«Дунаир зыгъэнэфырэр тыгъэ, дунаир зэзыгъэзафэрэр шIэныгъ»
ГущыIэжъ

ЩыIэкIэ гупсэфым, тынчым ылъапсэр шIэныгъэ икъур арэу зэрэщытыр цIыф­хэм ябгъэшIэжьынэу щытэп. Джары IушхэмкIэ шIэныгъэр дышъэм зыкIыпэщачэрэр. Ар дэгъоу къыгурыIоу, шIэныгъэм ыгукIэ фаблэу, тхылъхэр икIасэу къэтэджыгъ зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьы­шхоу Бырсыр Батырбый Мыхьамодэ ыкъор. Илъэс 50-м ехъугъэу ар наукэ хьасэм мыпшъыжьэу щэлажьэ, адыгэ бзэшIэныгъэм лъэныкъуабэкIэ гъэза­гъэу Iофышхо дишIагъ ыкIи дешIэ. ЛIы гъэсагъэр къызыхъугъэр илъэс 85-рэ зэрэ­хъугъэм фэгъэхьыгъэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм мэлылъфэгъум и 12-м шъолъыр шIэныгъэ-практическэ конференциеу «Адыгабзэм хэт цIэ ыкIи глаголыпкъыхэр» зыфиIорэр щызэхащэгъагъ.
МэфэкI Iофтхьабзэр шIуфэс псэлъэ кIэкIкIэ къызэIуихыгъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, шIэныгъэхэмкIэ Адыгэ (Черкес) дунэе академием иапэрэ вице-президентэу ЛIыIужъу Адам. Конференциер зимэфэкI дахэ хэзгъэунэфыкIырэ бзэшIэныгъэлэжьышхоу Бырсыр Батырбый ыцIэкIэ зэрэзэхащагъэр, цIыф гъэсэ­гъэ-еджэгъэшхор зилъапIэхэр ащ къызэрэрагъэблэгъагъэхэр ыкIи зэрэхэлажьэ­хэрэр къыIуагъ. Лъэпкъ бзэшIэныгъэм иIахьышIу ин зэрэхэлъыр кIагъэтхъэу ыкIи имэфэкI дахэкIэ къызэрэфэгу­шIохэрэр телеграммэхэу, рэзэныгъэ тхылъхэу Батырбый ыцIэкIэ къафэкIуагъэхэм къызэращыIуагъэр ыгъэунэфэу ЛIыIужъур ахэм арытхэгъэ гущыIэ фабэхэм къяджагъ.
АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ишIуфэс тхыгъэ Бырсырым ищыIэныгъэ илъэныкъо зэфэшъхьафыбэр иадыгэ лъэпкъ епхыгъагъэу, шIур ыпхъэу, ылэжьэу, гъэсэныгъэ-шIэныгъэ къутэмэшхор ыгъэпытэу, иадыгабзэ хигъахъоу, ыушэтэу, ыузэнкIэу, илъэс пшIы пчъагъэм зэрэлажьэрэр щыкIэгъэтхъыгъ. Ныбжь дахэу хигъэунэфыкIырэмкIэ къыфэгушIуагъ, псауныгъэ пытэ иIэу, игухэлъхэр кIищынхэу къыфэхъохъугъ. ШIэныгъэхэмкIэ академием иассоциацие ипрезидентэу Къанэкъо Арсэн, АР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм и Тхьаматэу В. Нарожнэм, Къэ­бэртэе-Бэлъкъарым ишIэныгъэ институт, Грузием ишIэныгъэ­лэжьхэм яшIуфэс пса­лъэ­хэр зэрытхэм къяджагъ А. ЛIыIужъур.

