ЗэлъашIэрэ адыгэхэр
ХыIушъо шапсыгъэхэм я Адыгэ Хасэ лъытэныгъэшхо зыфашIырэ шIэныгъэлэжьхэр ихьэкIагъэх.
ОшIэ-дэмышIэу щыIэныгъэм зи щыхъурэп. Илъэс щэкI фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ, IофшIэгъэшхоу «Адыгэмэ ячIыгу» зыфиIорэр къыдэкIыгъ.
Хъарзынэщым къыхэхыгъэ тхыгъэхэу джыри цIыфхэм алъымыIэсыгъэхэр, шIэныгъэ статьяхэу ижъырэ лъэхъаным къыщегъэжьагъэу адыгэмэ къакIугъэ гъогум фэгъэхьыгъэхэр къыдэхьагъэх — тарихъым, географием, культурэм, диным ыкIи лъэпкъ Iофхэм, непэрэ общественнэ-политическэ щыIэкIэпсэукIэм къынэсыжьэу дэтых. Ащ лъыпытэу Урысыем ыкIи адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгухэм тхылъыр ащызэбгырыкIыгъ.
Автор купэу Краснодар щылэжьэрэ шIэныгъэлэжьэу Шэуджэн Асхьад зыхэтыгъэм цIыф жъугъэхэм ыкIи специалистхэм яшIошIхэр, тхылъым къыраIолIагъэхэр, ахэм зэу ащыщыгъ гъэзетэу «Шапсыгъэм» «Адыгэмэ ячIыгу» фэгъэхьыгъэу къыщыхаутыгъагъэри, зэфахьысыжьыгъэх. Шэуджэн Асхьад Хьазрэт ыкъом итворчествэ, ишIэныгъэ IофшIагъэхэм мы илъэс зэкIэлъыкIохэм талъыплъэщтыгъ, ау ежь тыдэгущыIэнэу бэрэ къыхэкIыщтыгъэп. Ау бэмышIэу ащ фэдэ амал тиIэ хъугъэ, ащ ушъхьагъоу фэхъугъэр тIэкIу нахь кIасэу къэсIощт.
Адыгеим и Теуцожь район итыгъэ адыгэ къуаджэу Едэпсыкъуае Шэуджэн Асхьад къыщыхъугъ. Ащ ищыIэныгъэ (къэпIон хъумэ, ары апэрэу адыгэмэ ащыщэу шIэныгъэхэмкIэ Урысые академием иакадемик хъугъэр) шIэныгъэм рипхыгъ: ар биологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, Урысые Федерацием, Адыгеим ыкIи Пшызэ шъолъыр шIэныгъэхэмкIэ язаслуженнэ IофышI, Адыгеим мэкъумэщ къыдэгъэкIынымкIэ изаслуженнэ IофышI, профессиональнэ гъэсэныгъэмкIэ УФ-м иIофышIэ ГъэшIуагъ, Адыгэкъалэ, Тэхъутэмыкъое ыкIи Теуцожь районхэм яцIыф ГъэшIуагъ, Пшызэ шъолъыр IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ, медальхэу «ШIэныгъэ-техническэ лъэныкъом хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ къэралыгъо политикэр зэригъэцэкIагъэм фэшI» зыфиIорэм, «Пшызэ хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным иIахь зэрэхилъхьагъэм фэшI» зыцIэм ишъошищ, «Адыгеим и Щытхъузехь», «Адыгэкъалэ хэхъоныгъэхэр зэрэригъэшIыгъэм фэшI» зыфиIохэрэр, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм ищытхъу тамыгъэу «Хабзэ. Пшъэрылъ. Намыс» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх.
Шэуджэн Асхьад непи Пшызэ къэралыгъо мэкъумэщ университетым агрохимиемкIэ икафедрэ ипащэу щэлажьэ. ТхылъипшI пчъагъэхэм, шIэныгъэ IофшIэгъэ 1400-мэ, патент 32-мэ яавтор. ШIэныгъэ Iофэу зыпылъым дакIоу игъашIэ адыгэ тарихъым изэгъэшIэн, ащ шIэныгъэ лъапсэ фэшIыгъэным фигъэхьыгъ.
