Гъогунэкъо Мухьарбый жъоныгъуакIэм иублэгъум ыныбжь илъэс 86-рэ хъугъэ. Илъэс 60-м къехъугъэу IэпэIасэм ипщыпIэ зэблимыхъоу мэлажьэ. Непэ Iоф зыдишIэрэ IофшIагъэр ичылэ гупсэ фигъэшъошэщт.

Лъэпкъым сурэтышIэ цIэрыIоу бэп иIэр. Ахэм ащыщ Гъогунэкъо Мухьарбый. IэпэIасэм къыкIугъэ щыIэныгъэ гъогум исэнэхьат фэшъыпкъэу къырыкIуагъ. Джынэс ипщыпIэ кIозэ Iоф ешIэ. НэшIо-гушIоу, къытфэчэфэу къытпэгъо­кIыгъ. ПщыпIэм идэпкъхэм иIэшIагъэхэр — сурэтхэр, алырэгъу благъэхэр апылъагъэх. СшIогъэшIэгъонэу зэпэсплъыхьагъ ятэрэ янэрэ, икъорэлъф-пхъорэлъфхэм ясурэтхэу Мухьарбый ышIыгъэхэр. УпчIэ къызэрыкIомкIэ зэдэгущыIэгъур сэублэ.
— Мухьарбый, уиапэрэ сурэт зыфэгъэхьыгъагъэр ошIэжьа, тхьапш уныбжьыгъэр ар зыошIым?
— ЕджапIэм сычIэсыгъ ащыгъум. Зэоуж илъэсхэм унагъом нахьыбэм тыдэIэпыIэщтыгъ, теджэнэу уахътэ щыIагъэп. «Узэрэхъун щыIэп, сурэтышI умыхъущтмэ», — къысаIощтыгъ унагъом исхэм (Мухьарбый мэщхы). — Ау зэо ужым тэ ащ лIыгъэ щызезыхьагъэхэр ары тшIэщтыгъэхэр. Ащ фэдэу Зоя Космодемьянскаям, Чапаевым ясурэтхэр ары апэрэу сшIыгъагъэхэр. Ахэр еджапIэм щагъэхьазырыгъэ къэгъэлъэгъоным хэтхэу дэпкъхэм къапалъэгъагъэх. Хьашъор дгъэстыти, ащкIэ сурэтхэр апчым тетшIыхьэщтыгъэх. Остыгъэр тедгъапсэзэ дэпкъым къытыридзэрэ сурэт ныбжьыкъухэмкIэ кIэлэцIыкIухэм мультфильмхэр къафэдгъэлъагъощты­гъэх, — гукъэкIыжь гъэшIэгъонхэр Мухьарбый къышъхьарыуагъэх.

Адыгэ культурэм, искусствэм зыцIэ щыIугъэхэу Блащэпсынэ еджапIэм изы класс щеджагъэх зэлъашIэрэ композиторэу Сихъу Рэмэзан, актерэу, драматургэу Мурэтэ Чэпай ыкIи лъэпкъ сурэтышIэу Гъогунэкъо Мухьарбый — ахэр зэшъэогъугъэх. ЕджапIэр къызаухым, шъхьадж хихыгъэ гъогум ры­кIуагъ. Ежь Мухьарбый дзэм къулыкъу зыщехьы нэужым Краснодар дэт художественнэ училищым чIэхьагъ, ащ илъэситфырэ щеджагъ. СурэтышIхэм я Союзи хэ­хьагъ, IофшIэныр ыублагъ.
— Мельниковыр, Соколовыр, Мехед, Амасьян — джахэр тищысэтехыпIэхэу, такIэрыплъызэ IэпэIэсэныгъэр къыз­IэкIэдгъэхьагъ, — къеIуатэ Мухьарбый. — АдыгеимкIэ Краснодар краим исурэтышIхэм я Союз хахьэхэрэм япчъагъэ нэбгырипшI зекъум, шъхьафы зытшIынэу фитыныгъэ къытатыгъ. Адыгеим исурэтышIхэм я Союз тэры лъапсэ фэхъу­гъэр. Джы нэбгырэ 50 тэхъу. Къат Теуцожьи, Тыгъужъ Махьмуди, ПIэтIыощэ Феликси, Къонэ Аслъани — зэкIэри ублапIэм тыхэлэжьагъ. Сишъэогъухэу Рэмэзани, Чэпайи щыIэжьхэп нахь мышIэми, лъэп­къым фэлэжьагъэх, адыгэ культурэр аIэтыгъ. Ащ сырэгушхо, сыда пIомэ зы хьаблэ тыхэсыгъ, зы класс тыщеджагъ, тызэгъусагъ. Мары Сихъу Рэмэзан ыцIэ культурэм и Унэу чылэм дэтым фау­сыгъ. Сэри сишIуагъэ язгъэкIыгъ — сисурэтхэм якъэгъэлъэгъон зыщэкIом, ащыщхэр шIухьафтын афэсшIыгъ.
