Транспорт амалхэр агъэIорышIэнхэм ифитыныгъэ икъыдэхын зэрэзэхэщагъэм бэкIэ елъытыгъ гъогухэм хъугъэ-шIагъэу атехъухьэхэрэр. ЕджапIэм зэрэщагъасэхэрэм, нэужым ушэтынхэр зэрарагъэтыхэрэм мэхьанэу яIэр нахь лъэшы мэхъу зэпыт.

Уахътэм къыгъэлъэгъорэ зэ­фэхьысыжьхэм къапкъырыкIхэзэ унашъоу мы лъэныкъомкIэ щыIэхэм зэхъокIыныгъэхэр афашIых. Мэлылъфэгъум и 1-м ушэтынхэр зэратыщтхэм фэ­гъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм кIуачIэ иIэ хъугъэ.
Нахь къызэрыкIоу къэпIон зыхъукIэ, водительскэ удостоверениер къыдэхыгъэнымкIэ ушэтынхэу автоинспекцием ща­тыхэрэм апылъ шапхъэхэр ары зэхъокIыныгъэхэр зылъы­Iэсыгъэхэр. Мыщ дэжьым упчIэ къэуцу: езыгъэжьэгъэкIэ водительхэм ялажьэкIэ хъурэ авариехэм япчъагъэ къыщыкIэным ахэр фэIорышIэщтха, ахэм ятынкIэ сыда нахь псынкIэ
е хьылъэ хъугъэр? УпчIэхэм яджэуап къыритыжьыгъ АР-м гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ и Къэралыгъо автоинспекцие регистрационнэ-ушэтын IофшIэнымкIэ икуп лъыплъэрэ отделым истаршэ инспекторэу Натхъо Рустам.
— ГъогурыкIоным ишапхъэ­хэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэхэм зэпымыоу зэхъокIыныгъэхэр афашIых, а зэпстэур гъогурыкIоныр щынэгъончъэным тегъэпсыхьагъэх. Ау икIыгъэ илъэсым изэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, езыгъэжьэгъэкIэ водительхэм (транспортыр зэрэзэрифэрэр илъэ­ситIу мыхъугъэр) ялажьэкIэ хъугъэ-шIагъэу тигъогухэм атехъухьэхэрэм япчъагъэ зыкъиIэтыгъ. ЗэхъокIыныгъэу зигугъу къэтшIырэм къыфэдгъэзэжьымэ, зефэнымкIэ ушэтыныр нахь псынкIэ ашIыгъ, ау ар птыным ифитыныгъэ къыдэпхыныр нахь хьылъэ хъугъэ. Ащ къикIырэр — дэгъоу еджагъэхэм къафэпсынкIэщт, ау икъоу шIэныгъэхэр автоеджапIэм щызэзымыгъэгъотыгъэм практикэм щигъэфедэжьын ыгъотыщтэп, — хигъэунэфыкIыгъ Натхъо Рустам.
Сыда нахь псынкIэ хъугъэр?
Водитель хъунэу фаехэм тазыр баллэу къатыралъхьэщтыгъэхэм ахагъэхъуагъ. ЫпэкIэ зэрэщытыгъэр: хэукъоныгъэу пшIырэм елъытыгъэу тазырэу балли 5 зибгъэкъукIэ, къэкIощт ушэтын тыгъом нэс лъэсэу укъекIокIыщтыгъ. Джы а пчъагъэр 7-м нагъэсыгъ. Ащ къикIырэр — 5-м нэмыкIэу джыри хэукъоныгъэ цIыкIуитIу е гурытэу зы пшIын амал щыIэ хъугъэ.
Хэукъоныгъэхэр яхьылъагъэ­кIэ зэтеутыгъэх: хьылъэхэр — цIыфым ищыIэныгъэкIэ щынагъо къэзытырэ зекIуакIэхэр (щынэгъончъэ бгырыпхыр зытемылъхьагъэмэ, зикIогъу лъэсрыкIор е автомобилыр блэмыгъэкIыгъэ­мэ, уимылъэныкъо утехьагъэмэ, нэфрыгъуазэм ышъо димыштэу уежьагъэмэ, уапэ ит автомо­билым тэрэзэу уемыбгъукIуагъэ­мэ, телефоныр бгъэфедагъэмэ, нэмыкIхэри) ыкIи гурытхэр — гъогу зэхэкIыпIэм ыкIи къэуцупIэхэм тэрэзэу уакъыщымыуцугъэмэ, лъэныкъоу зыдэбгъа­зэрэр къэзыгъэлъагъорэр хэмыгъэнагъэмэ, укъызэкIакIозэ къэуцупIэхэм уазэрэдэхьащтым ишапхъэ уукъуагъэмэ, нэмыкI­хэри.
