­хъан мэкъумэщышIэ лъапсэу иIэр ыгъэ­гъощагъэп, янэ-ятэмэ яунэ исы зэхъуми адэIэпыIэщтыгъ, шъофми унэгъо хъыз­мэтми ащылэжьагъ, хьалыгъу Iулъхьэм уасэу иIэр зыфэдэр ышIэу къэтэджыгъ.
Ежь къыдэмыхъугъэр — зэрэфаем фэдэу гъэсэныгъэ зэригъэгъотын зэримылъэкIыгъэр — икIалэхэм аритышъугъ: Шъхьэлахъомэ якIалэхэми япшъашъэхэми гъэсэныгъэ яIагъ.
КъызэраIотэжьырэмкIэ, Чэбэхъан Шап­сыгъэ районым щыщ адыгэ бзылъфыгъэхэмкIэ апэрэу тхьамыкIэхэм якомитет хэхьэгъагъэмэ ащыщыгъ, къо­джэ Советым хэтыгъ, ШIоикъо бзылъфы­гъэхэм ясовети щызэхищэгъагъ. Зэ­IукIэхэм бэрэ къащыгущыIэщтыгъ, гумэкIыгъохэм ягугъу ахэм къащишIыщтыгъ.
Къуаджэм щыщ нахьыжъмэ агу къэ­кIыжьы Чэбэхъан Iэзэным зэрэхишIыкIыщтыгъэр, къэкIырэ уцхэр ыгъэфедэхэзэ цIыфмэ зэряIазэщтыгъэр. Советскэ хабзэр къызщыдахыгъэ апэрэ илъэсхэм къуаджэм джыри IэзапIэ иIагъэп, а лъэхъаным сымаджэ хъухэрэр зэуалIэщтыгъэхэр Чэбэхъан ары. Шъхьэлахъо­хэм яунэ IэпыIэгъу лъыхъухэрэр, цIыкIуи ини, екIуалIэщтыгъэх.
Заор къызежьэм, Чэбэхъан икIалэхэр заом ыгъэкIуатэхэзэ ариIуагъ «ныр къамыушъхьакIунэу, псэемыблэжьэу зэонхэу, пыир агъэтэкъонэу».
ИкIэлибгъу зэрэщымыIэжьым фэгъэ­хьыгъэ тхыгъэхэр къызIукIэгъэ Чэбэхъа­нэу лIыхъужъныгъэшхо зезыхьагъэм лъытэныгъэшхо фашIызэ къоджэдэсмэ агу къэкIыжьы.
Шъхьэлэхъо Осмэн, танкист, Житомир дэжь заом щыхэкIодагъ. Аюб, артиллерист, Севастополь иухъумакIу, 1941-рэ илъэсым фэхыгъэ. Хъусен 1942-рэ илъэ­сым Армавир щыхэкIодагъ. Джамбот, Москва къэзгъэгъунэрэмэ ахэтыгъ, уIагъэхэм 1942-рэ илъэсым арылIы­кIыгъ. Аскэрбый, 1941-рэ илъэсым Москва щыкIогъэ Парадым хэлэжьагъ, уIагъэу тещагъэхэм 1942-рэ илъэсым арылIы­кIыгъ. Аталахь Мэздэгу дэжь щыфэхыгъ. Хьасан — ЧIыгу Залэм илIыхъужъхэм ащыщ — 1943-рэ илъэсым уIагъэхэм арылIыкIыгъ. Шъхьэлэхъо Фаинэ (Афанасьевар), Аскэрбый ишъхьэгъусэ, медицинэ къулыкъум имладшэ сержант, Севастополь къыгъэгъунэзэ бэдзэогъум и 2-м, 1942-рэ илъэсым фэхыгъэ.
ТхьамыкIагъоу къыфэкIуагъэр ным ыгу фэщэчыгъэп — шышъхьэIум и 14-м, 1943-рэ илъэсым Шъхьэлэхъо Чэ­бэ­хъан игъонэмысэу дунаим ехыжьыгъ. Ар зыщагъэтIылъыгъэ мафэм джыри изы кIалэу Хьасан зэрэщымыIэжьым фэгъэхьыгъэ къэбар гомыIур ШIоикъо къаIопщыгъ. Ар ТIуапсэрэ Къырымрэ къыухъумэхэзэ ауIэгъагъ, Краснодар дэтыгъэ госпиталым ыпсэ щыхэкIыгъ. Джыри Шъхьэлахъохэм язы кIалэ — Хьаджрэт — янэ зыщымыIэжьым мазэ нахь темышIагъэу Украинэм щыхэкIодагъ.
ХыIушъо шапсыгъэмэ я Адыгэ Хасэ иобщественникхэм, Шъхьэлэхъо лIакъом ыкIи ШIоикъо щыпсэухэрэм игъоу алъэ­гъугъ лIыхъужъныгъэ зезыхьэгъэ дзэ­кIолIмэ янэу Шъхьэлэхъо Чэбэ­хъан фэгъэхьыгъэ мыжъосын ТIуапсэ щыгъэ­уцугъэныр, шъхьэкIэфэныгъэшхо Ным зэрэфашIырэм, апсэ емыблэжьхэу фашизмэм текIогъэ лIэужхэм яшыхьатэу ар хъунэу алъытэ.
Ныбэ Анзор.
Сурэтыр авторым ихъарзынэщ къыхэхыгъ.