Къэлэ жъот щыIакIэм, гупшысэн-тхэн IофшIэн зэпымычыжьым сакъыкIэрызыжьыгъэу бэрэскэшхо пчыхьапэм сигуапэу бэрэ чылэм сэкIо, ащ зыкъыщысэгъэпсэфы, сыкъыщэкIэжьы.

Си Мамхыгъэ сынэмысыгъапэу, чы­жьэкIэ ышъхьашъо къызылъагъокIэ, сыгу лъэпэрапэу хэгушIукIы. Укъызщалъфыгъэу, узщапIугъэр ныбжьырэу гум къенэ­ба?! Чъэрэ машинэ-маршруткэ шъэбэшхо дахэм сэри гукIэ сыдачъэзэ, къуа­джэм ишъоф хъоо-пщаухэм нэплъэгъур атесэдзэ: чыжьэкIэ, Мыекъуапэ уикIы зыхъукIэ джабгъумкIэ, къуаджэм иятIонэ­рэ къэхалъэ къэлъагъо; ащ хэпшIыкIэу, гухэкIми, хэхъуагъ, щымыIэжьхэм джэнэт лъапIэ Тхьэм къаритынэу шъэфэу сэ­лъаIо.
Сызэрыс машинэр гум нахь чъэ­рыжьа?
Тыкъыдэхьэ си Мамхыгъэ. Мыекъуапэ къыщежьэу районищым — Джаджэм, Шэуджэным, Кощхьаблэм — мы гъогу­шхор апхырэкIы, зэлъашIэрэ хирург IэпэIэсагъэу Хьагъундэкъо Нурбый ЦIыкIу ыкъом ыцIэ ехьы. Мы лIы цIэры­Iом иунагъо мы гъогушхо Iупэм щы­сыгъ, яунэкъощ Хьагъундэкъо унэгъо зытIущри щызэпэIусыгъэх. Ар зэтегъэпсы­хьагъ, лъэгъупхъэ: унэшхо дахэхэр, щагу IэпкIэ-лъапкIэхэр щызэпэIутых. Нэрэ-Iэрэм гъогу зэхэкIыпIэ къэгъэзэгъоу сызыщикIырэм тыкъэсыгъ. Сикъуаджэ слъапэ зэрэтезгъэуцоу, сысабыеу, сипшъыгъи, сигумэкI зэпышIэгъэ отэрэу къысэтэкъохи сщэгъупшэ, зэхасшIэу, слъапи сIапи фэбэ гопэ псынкIагъэр къахэхьэ.
Урамэу Советскэм сытехьэ, ар къуа­джэм изы урам шъхьаI, гупчэ урам дах — Мамхыгъэ гурыт еджапIэм, культурэм и Унэ, къоджэ Советым, тучаным анэсы; етIанэ ащ нэмыкI къоджэкIоцI урам кIыхьэшхоу, хьакурынэхьэблэ лъэ­мыджышхоу Фэрзэ IушъокIэ къикIырэм къызэпебзы, къоджашъхьэм икIыхь— и­кIыхьэу пхырэкIы. Мыщ къыщегъэжьагъэу «къоджашъхьэкIэ» еджэх, гупчэмкIэ укъикIэу, асфальт гъогушхомкIэ щыIэхэм — «къоджакIэкIэ».

Къуаджэм икIым-сым рэхьат зэу зэхэсэшIэ, етIани кIымэфэ уахътэшъ, яунэхэм арысых. Советскэ урамыр асфальткIэ пкIагъэ, зэгорэм, тицIыкIугъом, курбэнэ-псыуцупIэу щытыгъэми къэпшIэжьыщтэп; шъыпкъэ, ащ дэжьыми ар етIэ шIуцIагъэп — мыжъо гъогугъ, ау ку, трактор, хьылъэзещэ машин зыфэпIощтхэм зэкIэ зэщагъакъощтыгъ. Непэ къуаджэхэми дахэу заштэ: унагъо пэпчъ зэтегъэпсыхьагъ, лъэгъупхъэ; унэ дэгъухэр, псэолъэ зэфэшъхьафхэр, чэу лъэгэшхо пкIырапкIынэхэр аIутых, IофымкIэ хъупхъэх, емызэщыжьых.