ТигущыIэгъу къызэриIуагъэмкIэ, мыщ фэдэ фэгъэкIотэн тIэкIур машинэр зэрифэнымкIэ ушэтыныр апэрэу зытыхэрэмкIэ дэеп. Сыда пIомэ водитель ныбжьыкIэхэр зефэным зэрэтещыныхьэхэрэм фэшI къызэ­рыкIо хэукъоныгъэхэр ашIыхэ хабзэ. Джы ахэм яамал, мыбэми, хагъэхъуагъ.
— Автодромым щатыщтыгъэ ушэтыныр джы хэтыжьэп. Водитель хъунэу фаехэм ащ къы­щагъэлъэгъон фэе шIэныгъэхэр езбырэу зэрэзэрагъашIэрэр мы­тэрэзэу алъытагъ. Джы ахэр къалэм зэрэщызекIохэрэ едзыгъом къыдыхэлъытагъэу, транспорт амалхэр ыкIи цIыфхэр зыщыбэ чIыпIэхэм ащатын фаеу ашIыгъ. Зы ушэтыным практикитIур хэт хъугъэ. ЫпэкIэ лъэгапIэм дэкIоенхэшъ, ехыпIэм къыщыуцунхэу щытыгъ. Джы ехыпIэр ауплъэкIужьырэп. Гъу­нэпкъэ гъэнэфагъэу метри 5-м автомобилымкIэ зыкъыщыбгъэзэнэу зэрэщытыгъэм хагъэ­хъуагъ ыкIи метри 7-м нэсыгъ. Ар нахь псынкIэ зэрашIыгъэм щэч хэлъэп, сыда пIомэ анахь машинэ къызэрыкIохэмкIи метри 5-м зыкъыщыбгъэзэныр Iэ­шIэ­хыгъэп, — къыхигъэщыгъ Натхъо Рустам.
Мотоциклэхэр зезыфэщтхэм фитыныгъэр къыдахынымкIэ атырэ ушэтыным бэп зэхъокIыгъэр. Ушэтыныр зытырэр къызэкIакIозэ къэуцупIэм итранспорт дигъэуцонэу зэрэщыты­гъэр хагъэкIи, ащ ычIыпIэ джы «ко­лейная доска» зыфиIорэм рыкIон фаеу ашIыгъ.
ПIалъэр зэкIахьагъ
Водитель хъущтхэм икIэрыкIэу атыжьыщт ушэтынхэм апылъ пIалъэм зэрахагъэхъуагъэм Iофыр къафигъэхьылъагъ. Ар анахьэу зыфэгъэхьыгъэр уцугъуищырэ мэфи 7 къадафэу, ушэтынхэр зытын зымылъэкIыгъэхэр ары. ЯплIэнэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ къэкIогъухэр мэзи 6-м нахь мыпасэу ыкIи мэзи 9-м нахь мыкIасэу ушэтынхэм ахагъэлэжьэщтхэп (зэ­рэщытыгъэр зы мазэ зытешIэкIэ ыкIи мэзищым нахь мыкIасэу).
— Джы водитель хъу зышIоигъохэм нахь куоу зефэнымкIэ шIэныгъэхэр зэрэзэрагъэгъотыщтым пылъынхэ фае. Сыда пIомэ мэзихым къыкIоцI практикэр зимытышъукIэ, теориеу ытыгъагъэм кIуачIэ иIэжьырэп. Джащ фэдэу зефэным ифитыныгъэ къыдэзыхы зышIои­гъохэр зычIэхьащтхэ еджапIэхэм ятхылъхэр тэрэзхэмэ ыпэрапшIэу зэрагъэшIэн фае. ГущыIэм пае, ушъхьагъу зэфэшъхьафхэм апкъ къикIыкIэ егъэ­джэнымкIэ фитыныгъэу авто­еджапIэм иIэм ипIалъэ икIы­гъэу еджакIор къычIагъэкIыгъэ зы­хъукIэ, къыратыгъэ свидетельст­вэм кIуачIэ иIэщтэп ыкIи ушэтыным ар рагъэкIолIэщтэп, — къыхигъэщыгъ тигущыIэгъу.
