Былым шъхьэрыкIохэм ялажьэкIэ Адыгеим игъогухэм къатехъухьэрэ хъугъэ-шIагъэхэм япчъагъэ хахъоу фежьагъ, ахэм цIыфхэри ахэкIуадэх.

Мы Iофыгъор джырэблагъэ АР-м и Правительствэ изэхэсыгъо къыщаIэтыгъ ыкIи ащ изэшIохынкIэ шIэгъэн фаехэм республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат муниципальнэ образованиехэм япащэхэм анаIэ тыраригъэдзагъ. Ащ фэгъэхьыгъэу «Адыгэ макъэр» Теуцожь районым щыIагъ ыкIи Iофыгъом изэшIохын зэрэлъыкIуатэрэр зэригъэшIагъ.
Пчъагъэхэм къагъэ­лъагъорэр
АР-м гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ и Къэралыгъо инспекцие къызэритыгъэмкIэ, былымышъхьэ инхэм ялажьэкIэ 2023-рэ илъэсым республикэм игъогухэм хъугъэ-шIэгъэ 45-рэ ате­хъу­хьагъ, мы илъэсым имэзищ — хъугъэ­-шIэгъи 6, ащ щыщэу 5-р – Мые­къопэ районым, 1-р – Теуцожь районым.
— Мыекъопэ районым и­гъо­­­­­­­­­гу­хэм анахьэу шыхэр ары къатехьэхэрэр, ау Теуцожь ра­йоным чэм шъхьэрыкIохэм нахь щарехьылIэх. ЗэкIэ тхьамыкIагъохэр къызхэкIыхэрэр ахэм зи зэралъымыплъэрэр ары. Мы Iофыгъор лъэныкъорыгъа­зэу щытэп, водительхэми са­къыныгъэ къызхагъэфэн фае. Къэралыгъо автоинспекцием мызоу, мытIоу водительхэм агу къегъэкIыжьы къоджэ псэупIэхэм аблэкIыхэ зыхъукIэ псынкIэу мычъэнхэу, гъогу тамыгъэхэм гъунэ алъафынэу зэрэщытыр, — къыIуагъ Адыгеим и Къэралыгъо автоинспекцие пропагандэмкIэ иотдел ипащэу, полицием иподполковникэу Бзэджэжъыкъо Мурат.
Джащ фэдэу ащ къызэрэхигъэщы­гъэмкIэ, районитIоу зигугъу къэтшIы­гъэхэм апхырыкIырэ гъогухэм былымхэр къатехьан зэрилъэкIыщтыр къизы­IотыкIырэ тамыгъэхэр атетых.
Зэпыригъэзэгъэ машинэм къыхэкIырэ тхьамыкIагъом фэдиз къехьы килограмм шъитф фэдиз къэзыщэчырэ шым е чэмым еутэкIырэ автомобилым. Былымышъхьэр автомобилым къызытефэ­жькIэ,­ ар зэхецIыцIэ, апчэу хэтхэр егъэта­къохэшъ, цIыфэу исхэр зэхебзыхьэх, хэкIуадэхэрэри къыхэкIых. Мэзэхэ уахътэм икъоу къамыгъэнэфырэ гъо­гухэм шапхъэхэм атетэу уащызекIоныр нахь тэрэз, сыда пIомэ игъом транспортыр къэбгъэуцужьышъурэп.
Iофыгъом икуупI
Теуцожь районым мэкъу-мэщымкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу ХьэдэгъэлIэ Мэджыдэ къызэриIуагъэмкIэ, мы гумэкIыгъор мыгъэ закъоп зыщыIэр. Ау илъэсэу тызхэтым Мыекъопэ районым къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом ыпкъ къи­кIыкIэ Iофыгъом идэгъэзэжьын имэхьанэ нахь зыкъиIэтыгъ.
— Тирайон пхырыкIырэ гъогушхоу «Инэм – Бжъэдыгъу­хьабл» зыфиIорэм автомоби­лыбэ зэрэрыкIорэр къызыдэ­плъытэкIэ, былым шъхьэрыкIохэр ащ къытехьанхэм щынэгъошхо къыхэкIы. Ахэм апкъ къикIыкIэ цIыфхэр зыхэкIодэхэрэ, шъобж хьы­лъэхэр зыхахырэ гъогу хъугъэ­-шIагъэхэр щэхъух. Ащ дакIоу, лэжьыгъэ хьасэхэм былым шъхьэ­рыкIохэр атехьэхэшъ, ашхырэм нахьи зэхаулъагорэр нахьыб. Мылъкушхо халъхьэзэ къэзыгъэкIыгъэхэм зэрарышхо арахы, — хигъэунэфыкIыгъ ХьэдэгъэлIэ Мэджыдэ.

ТигущыIэгъу къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, Теуцожь районым былым шъхьэрыкIоу итыр зэкIэ унагъохэм яех. ХъызмэтшIэпIэ инэу былым зыщахъоу ит закъор «Синдика-Агро» зыфиIорэр ары. Ахэм гумэкIыгъо къапыкIырэп, шIыхьэгъэ хъупIэм щаIыгъых, къыдагъэкIыхэми, чэмахъо яI.