Научнэ-практическэ конференцием хьэкIабэ къекIолIагъ. Ахэр: Адыгеим ипрезидентыгъэу, социологие шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу ТхьакIущынэ Аслъан, зэлъашIэрэ адыгэ композиторэу, Урысыем, Адыгеим, Пшызэ, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ артистэу Нэхэе Аслъан. Къош республикэхэу Абхъазым, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Дагъыстан, ежь мэфэкIыр зые Бырсыр Батырбый ичIыпIэгъу-къоджэгъухэр, илъэсыбэрэ икIасэу Батырбый Iоф зыщишIэгъэ Адыгэ къэралыгъо университетым ифакультет зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр, ригъэджагъэхэм ащыщхэр ыкIи АКъУ-м иректорыгъэу, социологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Хъунэго Рэщыд.
ТхьакIущынэ Аслъан шIэныгъэшхо зиIэу, гушъхьэлэжьыгъэ ин зышIыгъэу, непэрэ мафэми иакъыл дахэу лъэпкъым хэзыгощэрэ Бырсыр Батырбый пстэуми апэу гум къикIырэ псэлъэ фабэ къыфи­Iуагъ. Зэмылэгъухэми, ягупшысэ зэте­хьэу, зэфэгумэкI-зэкIырыплъхэу, ягъашIэ къызэрэрыкIохэрэр, Батырбый ухигъэлъыхъухьан цIыфышIу зэкIэупкIагъэу, сыдрэ лъэныкъуи хэшIыкI афыриIэу, гукIэгъур хэпшагъэу, фэлъэкIырэмкIэ хэти IэпыIэгъу фэхъоу, егъэджэн-шIэныгъэ Iофышхом имызакъоу къэралыгъо IофышIэу зыщэтми, шъыпкъагъэр хэгощагъэу пшъэрылъыбэ зэрэзэшIуихыщтыгъэр, адыгэ лIы гъэсагъэу, узыкIырыплъынэу зэрэщытыр кIигъэ­тхъыгъ.
ГукIэ къыпэблэгъэ дэдэу, илъэс пшIы пчъагъэхэм дэгъоу зэрэшIэхэу зэрэщытхэр адыгэ композиторы­шхоу Нэхэе Аслъан игущыIэ щыкIигъэтхъыгъ, ныбджэгъуныгъэ ин яунагъохэмкIэ зэрэзэдыряIэр къы­Iуагъ.

АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэны­гъэмрэ иминистрэ игуадзэу Пэрэныкъо Сусаннэ шIушIэгъабэ иадыгэ лъэпкъ ыпашъхьэ Бырсыр Батырбый зэрэщыриIэр, къоджэ кIалэр ыгукIэ еджэныр икIасэу, ащ фаб­лэу къызэрэчIэкIыгъэр, зэкIэ гурыт еджа­пIэм чIэсхэм къахэщэу, Мам­хыгъэ гурыт еджапIэу, шIэныгъэлэжь шъэ Iэпэ-цыпэр зыщеджагъэр, тфы закIэу къызэриухыгъэр хигъэунэфыкIыгъ ыкIи имэфэкIкIэ къыфэгушIуагъ, псауныгъэ иIэнэу фиIуагъ.
МэфэкIым хэлэжьэрэ хьакIэхэу, шIэныгъэлэжьхэу А. Е. Ашуба (АбхъазымкIэ), философие шIэныгъэхэмкIэ докто­рэу, профессорэу И. А. Дибировым (Дагъыстан къэралыгъо университетымкIэ), С. У. Пазовым шIэныгъэлэжь, про­фессор, Къэрэщэе-ЩэрджэсымкIэ лъэпкъыбзэхэм я Гупчэ ипащ, псэлъэ фабэхэр юбилярым къыфаIуагъэх.
Бырсыр Батырбый дэгъоу зышIэу, Iоф дэзышIагъэу, АКъУ-м иректорыгъэу, а лъэхъаным апшъэрэ еджэпIэшхом гъэхъагъэхэр бэу езгъэшIыгъэу Хъунэго Рэщыдэ ыгу къикIэу псэлъэ кIэкI фабэ къышIыгъ. Батырбый шIэныгъэлэжь егъэ­джэкIошхоу, зэхэщэкIо дэгъоу зэрэщытыр, министрэ IэнэтIэшхори щытхъу хэлъэу зэригъэцэкIагъэр къыIуагъ. Гъэ­шIэ тынч дахэкIэ къыфэлъэIуагъ.
