Адыгэ общественнэ IофышIэшхоу, музей Iофым изэхэщакIоу, фольклор ыкIи этнографическэ материалхэм яугъоекIо ыкIи ухъумэкIо чанэу, я ХIХ — ХХ-рэ лIэшIэгъухэм лъэпкъ культурнэ-просветительскэ IофтхьабзэхэмкIэ анахь къахэщыгъэ цIыфышху Наурзэ Ибрахьим.

Революцием ыуж апэрэ илъэсипшIым Адыгеим илъэпкъ-культурнэ гъэпсынкIэ Iофышхо зылэжьыгъэ зэхэщэкIо ыкIи Iэшъхьэтет иныгъ ар. Ащ ыцIэ пытэу япхыгъ Адыгэ тарихъ-этнографическэ музеим изэхэщэн-зэтегъэуцон, краевед движениер зэрэкIэкIыгъэм ыкIи Адыгэ (Черкесскэ) автоном хэкум изэгъэшIэнкIэ Обществэр щыIэ зэрэхъугъэм.
Наурзэ Ибрахьим лъэныкъуабэкIэ Iофышхоу ылэжьыгъэр зэрифэшъуашэу гъэунэфыгъэным, зэхэфыгъэным, зэгъэшIэгъэным афэгъэхьыгъагъ мэлылъфэ­гъум и 16-м шъолъыр научнэ-практическэ конференциеу «Ибрагим Наурзов – соби­ратель и хранитель адыгской истории» ыIоу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым щызэхащэгъа­гъэр. Ар Наурзэ Ибрахьим къызыхъугъэр мыгъэ илъэси 140-рэ зэрэхъурэм епхы­гъагъ.
Конференциер Наурзэ Ибрахьим итарихъ кIэн илъэпIагъэ, мэхьанэу иIэр зэхэфыгъэным ыкIи мы зэкIэмэ япхыгъэ гупшысэу къэущыхэрэм, адыгэ культурэм иIофышIэшхуагъэу И. А. Наурзэм ищыIэкIагъэр икъоу нэм къыкIэгъэуцогъэ­ным, лIым ищыIэныгъэ зэрэщытэу иадыгэ лъэпкъ гъогу зафэ тещэгъэным зэрэфигъэлэжьагъэм афэгъэхьыгъагъ.
МэфэкI конференциер шIуфэс псэлъэ кIэкIкIэ къызэIуихыгъ институтым ипащэу, философие шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу ЛIы­Iужъу Адам.
Iофтхьабзэм къырагъэблэгъагъэх апшъэ­рэ еджэпIэ зэфэшъхьафхэм яшIэныгъэлэжьхэр, учреждениехэм якIэлэегъа­джэхэу Наурзэ Ибрахьим игъашIэ зыфэдагъэр, иIофшIэкIагъэр ыкIи фызэшIокIыгъэр зышIэ зышIоигъохэр. Джащ фэдэу Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх Наурзэр къызщыхъугъэу, зыщыпсэугъэ къалэу Самарэ къикIыгъэ ушэтэкIо гъэсагъэхэр, Москва щыщхэр, АР-м и Лъэпкъ музей иIофышIэхэр, Наурзэм итворческэ гъогу зыгъэунэфэу дэлэжьэрэ шIэныгъэлэжьхэр.
Институтым тарихъымкIэ иотдел ипащэу Ацумыжъ Кабзек апэрэ къиIотыкIын инэу «Личный архив И. А. Наурзова и его роль в становлении музейного дела в Адыгее» зыфиIорэр къышIыгъ. Институтым ифонд папкэ ушъэгъи 7, ахэм IофшIэгъи 140-рэ зэращыугъоигъэр, 1957-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу лIым иIэпэрытххэр институтым къыратыжьыгъэу зэрэчIэлъхэр, ахэр зэрифэшъуашэу лэжьыгъэнхэм яуахътэ къэсыгъэу ылъы­тагъ. Ацумыжъым игуапэу залым чIэсхэм ыкIи хьакIэ лъапIэхэу Самарэ къикIыгъэ­хэм сэлам фабэ къарихыгъ, конференцием ипшъэрылъ ин дахэу зэшIохыгъэ хъунэу къафэлъэIуагъ.

Зэхахьэр лъигъэкIотагъ ыкIи зэри­щагъ институтым тарихъымкIэ иIофышIэ шъхьа­Iэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докто­рэу Пэнэшъу Аскэр.
Самарэ къикIыгъэ лIыкIо купымкIэ тарихъ гъэсэныгъэмкIэ Урысые обществэу «Двуглавый Орел» хэтэу, литературнэ объединениеу «Патриотым» иIэшъхьэтетэу, тхэкIо-публицистэу, зэдзэкIакIоу, Республикэу Марий Эл къикIыгъэу Наталья Семьянскаяр къэгущыIагъ, «Семейные ценности» зышъхьэ докладыр къышIыгъ.
Наурзэ Ибрахьим ищыIэныгъэ Самарэ пытэу зэрепхыгъагъэр, ар къызхэкIыгъэр видеороликэу «Интервью Светланы Георгиевны Шельдяшовой» (Ибрахьим ыпхъум ыпхъу) зыфиIоу С. Д. Кочергинам къыгъэхьазырыгъэр къагъэлъэгъуагъ.
КъиIотыкIынхэм, къэгъэлъэгъонхэм Наурзэ Ибрахьимэ ищыIэкIагъэр, иIоф­шIэкIагъэр, иунагъо зыфэдагъэр, бын дахэ зэриIагъэр (пхъуитIурэ зы кIалэрэ ыкIи ипхъорэлъфхэр), ахэр цIыфышIу зэрэхъугъэхэр кIагъэтхъэу щытыгъ.