— Былымышъхьэм ипчъагъэ хэдгъэ­хъонэу пшъэрылъ щыI нахь мышIэми, хъызмэтшIапIэу зыIыгъыр бэп. Джащ фэд, унагъоу а Iофым пылъыри бэ пфэIощтэп, ау былым шъхьэрыкIохэм Iофыгъоу къапыкIырэм хэкIырэп. Ушъхьа­гъу заулэмэ ар япхыгъ. Апэрэр — къо­джэ псэупIэхэм адэсхэм чэмахъо аштэн агъотыжьырэп. Сыда пIомэ шъхьэ пчъа­гъэр макIэшъ, къафеуцуалIэхэрэп. ЯтIонэрэр – чэмахъо зиIэхэми хъупкIэр лъапIэшъ атышъурэп. Ар къызхэкIырэми ушъхьагъу гъэнэфагъэ иI. Былым зыхъу­рэ унагъоу къуаджэм дэсыр бэп, ау зыIыгъхэм шъхьэ заулэ яIэн алъэкIыщт. Шъхьэ пчъагъэм телъытагъэу хъупкIэр затыкIэ, федэ афэхъужьырэп. Арышъ, къэлапчъэр къыIуахы къыдатIупщыхэшъ, шъхьэрыкIоу зыфаем макIох. Чылэгу­хэм арытых, лэжьыгъэ хьасэхэм ахэтых, машинэхэр зырыкIорэ гъогухэм атехьэх. Нахьыпэм унэгъо тамыгъэхэр атетэу зыщэтым, тхьамыкIагъо хъугъэми, былымыр зиер къэгъотыгъошIоу щытыгъ. Джы ащ фэдэ тамыгъэхэри ателъыжьхэп, Iофыр къэзыгъэхьылъэхэрэми ар ащыщ, — хигъэунэфыкIыгъ ХьэдэгъэлIэ Мэджыдэ.
ТигущыIэгъу къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, былымышъхьэ пчъагъэу къуаджэхэм ащаIыгъхэм ателъытагъэу хъупIэхэр Теуцожь районым икъу фэдизэу иIэх. Арышъ, хъупIэхэр телъхьапIэ ашIын алъэкIыщтэп. Мэджыдэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, былымхэр нахьыбэу зыща­Iыгъхэр къуаджэу Аскъэлай. Ау а чылэр гъогушхом пэIудзыгъэу щыс ыкIи ахэм чэмахъо яIэу ябылымхэм дэгъоу алъэплъэх.
ХэкIыпIэу зэусагъэхэр
Теуцожь район администрацием ипащэу УдыкIэко Адам былымышъхьэ инхэм ялажьэкIэ гъогу хъугъэ-шIагъэхэр къэмыгъэхъугъэнхэм фэгъэхьыгъэ Iоф­тхьабзэхэм защытегущыIэгъэхэ зэхэсыгъо зэхищагъ. А лъэныкъом фэгъэзэгъэ къулыкъухэри къыхэлэжьагъэх, шIэгъэн фаехэм яусагъэх.
Районым ит чылагъохэр къакIухьэхэзэ, нахьыжъхэри къыхагъэлажьэхэзэ, цIыф зэхахьэхэр щашIыгъэх. Зылъымыплъэхэрэ былымхэм щынагъоу, зэрарэу къахьырэр, пшъэдэкIыжьэу арагъэхьын алъэкIыщтхэр къыщаIэтыгъэх. Ащ шIогъэшхо къыземытым, муниципальнэ образованием епхыгъэу IофышIэ куп зэхащагъ.
— Iофыгъоу къэуцугъэр лъэныкъорыгъазэу зэшIохыгъэ зэрэмыхъущтыр къэнэфагъ. Фэгъэзэгъэ къулыкъу пстэуми акIуа­чIэ зэхэлъэу зэдэлэжьэнхэр нахь тэрэзэу район пащэм ылъы­ти, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыным, Россельхоз­надзорым, ветеринарием, хэ­гъэгу кIоцI IофхэмкIэ къулыкъу­хэм ялIыкIохэр зыхэхьэгъэ IофышIэ куп зэхащагъ. Ащ дакIоу, чылагъо пэпчъ былым зыIыгъ унагъохэр зэкIэ тхы­гъэхэу тэшIэхэти, IофышIэ купым ахэр къыкIухьагъэх. Ябылымхэм анаIэ атырагъэтынэу, шъхьарытIупщэу къыдамыгъэкIынхэу ятIуагъ, пшъэ­дэкIыжьэу ахьыщтыр къафэтIотагъ. Ащ нахь ишIуагъэ къэ­кIуагъ ыкIи ащ ыуж чылагъо­хэм ащыщхэу зи­урамхэм бэу былымхэр зытетыгъэхэм ащалъэгъужьхэрэп, — къыIуагъ мэкъу-мэщымкIэ район гъэIорышIапIэм ипащэ.
ТигущыIэгъу къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, а IофышIэ купэу зэхащагъэм район пащэм джыри зы унашъо афишIыгъ: «Инэм — Бжъэдыгъухьабл» зыфиIорэ гъогушхоу Теуцожь районым пхырыкIырэм мафэ къэс сыхьат заулэрэ IофышIэ купыр тетыщт, былым шъхьэрыкIо къытехьэмэ къыхагъэщыщт.
ПшъэдэкIыжьыр
Унэгъо былымхэр зыщыбгъэхъухэ мыхъущт чIыпIэхэм атетхэ, Iахъо апэмытэу къэмышIыхьэгъэ хъупIэм итхэ зыхъукIэ, административнэ пшъэдэкIыжь гъэнэфагъэ хэбзэгъэуцугъэу зекIорэм къыщыдыхэлъытагъ. Тазырыр унагъохэ­мкIэ сомэ 200 — 500, IэнатIэ зыIыгъхэм – сомэ 500 — 1000, юридическэ лицэхэм – сомэ мини 5-м къыщегъэжьагъэу мини 10-м нэс.
Мы тазырыр бэу пфэIощтэп, ау Iофыгъоу зигугъу тшIырэм лъапсэу фэхъу­хэрэм мыри зы лъэныкъоу ахэтын ылъэкIыщт.
Iэшъынэ Сусан.