— Iуданэм сыдэущтэу укъы­фэкIуагъа? Алырэгъу блэныр, гобеленхэр ары зыфасIохэрэр.
— Ащ бэрэ къыкIэупчIэх. Училищым тыщеджэ зэхъум зэтефыгъэу отделениябэ иIагъ: живописыр, художественнэ, монументальнэ искусствэр, IэпэщысэшIыныр. Сэ къэсыухыгъэр декоративнэ-оформительскэр ары. Къа­тыми, Бырсырми, ПIэтIыуащэми графикэм зыратыгъ. Сэ сызхэтым ухэтэу Союзым уаштэныр къиныгъэ. Ау хэсхыгъэ лъэныкъом сыфэшъыпкъагъ. Респуб­ликэм икъэгъэлъэгъонхэу Москва щыкIуагъэхэм сахэлажьэзэ сашIэнэу хъугъэ. Гобелен шIыныр ащ къыдэкIуагъ. Тхыпхъэ зэхэгъэпкIагъэхэр — мозаикэ зыфаIо­хэрэр, витражхэр, фрескэхэр сшIыщтыгъэх. Куль­турэм иунабэ згъэкIэрэкIагъэ. Чылэхэм адэтхэм ямызакъоу, нэмыкI шъолъырхэм якъалэхэми санэсыгъ. Блащэпсынэ дэт мэщытым сиIэшIагъэ хэлъ.
Совет хабзэм илъэхъанэу производствэр нахь зыщылъэшыгъэм, Мухьарбый къызэриIорэмкIэ, нахь IофшIэныбэ яIагъ. Мыекъуапэ иархитектурэ игъэкIэрэкIэн, унэхэм ятеплъэ игъэдэхэн Мухьарбый ахэлэжьагъ. ГущыIэм пае, Адыгэ къэралыгъо университетым ыкIоцI пхырыкIырэ дэкIояпIэм ыкIыб апч зэмышъогъухэмкIэ шIыгъэ витражыр ащ иIэ­шIагъ. Пионерхэм я Унэщтыгъэу джы кIэлэцIыкIухэм апае егъэджэн зэфэшъхьафхэр зыщызэхащэрэ Гупчэр зычIэтым иунэ дэпкъ ыбгъукIэ керамикэ зэхэгъэпкIагъэхэмкIэ тешIыхьэгъэ мозаикэр Гъогунэкъо Мухьарбыйрэ Къонэ Аслъанрэ зэдашIыгъ.
Гобелен шIыныр иныбжьыкIэгъум къыздиштагъэу, ащ фэкъулай дэдэ хъугъэ, алырэгъу блэным иискусствэ Адыгеим къыщиIэтыгъ. Пенсием зэкIом, ащ нахь лъэшэу зыфигъэзэнэу уахътэ иIэ хъугъэ. ИIэшIагъэхэр тыди шIухьафтынэу ащэ, искусствэм иеджэпIэ зэфэ­шъхьафхэм, музейхэм ачIэлъых. Москва, Казань, Минскэ, Махачкала, Шъачэ, ТIуапсэ, Налщык культурэм иучреждениеу адэтхэр, хэхэс адыгэхэу Германием, Иорданием ащыпсэухэрэм яунэе коллекциехэр Мухьарбый игобеленхэм къагъэкIэракIэх. Ежь IэпэIасэм зыпари къыфэмынэу ахэр зэбгырыкIыгъэх. Иалы­рэгъухэр адыгэ шэн-хабзэхэм, лъэпкъ культурэм, тарихъым, нарт пщыналъэхэм ятхыдэIуатэх, адыгэ хьакIэщыр, адыгэ джэныкъор, щыIэныгъэр ыпэкIэ лъызыгъэкIотэрэ бзылъфыгъэр, ныр, лъэпкъ тхыпхъэхэмрэ тамыгъэхэмрэ сурэт шъхьаIэу къахэщых.
Лъэпкъ музеим пылъэгъэ алырэгъоу «Вечность» зыфиусыгъэм ыгузэгу шъып­къэ ит адыгэ бзылъфыгъэу адыгэ шъуа­шэ зыщыгъыр Мухьарбый ишъхьэгъусэ зэрэтыришIыкIыгъэр тарихъым къыхэнагъ. Ишъхьагъусэу Хъариет Лъэпкъ музеим инаучнэ IофышIэу илъэс 30-рэ щылэ­жьагъ. IэпэIасэм ыныбжь илъэс 85-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ тхы­лъэу «Унэгъо шэн-хабзэхэр. Гъогунэкъохэр» зыфиIорэм ар къыдэхьагъ.