Загъорэ, кIэлэ-пшъэшъэ цIыкIу зэе-тIуа­ехэр сапэ къефэх; ахэм пэсэ-кIасэу сашIэщтыгъэм фэдэу «Здрасте!» къысаIо, сэри дунаир сфикъужьрэп, сигуап. Илъэ­сыбэ те­шIэ­жьыгъэми, зыкIи сщыгъуп­шэрэп апэрэу къоджэ ублэпIэ еджапIэм сятэ сIапэ ыIыгъэу сызэрищэгъагъэр, ар хэгъэкIи, апэрэ классыр къэсыухыфи, машинабэ мы гъогум щызэблэкIэу зэрэщытым къы­хэкIэу, зыщыфэзырэм сыдигъуи сызэригъэкIуатэщтыгъэр. Илъэсхэр, илъэс­хэр! ПсынкIэу, зэплъэкIыгъо симыфэу чъагъэх, я 8-рэ классыр къэсыухи, илъэс 14 сыныбжьэу Мые­къуапэ сыкъакIуи, Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым сычIэхьагъ, сыщеджагъ, ащ пысыдзэжьи очнэу Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет дэгъоу къэсыухыгъ. Мыекъуапэ игурыт еджапIэхэм ащыщ апэрэу IофшIэныр щезгъажьи, зы илъэс еджэгъу Iоф щысшIагъ, нэужым Адыгэ хэку музеим научнэ IофышIэу саштагъ. Мы культурэ лэжьэпIэшхо гъэшIэгъоныр гум къинагъ, узыкIырыплъын цIыф гъэсэгъэ дахэхэр Iутыгъэх; лъэпкъыпсэр зычIэт музеим щытхъу хэлъэу Iоф щысшIагъ; ащ пыдза­гъэу, сэ сшIоигъоу, республикэ лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» сыкъэкIуагъ, илъэс 30 хъугъэу журналист сэнэхьатыр сэгъэцакIэ…
СэкIо сигуапэу, Хьагъундэкъохэу урамэу Советскэм тесхэм адэжь сыкъэ­сыгъ, мары якIалэу, унагъом ылъапсэу Азэмат къыспэгушIуатэ: «УкъэкIо ара, Нурет?» еIо, тадэжь машинэкIэ сынигъэсыжьынэу хьазыр, ау згъэгумэкIырэп. Сапэ есэгъэхъу, къуаджэр сишъыпкъэу зэпэсэплъыхьэ. СэмэгумкIэ сэплъэшъ, «Сарэшхо» зыфаIощтыгъэ бзылъфыгъэ лэжьэкIошхощтыгъэм иадыгэ унэ кIыхьэщтыгъэр зэтегъэпытыхьагъ, Нухь ыцIэу инышхоу, зэIэкIэлъэу къо иIагъ, ау ари щыIэжьэп. Ахэм апашъхьэ унэу итыгъэ­ри, Дзэхъан иягъэри хэкужъ плъышъор щагуи уни къатыриштагъэу бэдэдэрэ щытыгъ, ау зыгорэм игулъытэкIэ бэмышIэу дэгъу дэдэу мы зэхэкIыхьэгъэ пырыпыцулъэр зэкIэ зэкIаукъабзи, къы­чIагъэщыжьыгъ. СшIэу сыгу пеIонтIыкIы — чылэм хэкIы. ДжабгъумкIэ зыкъэсэгъазэ, Бакирэ Иляс иунэ-щагу IэпкIэ-лъап­кIи цIыфымэ гори къыдэужьырэп, зэтегъэпытыхьажьыгъ; лIыр зыщымыIэжьыр илъэситф фэдиз мэхъу, пхъу­хэри унагъохэм арысых. ПIатIэкъомэ яунэ-щагуи ащ ыпаIоу щыт, яшъуз хъуп­хъэ къэбзэ-лъабзэщтыгъэу Сари къыщычъайи лIагъэ, къохэр яIэхэми, дэсхэп щагуми ибашъор къытеуагъ. Къэппчъын­кIэ баIоу сикъуаджэу Мамхыгъэ цIыф зэрымысыжь унэ-хэпIабэ дэт, гухэкIми, ахэтых мыхэм кIалэхэр ыкIи пхъухэр зиIэхэр мымакIэу. Ау унэгъо лъачIэм ылъапсэ агъэпытэным нахьэу, къалэм фэтэр щэфыгъэм щыпсэухэмэ нахь ягуап. Адыгэмэ зэраIоу, «сыда ащыгъум къо уиIэкIэ ишIуагъэр?».