КIуачIэ ямыIэжь хъущт
ЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ зэхъокIыныгъэхэм адакIоу, транс­порт амалхэр зефэгъэнхэм ифитыныгъэ яIэным фэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм гъэтэрэзыжьынэу фашIыгъэхэм ащыщ­хэми кIуачIэ яIэ хъугъэ. Ар анахьэу зыфэгъэхьыгъэр IэкIыб къэралыгъохэм къарыкIыгъэ водительхэр ары. ЦIыфым «вид на жительство» зыфиIорэр къы­ратыфэ е Урысыем игражданин мэхъуфэ нэмыкI къэралыгъом къыщыратыгъэ водительскэ лъэпкъ удостоверениемкIэ мыщ щызекIон фит. Нэужым зефэнымкIэ фитыныгъэу иIагъэр Урысыем щаштагъэмкIэ зэбли­хъунэу щыт. Ащ пае илъэс пIалъэ къыраты. А уахътэр зы­тешIэкIэ, яудостоверение кIуачIэ имыIэжь мэхъу.
— 2025-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 1-м нэс IэкIыб къэралыгъо лъэпкъ ыкIи дунэе водительскэ удостоверениехэр зиIэхэм ушэтынхэр амытхэу тикъэралыгъо иемкIэ зэбла­хъунхэ алъэкIыщт. Ащ къыхиубытэхэрэр IэкIыб къэралыгъом ицIыфхэу е гражданствэ зимыIэхэу 2024-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 1-м ыпэкIэ уры­сые «вид на жительство» зыфиIорэр къызэратыгъэхэр ары. Джащ фэдэу Урысые Федерацием ицIыфхэу, ау IэкIыб къэралыгъом щеджэхи, ащ фитыныгъэр къащаратыгъэу 2024-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 1-м ыпэкIэ мыщ къэкIожьыгъэхэми ар афэгъэхьыгъ, — къыIуагъ инспекторым.
ГущыIэм пае, Урысыем щыщ автомобилистыр Тыркуем, Грузием, Таиланд е Испанием (нэмыкI къэралыгъоми) машинэр зэрифэным ифитыныгъэ къыщыратыгъэмэ, 2024-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 1-м ыпэкIэ Урысыем къэкIожьыгъэмэ, илъэ­сым къыкIоцI ушэтынхэр ымытыхэу ащ иудостоверение зэ­блихъун ылъэкIыщт. Ау ар а пIалъэм ыуж къэкIожьыгъэ зы­хъукIэ, теориемкIэ ушэтыныр рагъэтыщт. Автомобиль псынкIэр зэрифэным ифитыныгъэмэ иIэр, ау автобус е хьылъэзещэ транспортым арысынэу фае зыхъукIэ, икIэрыкIэу еджэжьынэу хъущт.
Документхэм язытет
Водительскэ удостоверение къыдэхыгъэнымкIэ тхылъэу ищыкIагъэхэр агъэнэфагъэх. Ушэтыныр птыгъахэу паспортым е медицинэ справкэм япIалъэ икIыгъэ зыхъукIэ, ахэр кIэу къыдэохыжьыфэ зефэным ифитыныгъэ къыуатырэп. Мэлылъфэгъум и 1-м ыпэкIэ ушэтыныр зыщатыщтыгъэ пIалъэм ахэм язытет тэрэзыгъэмэ, удосто­верениер къаратыжьыщтыгъ. Джащ фэдэу джы шIокI имыIэу СНИЛС-м иномер яптынэу щыт. Ар хэмылъэу ушэтыным ура­гъэкIолIэщтэп. Ушэтыныр зэритыщтымкIэ лъэIу тхылъыр къэралыгъо фэIо-фашIэхэм я Пор­талкIэ автоинспекцием ыгъэхьыгъэ зыхъукIэ, СНИЛС-м иномер ежь-ежьырэу аIэкIэхьэ.
Транспорт амалхэр зефэгъэн­хэм ифитыныгъэ къыдэхыгъэным фэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэу фашIы­гъэхэм шIуагъэу къатыщтыр уахътэм къыгъэлъэгъощт.
Iэшъынэ Сусан.