Наурзэ Ибрахьим Аслъанбэч ыкъор (1884 – 1943) къалэу Самарэ, ятэжъ зыщыпсэун фаеу хъугъэм, Кавказ заом ыпкъ къикIэу гъэрыпIэм ифи, Урысыем икуупIэм афыгъагъэм иунагъо къыщы­хъугъ. Сабыим ицIыкIу­гъом щегъэжьа­гъэу ятэжърэ ятэрэ къаIуатэщтыгъэ къэбар гъэшIэгъонхэр пытэу ыгу риубытэгъа­гъэх, иакъыл нахь къызэкIом, зыкъигъотынымкIэ, щыIэныгъэм хэуцонымкIэ а зэкIэми яшIуагъэ къекIыгъ. Ибрахьим Саратов дэт къэлэ училищыр къыухыгъагъ ыкIи Пензенскэ гимназием икурс ыкIугъагъ. 1906-м къыщегъэжьагъэу 1915-рэ илъэсым нэс Саратовскэ ыкIи Самарскэ губерниехэм Iоф ащишIагъ. Ащ ыпаIоу, 1902 – 1904-рэ илъэсхэм, Наурзэр я 22-рэ драгунскэ полкым хэтыгъ, къулыкъур щихьыгъ. Ау, 1905-рэ илъэсым, ежь ишIоигъоныгъэкIэ урыс-япон заом кIуагъэ ыкIи мэзэ заулэрэ ащ къэтыгъ. 1917-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ-мэкъ­уогъу мазэ­хэм къащыубла­гъэу Кавказ шыудзэ дивизием дзэ къулыкъур щихьыгъ; Сихъу Сэфэрбыеу Наурзэр дэгъоу зышIэщтыгъэм къызэриIотэжьыщтыгъэмкIэ, мы уахътэр ары Наурзэм черкесхэм ящыIакIэ нахь нэфагъэ хэ­лъэу зишIагъэр, Къэ­бэртэе полкым хэтыгъэхэм къаIуатэу зэхихыгъэр макIэп, ежьми игупшысэ джащыгъум нахь къэущыгъ. Апэрэу зыIукIэгъэ адыгэхэр Ибрахьимэ ыгу ныбжьырэу къинагъэх. Наурзэ Ибрахьимэ къэблэгъэрэ революцием – щыIэкIакIэм зэрэщытэу зылъещэ, зэкIеубытэ.
Ар 1920-рэ илъэсым ятэжъ пIашъэхэм яхэкужъэу Адыгеим къэкIожьыгъ, ыгу къабзэу иадыгэ лъэпкъ фэлэжьэным фэхьазырыгъ, адыгэ интеллигенциеми лIы гъэсэгъэ-чан лIыбланэр псынкIэу ыштагъ. 1921-рэ илъэсым Ибрахьим Пшызэ хэкум изэгъэшIэнкIэ Обществэм хэхьагъ. Ащ къыщегъэжьагъэу, щэIэфэ, адыгэ лъэпкъым зыкъегъэIэтыгъэн-зыкъе­гъэштэгъэнымкIэ Iофышхо ылэжьыгъ. Адыгэ тарихъ-этнографическэ музеим изэхэщэкIуагъ ыкIи иапэрэ директорыгъ, зышъхьамысыжьэу лъэпкъ культурэр къыIэтыгъ.
ШIэныгъэ-практическэ конференцием къиIотыкIын 30 фэдиз къырахьылIэгъагъ, ахэм зэкIэми Наурзэ Ибрахьимэ игушъхьэ­лэжьыгъэ зынэсырэр къагъэлъэ­гъуагъ. ЛIыр ишIэныгъэкIи, иакъылкIи, ицIыфыгъэкIи зэпэщачэу, щэIэфэ иадыгэ лъэпкъ зэрэфэлэжьагъэр конференцием къыушыхьатыгъ. Ихэгъэгужъые илъапIэу, ар ащ сыдигъуи зэрэфэшъыпкъагъэр къэгущыIагъэ пэпчъ игущыIэ къыхэщыгъ.
Конференцием хэлэжьагъэх АР-м и Лъэпкъ музей ипащэ игуадзэу Шэуджэн Налмэс ыкIи отделым ипащэу Къудай Мариет. Наурзэ Ибрахьим изакъоу музей зэхэщэнри, ащ иIофшIэни, ишIэныгъэ купкIи афэсакъэу ипшъэрылъ ин зэрэзэшIуихыгъэр лIыгъэ инэу фалъэгъугъ; лIэужхэм а зэкIэ ягъэшIэгъэныр, ухъу­мэгъэныр игъоу алъытагъ. Конференцием иIофшIэн мэфэ псаум кIуагъэ, щэджэгъоужым конференциер АР-м и Лъэпкъ музей щылъагъэкIотагъ. ЛIы гъэсагъэм, музеим иапэрэ директорыгъэу И. А. Наурзэм ишIэжь агъэпытэу, ыцIэкIэ, Iофышхоу ылэжьыгъэмкIэ экспозициеу агъэхьазырыгъэхэр конференцием хэлажьэхэрэм арагъэлъэгъугъэх, Лъэпкъ музеим ащ иапэрэ гъэпсэкIуагъэу, иапэрэ директорыгъэу Наурзэ Ибрахьим ыцIэ ыхьыныр игъоу алъэгъугъ.
Iофтхьабзэр шIуагъэ хэлъэу кIуагъэ, охътабэ зытешIэгъэ ужым Наурзэ Ибрахьим Аслъанбэч ыкъом ишIу къы­чIэужьыгъ, ыцIэ «псэ» къыпыкIэжьыгъ.
Мамырыкъо Нуриет.
Сурэтхэр: «Адыгэ макъэм» ихъарзынэщ.