2022-рэ илъэсым иIофшIэгъэшхо къыдэкIыгъ — томитIу хъурэ документальнэ тхылъэу «Адыгэхэр» зыфиIорэр. ТхылъыкIэм лъэтегъэуцоу фашIыгъэр республикэм изакъоп, нэмыкI шъолъырхэми ашIогъэшIэгъоныгъ. Ащ рецензие къезытыгъэхэр зэкIэми зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьхэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Ацумыжъ Казбекрэ социологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Хьагъур Айтэчрэ. Адыгеим щыкIогъэ лъэтегъэуцом тыхэлэжьэнэу хъугъэп, ау хыIушъо Шапсыгъэ и Адыгэ Хасэ итхьаматэу КIакIыхъу Мэджыдэ шIэныгъэлэжьым фытеуи зыфэгушIом, «Сэ шъуадэжь сыкъэкIощт!» Шэуджэн Асхьад къыриIуагъ.
ЗэриIуагъэу ар къэкIуагъ, изэкъуагъэп — икIэлэ пIугъэу, къуаджэу Пэнэхэс щыщ Хъурым Хьазрэт игъусагъ, ари гъэхъагъэхэр щыIэныгъэм щызышIыгъэ цIыф пэрыт.
Хьазрэт Долэт ыкъор производствэм изэхэщакIу, сэнаущыгъэшхо хэлъэу а Iофыр егъэ-
цакIэ, гидротехникэу IофшIэныр ригъэжьэгъагъ, отделением игъэIорышIакIоу щытыгъ, совхозым ипэщагъ, мэкъумэщ шIэныгъэхэмкIэ доктор хъугъэ, «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэ медалыр къыфагъэшъошагъ. Анахьэу Хьазрэт зэрыпагэрэмэ ащыщых патенти 8-мэ зэряавторыр, илъэс 20-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, Тэхъутэмыкъое районым щигъэпсыгъэ шIэныгъэ-техническэ гупчэу пынджым дэлажьэрэр ыкIи пынджым и Институт.
— Тэ шапсыгъэмэ адэжь тыкъэкIуагъ ахэр зэрэтлъытэхэрэр ыкIи зэрэдгъэлъапIэхэрэр къыхэдгъэщынэу, — къыкIигъэтхъыгъ Шэуджэн Асхьад. — Илъэс пчъагъэхэм къакIоцI шъо ныдэлъфыбзэм, тарихъым, культурэм, тинахьыжъ пIашъэмэ къытфыщанэгъэ адыгэ шэн-хабзэхэм якъэухъумэн шъуадэлажьэ. Хасэм иIофшIэн тэ бэшIагъэу тылъэплъэ, шъуигукъэкIхэм, проектэу жъугъэцакIэхэрэм гъунэ алъытэфы.
ХьакIэмэ организациер зычIэт унэр къаплъыхьагъ, гумэкIыгъоу щыIэхэм атегущыIагъэх, тапэкIэ зэдагъэцэкIэщт Iофыгъохэр рахъухьагъэх.
Шэуджэн Асхьад IэнэкIэу тадэжь къэкIуагъэп — хасэм итхылъеджапIэ томитIу хъурэ тхылъэу «Адыгэхэр» зыфиIорэмкIэ нахь баи хъугъэ.
— Мыщ фэдэ цIыфхэм, тилъэпкъ лъагэу зыIэтыхэрэм уаIукIэныр тэркIэ шъуашэ, — къыкIигъэтхъыгъ КIакIыхъу Мэджыдэ. — Гъэхъэгъэшхохэр зэриIэр къызхимыгъэщэу, цIыф къызэрыкIоу, къэбар гъэшIэгъонхэр къэзыIуатэу, сэмэркъэу дахэр къызэбэкIэу Шэуджэн Асхьад зэрэщытым, ащ Хъурым Хьазрэти къызэрэщимыгъакIэрэм тыщыгъозагъ. ЦIыф шIагъохэм нэIуасэ тызэрафэхъугъэм тигъэгушхуагъ, зэIукIэм шIуагъэ къызэритыщтым щэч хэлъэп.
Ныбэ Анзор.