АКъУ-м филологиемкIэ ифакультет илъэсыбэ хъугъэу идеканэу Пэнэшъу Уцужьыкъо зэрэгумэкIырэр къыхэщэу, къошышIу фэдэ ныбджэгъу шъыпкъэу илъэсыбэ хъугъэу Бырсыр Батырбый зэриIэр, зэмылэгъу дэдэхэми, ухэтми, узэхэзышIыкIын зылъэкIырэ шэнышIо гъэсагъэу зэрэщытыр, яныбжьыкIэгъум зэрихьылIэхи, цIыфыгъэ-гукIэгъур, ныб­джэгъуныгъэм илъэпIагъэ зэрагъэунэфыгъэр, непи дахэу яунагъохэмкIэ зэрэзэфыщытхэр лъэшэу зэригъэлъапIэр Уцужьыкъо къыIуагъ.
МэфэкIым щыIагъэх юбилярым ышнахьыкIэу, зэлъашIэрэ сурэтышIу Бырсыр Абдулахь, илэгъу-ныбджэгъухэм ащыщ-хэу къуаджэу Хьакурынэхьаблэ къикIыгъэхэр. Шэуджэн районым иадминистрацие ипащэ игуадзэу А. И. Щэмэджы­къор ичIыпIэгъухэм ацIэкIэ Батырбый къы­фэ­хъохъугъ. Псэлъэ кIэкI фабэхэр ащ къы­фаIуагъэх Адыгэ къэралыгъо университетым иIофышIэу Унэрэкъо Раерэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ респуб­ли­кэ институтым ипащэу ЛIыIужъу Адамрэ.
ШIэныгъэ-практическэ конференциер дахэу кIуагъэ, юбилярым шIоу къыфаIуа­гъэр зэкIэ зэхишIагъэу Батырбый икъо­джэгъу-илэгъоу, гъэсэгъэ-еджагъэу Бэгъэдыр Айдамыр ныбджэгъур зэрагъэшIуагъэм, зэралъытагъэм уасэ фишIыгъ. Илъэс 70-рэ хъугъэу Батырбый зишIэрэм зы дысыгъи, мыщыугъи къызэрэхэмыфагъэр, цIыфыгъэ нэпэ къабзэ иIэу дунаим зэрэхэтыр шIуагъэу филъэгъугъ, пстэуми «тхьашъуегъэпсэу» къариIуагъ. ЗэгурыIоныгъэм лъытэныгъэм щыIэныгъэр зэраIэтырэр, Бырсыр Батырбый ицIыфыгъэ янэ-ятэхэм къызэращежьэрэр, ятэ анахь ефэнд еджэгъэшхохэм, цIыфышIухэм зэращыщыгъэр, Хьакурынэхьаблэ дэт мэщытым Махьмудэ ефэндым ыцIэ зэрэфаусыгъэр, ыкъохэри гъогу зафэ тетэу зэрэлъыкIуатэхэрэр къы­Iуагъ, юбилярми, пстэуми, псауныгъэ пытэрэ дунэе мамыррэкIэ къафэлъэIуагъ.
Ащ ыужым пленарнэ зэхэсыгъом конференциер лъигъэкIотагъ. Доклад шъхьаIэр институтым ипащэ игуадзэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Биданэкъо Марзият къышIыгъ. Ар Б. Ба­тырбый итворческэ гъашIэ фэгъэхьыгъагъ. Ащ къыкIэлъыкIуагъэх нэмыкI къиIотыкIынхэр. Щэджэгъоужым, конференцием исекциищмэ яIофшIэн аублагъ. ЗэкIэ конференцием иIофшIэн Бырсыр Батырбый адыгабзэмкIэ ышIагъэм фэгъэхьыгъагъ.
Мамырыкъо Нуриет.
Сурэтхэр: А. Iэшъын.