— Прибалтикэм сызэкIом, — къыпе­дзэжьы Мухьарбый, — «гобелен шIынымкIэ IэпэIасэу шъуиIэхэм заIузгъэ­кIэнэу сыфай» ясIуагъ. «Дэгъу» аIуи, Раймонд Паулс ышыпхъоу гобелен шIыным фэIазэм сыIуагъэкIагъ. Ахэм ятэ заводышхо горэм иинженер цIэрыIоу щытыгъ. Ащ фишIыгъэ станок хьалэмэтымкIэ алырэгъухэр ыблэхэу къычIэ­кIыгъ. Пшъэхъухэр хэтэу, ар гъэшIэгъонэу гъэ­псыгъагъэ. Тэ тистанокхэр къызэрыкIох, ащ елъытыгъэхэмэ. Тэ IэкIэ зэкIэ тшIыщтыгъ, нэужым Iуданэр зэфэзыщэщтым лъакъохэри IэпыIэгъу фэхъун ылъэкIынэу станокым зыгорэхэр хэзгъэ­хъогъагъэх. Къалэу Владимир нэс къи­кIыхи систанок чертежхэр тырахыгъагъэх, ежьхэми ащ фэдэ ашIымэ ашIоигъоу.
Мухьарбый зэрыгушхохэрэм ащыщ иIэшIагъэхэр культурэм и Унэу ичылэ гупсэу Блащэпсынэ дэтым зэрэчIэлъхэр. Къоджэ тарихъыр къэзыухъумэу Отрэщ Симэ Сихъу Рэмэзанэ, Мурэтэ Чэпай ыкIи Гъогунэкъо Мухьарбый ятворчествэ къэзыушыхьатырэ музей ащ къыщызэIуи­хыгъэу якъоджэгъу цIэрыIохэм арэгу­шхох. Мухьарбый музеим гобелен фи­гъэ­шъошагъэу щыт нахь мышIэми, уахъ­тэу тешIагъэм чылэм зэхъокIыныгъэшIу­хэр, хэхъоныгъэхэр зэрэфэхъугъэ­хэр къэзыушыхьатырэ алырэгъукIэ афеблэ. Ар джыдэдэм станокым тепхыхьагъэу ипщыпIэ чIэт, Iудэнэ зэмышъогъухэр ыпашъхьэ итых, Iоф дешIэ.
— Мухьарбый, урыраза уищыIэныгъэ ащ фэдэу искусствэм епхыгъэ зэрэхъугъэм?
— Сырыраз адэ! СикIали сипшъашъи, сикъорэлъф-пхъорэлъфхэри сашъхьагъ итых. Мурат адыгэ ыкIи нэмыкI лъэпкъ­хэм яIашэу ышIыхэрэр пстэуми зэлъа­шIэ. Исэнэхьат гухахъо хигъотагъ, ежьыми уасэ къыфашIы. Сусанэ кIэлищырэ зы пшъашъэрэ иI, къом кIалэрэ пшъашъэрэ иI. Еджэхэрэри, Iоф зышIэ­хэрэри ахэтых.
Мухьарбый ипхъорэлъфэу Шэртэнэ Мурат непэ «Адыгэ макъэм» иIофышI.
— Сикъорэлъф-пхъо­рэлъфхэм сэнэхьат зэ­фэшъхьафхэр къыхахыгъэх. Сипшъашъэ сурэтышIэ дэгъу хъун ылъэ­кIыщтыгъ, — еIо Му­хьарбый, — ау сэ сы­фэягъэп бзылъфыгъэу а сэнэхьатым ищыIэныгъэ рипхынэу. Ащ фэдэу сэ сегупшысагъ, арэу щытми, сурэтхэри ешIых, гъэхъагъэхэри иIэх, тхылъым ахэри къыдэ­хьагъэх.
— Искусствэм уфэлэжьэн хъумэ сыд нахь мэхьанэ зиIэр — сэнаущыгъэ пхэ­лъы­ныр ара, хьаумэ ар пхэ­мылъ­ми ыуж уимыкIэу Iоф зыдэпшIэжьыныр ара?
— ТIуми мэхьанэ яI. Сэнаущыгъэ зыхэлъэу Iоф зыдэзымышIэжьыхэрэм зыпари къадэхъурэп, джащ фэдэу сэнаущыгъэ зыхэмылъэу, ау чэщи мафи яIофшIагъэ хагъэхъоным пылъхэм зыкъы­зэкIоцIахышъ, гъэхъагъэхэм къафэкIох. Мыхэр зэкIэрыпчынхэу щытэп. Ау сэнаущыгъэ шъыпкъэр къызхафэрэр къэлъагъо.
IэпэIасэм ипщыпIэ сшIонэфынэу, сшIогуIэтыпIэу сыкъычIэкIыжьыгъ. АлырэгъукIэу ичылэ фишIырэр зиухыкIэ, илъэтегъэуцо тыригъэблэгъэнэу тызэзэгъыгъ.
Тэу Замир.