Адыгэ лъэпкъыр щыгъу-пIастэкIэ хьалэл. Гъогу къин къызэрикIугъэм емылъытыгъэу лIэшIэгъу пчъагъэм зэригъэуIугъэ кIэн бай иI.

ИжъыкIэ къыщегъэжьагъэу нахьыбэу адыгэхэм агъэфедэрэр къэкIыхэрэм ахэшIыкIыгъэ шхыныгъохэр: фыгум, коцым, хьэм, зэнтхъым, натрыфым, пынджым ыкIи нэмыкIхэм.
Адыгэ хьалыгъу хьакушэм ихъишъэ ылъапсэ ижъыкIэ чыжьэу къыщежьэ. Адыгэхэм гъомылэпхъабэ хьакIэхэм апагъохыщтыгъ. Пстэуми апэу зыцIэ къепIон плъэкIыщтыр фыгум хэшIыкIыгъэ пIастэмрэ коц мамрысэмрэ. Ащ ыужкIэ мэджаджэр, хьатыкъыр, хьарыпIэр, гъэ­жъо щэламэр, хьалпIамыр, мыкIумыпшэр, нэмыкIхэри.
Бэмэ агу къэкIыжьы унагъом ис бзылъфыгъэхэм пчыхьэм тэджэпс лъэтэныр зэхалъхьэти, пчэдыжьым ар кIаутэжьыти, щэджагъом хьалыгъу хьакушэ гъэжъагъэм ымэ щагум удимыгъэ­тыжьэу зэрашхыщтыгъэр. ЦIыфхэр урамым рыкIохэмэ, непэ бысымгуащэу хьалыгъу зыгъэжъагъэр ащ ымэкIэ къа­шIэщтыгъ. Зэманыр лъэкIуатэ, хьалы­гъум ишIыкIи зэблэхъугъэ мэхъу.
Хэта хьалыгъур зимыкIасэр? ЗэкIэми тикIас. Шхыныгъоу щыIэмэ анахьыбэм ар адэтэшхы, сыда пIомэ ащ кIуачIэ къытхелъхьэ, ар сыдым игъусэмэ нахь IэшIу, нахь уегъэшхэкIы. Унагъом хьакIэ къихьэмэ, апэдэдэ Iанэм хьалыгъур къыфытетэгъэуцо.
Ау нахьыбэмкIэ джырэ дунаим бэмэ уз гъэтIылъыгъэхэр яIэх.

Хьалыгъур коцым е нэмыкI хьаджыгъэм ахэшIыкIыгъэу тучаным щащэ: коц хьалыгъу, хьамцIый хьалыгъу, хьалыгъу фыжь, хьалыгъу шIуцI ыкIи нэмыкIхэри.
Хьатыгъужъыкъуае щыпсэухэрэ Яхъу­лIэмэ агъэжъэрэ хьалыгъур Адыгеим щызэлъашIэ.
Зэшъхьэгъусэхэу СултIанрэ Нуретрэ хьалыгъугъэжъэным зыфежьэхэм къиныгъуабэмэ яолIагъэх нахь мышIэми, яIофшIэн зэпагъэугъэп. Хьалыгъур зыщэфырэ цIыфхэм яшIоигъоныгъохэр къыдалъытэзэ ыпэкIэ лъэкIуатэх.
— Зэпыу тимыIэу хьалыгъу тэгъажъэ, — еIо СултIан. — ХьалыгъугъэжъэпIабэ районым ит хъугъэ, арышъ, типродукцие шэпхъэшIухэм адиштэным тыпылъ. Хьалыгъум игъэжъэн охътэ гъэнэфагъэ ехьы, лъэтэныр бащэрэ зыщытыкIэ хафэ хъущт, хьакум бащэрэ ибгъэтымэ, гъущт. ТапэкIэ хабзэм иIэпыIэгъу лъэшэу тищыкIагъ тиIофшIэн зедгъэушъомбгъуным фэшI.
СултIанрэ Нуретрэ пшъэшъитIу зэдапIу. Зулимэ Мыекъопэ медицинэ колледжым щеджэ, Азидэ я 7-рэ классым ис. ПшъэшъитIум адыгэ шэн-хэбзэ дахэ ахэлъэу агъэсагъэх, адыгэ къашъор якIас, IэплъэкIыжъыем дышъэ IуданэкIэ хадыкIы. Янэ ятэхэм ягъусэхэу хьалыгъугъэжъэными ишъэфхэр къызIэкIагъа­хьэ.
— Унэгъо хьалыгъур зыми хэкIокIэщтэп, — еIо Нурет. — Апэ тхьацугъэтэджым (хмелым) хэшIыкIыгъэ хьалыгъур илъэсыбэрэ дгъэжъагъэ, чылэм дэс нахьыжъхэм лъэшэу ягуапэу ар ащэфыщтыгъ, ау ныбжьыкIэхэм ашIохафэу адэщтыгъэп. Лъэтэн цIынэм хэтшIыкIырэр нахь агу рихьыгъэу къычIэкIыгъ. Джы хьалыгъу мыгъэтэджыгъэм ишIын тыфежьэ тшIоигъу. Непэрэ мафэм ар ишапхъэу бэмэ къа­шIо­шIы, псауныгъэмкIэ нахь шIуагъэ хэлъэу алъытэ. Iофэу етхьы­жьагъэр къыддэхъунэу тыщэ­гугъы.
Хьалыгъум шIуагъэу пылъыр къытфиIотагъ биологическэ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, Адыгэ къэралыгъо университетым нутрициологиемкIэ илабораторие ипащэу, АР-м шIэныгъэ­хэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу ЦIыкIуныбэ Аминэт.
— Дунаим щыпсэурэ цIыф лъэпкъыбэмэ хьалыгъур шхыныгъо шъхьаIэу алъытэ, — къеIуатэ Аминэт. — Ащ шIогъэ шъхьаIэу пылъыр углеводхэр бэу зэрэхэлъхэр, витаминхэмкIэ ыкIи минералхэмкIэ зэрэбаир ары. Специалистхэм зэра­лъытэрэмкIэ, мафэм къыкIоцI цIыфым хьалыгъу грамми 100 — 250-м емыхъоу ышхымэ дэгъу.
Лъэпшъыкъо Фатим.

Сурэтхэр ЯхъулIэмэ яунагъо ихъарзынэщ.