Сыгу зыгъэузэу, сызыгъэгумэкIыхэрэм мы сикъоджэ щыIакIэ иIофи, ар нэмыз-Iумызэу, пыдзафэу, нэкIэу къызэ­рэнэрэр къахэхъуагъ. СызтеIункIэжьи, дэсIонтIэхи тэ тызытес урамым сыте­хьагъ. СэкIо, сызгъэгушIоу, сызкIэгушIу­рэр цIыф исэу тиунапчъэ зэрэIухыгъэр ары. Ау тэ тиурами хэч-нэч закIэ зэхэ­хъу­хьагъ. БгъэшIагъо икъурэр аIэшъхьи­тIукIэ пIастхъэхэзэ ашIыгъэр зэкIэ чIа­тэкъушъ, ащэжьышъ, къалэм зэрэкIожьхэрэр ары. ГухэкIыр, мы унэ нэкIхэу чылэм дэтхэм янахьыбэр мокIэ-мыкIэ къикIыгъэ урыс­хэм е нэмыкI цIыф лъэпкъ­хэм ащыщхэм зэращэфхэрэр, сикъуаджэ къэмышIэ­жьынэу кощрыпсэухэмкIэ зэлъыпкIагъэ зэрэхъурэр ары.
Сыкъэсыгъ. Зэрэсихабзэу, сIыгъыр сэгъэуцушъ, унэм секIышъ, щагум жьы хъуаоу къыщысэщэ, зыщысэплъыхьэ — кIым-сым. Рэхьатыр зэхасшIэу пкъы­нэ-лынэм къанэсы; бзыу шъуй макъи щыIэп — кIымаф, чъыIэ. Къесымэ ащ фэдэщтэп. Къесын, Тхьэм ыIомэ ос фыжьыбзэр, гур ыгъэгушIоу, шъор къыукъэбзэу. Чъыг­хэр шъой-цые дэдэхэу хэплъызыкIых… ЦIыфхэр ахэм сыгу къагъэкIых; етIанэ гъатхэр къэсмэ зыкъызэраштэ­жьыщтыр сыгу къэкIыжьышъ, сабыим фэдэу, сэр-сэрэу сэгушIожьы. ЧъыIаIоми, жьы къэбзэ шIагъо щыI, кIымафэри кIымэфэн фае.
МыдыкIэ тиунэ, пщэрыхьэмэ-лыжъэ­рымэ IэшIур къырелъэсыкIы. Сыкъе­хьажьы тиунэ, сшыпхъу нахьыжъ етIупщыгъэу пIастэр чIепшыхьажьы, умышIэ­рэмэ, хьакIэ куп къыфэкIуагъэм фэд, сыдигъо сыкъэкIуагъэми, IэшIоу сигъэшхыщтыр ымышIэу бэ сфызэблихырэр. Тхьэм псауныгъэ къырет сшыпхъу лъапIэу мыщ фэдиз рызыкъыр къызпыкIэу, зыгу пыкIырэм!
Си Мамхыгъи хэкIырэм, дэкIырэм нахьыбэ къыхэхъожьынэу, адыгэ унагъо­хэм сабый бын дахэхэр къарыхъонхэу, лъэпсэ пытэ лIакъо пэпчъ ыдзынэу, тапэкIэ зэрэщытыгъэм къуаджэр теуцожьынышъ, къоджэдэсхэм зэфэдэу ягупсэу, якIэсэ къуаджэу хъужьынышъ, къызэтенэнэу сэлъаIо ыкIи сыщэгугъы нахьышIум.
Мамырыкъо Нуриет.