Адыгэ Республикэм IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэм­рэкIэ и Министерствэ 2023-рэ илъэсым Iофэу ышIа­гъэр зэфихьысыжьыгъ.

Iофтхьабзэм хэлэжьа­гъэх АР-м иминистрэхэм я Кабинет ипащэ игуадзэу, финансхэмкIэ министрэу Виктор Орловыр, АР-м и Къэралыгъо Совет — Ха­сэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр,коллегием хэтхэр, министерствэм епхыгъэ къулыкъухэм ялIыкIохэр.
Зэхэсыгъом хэлажьэ­хэрэм АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ыцIэкIэ шIуфэс гущыIэмкIэ закъыфигъэзагъ Виктор Орловым.
— ЦIыфхэр социальнэу къэухъумэгъэнхэр, IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр тиIоф­шIэн илъэныкъо шъхьаIэу УФ-м и Президент къыгъэу­цухэрэм ащыщ. Социальнэ Iофыгъохэр республикэм зэрифэшъуашэу щызэшIуа­хых, ветеранхэм, сэкъатныгъэ, гъот макIэ зиIэхэм ыкIи сабыибэ зэрыс унагъохэм адеIэх. Джащ фэдэу хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм, яунагъохэм IэпыIэгъу афэ­хъух. Джыри пшъэрылъыбэ къытпыщылъ, ахэр зэри­фэшъуашэу гъэцэкIэгъэнхэ фае, — къыIуагъ Виктор Орловым.
Нэужым илъэсым къыкIоцI Адыгэ Республикэм IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ и Министерствэ IофшIэнэу ыгъэцэкIагъэхэм къатегущыIагъ министрэу Мырзэ Джанбэч. Ащ къызэрэхигъэщы­гъэмкIэ, республикэм щы­псэухэрэм социальнэ зыпкъ­итыныгъэ яIэныр, ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэныр, лъэпкъым ихэ­хъоныгъэхэм зарагъэу­шъомбгъунымкIэ УФ-м и Президент ыкIи Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ къафагъэуцугъэ пшъэрылъхэр зэшIохыгъэнхэр яIоф­шIэнкIэ анахь шъхьаIэхэм ащыщых.

— 2023-рэ илъэсым унашъоу къытфагъэуцугъэ­хэр зэрифэшъуашэу зэшIотхыгъэх, къэгъэлъэгъон дэгъухэр тиIэх. Анахь лъэ­ныкъо шъхьаIэу тыз­фэгъэзагъэхэм ащыщыгъ зыныбжь хэкIотагъэхэм-
рэ сэкъатныгъэ зиIэхэмрэ ясоциальнэ фэIо-фашIэхэр гъэцэкIэгъэнхэр. 2023-рэ илъэсым хъарджхэр сомэ миллиарди 4-рэ миллион 651-рэ хъугъэх. Агъэнэфэгъэгъэ бюджетым ар сомэ миллион 581,7-кIэ нахьыб. Бюджетыр процент 98,6-кIэ гъэцэкIагъэ хъугъэ. БлэкIыгъэ илъэсым АР-м икъэ­ра­лыгъо программэхэу «ЦIыфхэм социальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр», «Iэрыфэгъу щыIакIэр», «Сэкъатныгъэ зиIэхэр, джащ фэдэу кIэлэцIыкIу сэкъатхэр щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэр» зыфиIохэрэр зэрифэшъуа­шэу щыIэныгъэм щыпхырытщыгъэх, — къыIуагъ министрэм.
ЗэкIэмкIи гъэрекIо фэIо-­фэшIэ миллиони 5,5-рэ агъэцэкIагъ.
Хэгъэгу зэошхом, зэо зэ­пэуцужьхэм яветеранхэу, сэкъатныгъэ зиIэхэу зипсэукIэ амалхэр нахьы­шIу зыфашIынэу зытефэ­рэ нэбгыри 8-мэ псэупIэ арагъэгъотыгъ, федеральнэ бюджетым къыхэхыгъэ сомэ миллион 13-м ехъу унэ ращэфынэу аратыгъ. «IофшIэным иветеран» зыфиIорэр нэбгырэ 912-мэ афагъэшъошагъ. Респуб­ликэмкIэ зэкIэмкIи мы цIэр нэбгырэ 26 800-мэ яI. Ахэм мазэ къэс сомэ 1517-рэ араты, республикэ бюджетым къыхэхыгъэ со­мэ миллион 482-рэм ехъу илъэсым ащ пэIухьагъ.
ЩыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцогъэ унэгъо 5837-мэ сомэ миллион 30-рэ мин 506-рэ къэралыгъо социальнэ IэпыIэгъоу афатIупщыгъ. 2022-рэ илъэ­сым къыщегъэжьагъэу гъэстыныпхъэ шхъуантIэр ыпкIэ хэмылъэу афыращалIэ ар зытефэхэрэм. Зэтыгъоу сомэ мини 100 ахэм араты. 2023-рэ илъэ­сым ащ фэдэ IэпыIэгъур нэбгырэ 617-мэ агъотыгъ, сомэ миллион 49,12-рэ ащ пэIухьагъ.
ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциер
Мырзэ Джанбэч къы­зэриIуагъэмкIэ, АР-м и ЛIышъхьэ унашъо зэришIыгъэм тетэу, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм ыкIи ахэм яунагъохэм социальнэ Iэ­пыIэгъу арагъэгъоты. Хэу­шъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлэжьэнэу кIуагъэ­хэм зэтыгъо ахъщэ Iэпы­Iэгъоу сомэ мини 100, 150-рэ, 200 ыкIи 500 зырыз араты. 2023-рэ илъэсым мыщ фэдэ тынхэр нэбгырэ 1551-мэ аIэкIа­гъэхьагъ. 2022-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2024-м нэс нэбгырэ 3001-мэ аратыгъ, сомэ миллион 440-рэ мин 50-рэ ащ пэIухьагъ.
ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлэжьэгъэ къулыкъушIэхэу ыпэкIэ контузие, шъобж ыкIи уIагъэ зытещагъэ хъугъэхэм зэтыгъоу сомэ мини 100, 250-рэ ыкIи 500 зырыз араты. ГъэрекIо нэбгырэ 286-мэ, операциер къызежьагъэм къыщегъэжьагъэу нэбгырэ 525-мэ ар аратыгъ.
ХэкIодэгъэ къулыкъу­шIэхэм яунагъохэм зэтыгъоу сомэ миллион араты. 2023-рэ илъэсым унэгъо 42-мэ, апэрэ мафэм къыщегъэжьагъэу унэгъуи 130-мэ аратыгъ. Хэушъхьа­фыкIыгъэ дзэ операцием хэлэжьэрэ къулыкъушIэхэм ясабыйхэм зэтыгъоу сомэ мин 20 зырыз джащ фэдэу афатIупщы. Мыхэм ямызакъоу, нэмыкI фэIо-фа­шIэхэри ыпкIэ хэмылъэу арагъэгъоты. ЗэкIэмкIи 2023-рэ илъэсым хэу­шъ­хьа­фыкIыгъэ дзэ опера­цием хэлажьэхэрэм рес­публикэ бюджетым щыщэу сомэ миллион 477-рэ мин 560-рэ пэIухьагъ, 2024-рэ илъэсым миллион 627,3-рэ аратынэу агъэ­нафэ.
2023-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 31-м къы­ще­гъэжьагъэу АР-м и ЛIы­шъхьэ иунашъокIэ респуб­ли­кэм «Хэгъэгум иухъума­кIохэр» зыфиIорэ фондыр къыщызэIуахыгъ. Ащ къыщегъэжьагъэу нэбгырэ 1700-рэ къяолIагъ.
Лъэпкъ проектхэр
Тикъэралыгъо иэкономикэ ыкIи исоциальнэ лъэ­ныкъохэм хэхъоныгъэ ашIынымкIэ лъэпкъ проект­хэм мэхьанэшхо яI. ЦIыф­хэм нахьыбэ къагъэшIэным, зидунай зыхъожьы­хэрэм къащыгъэкIэгъэным ыкIи сабый зэрыс унагъо­хэм IэпыIэгъу афэхъугъэным фытегъэпсыхьэгъэ лъэпкъ проектэу «Демографием» Урысыем Iоф щешIэ. «Сабый къызыфэ­хъугъэ унагъом ахъщэ IэпыIэгъу етыгъэныр» ыкIи «Нахьыжъхэр» зыфиIорэ проектхэр республикэм чанэу щызэшIуахых.
2023-рэ илъэсым сабый 4315-рэ къэхъугъ, 2022-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, нэбгырэ 77-кIэ нахь макI. ЯтIонэрэ сабый къызы­фэхъухэрэм япчъагъэ къы­щыкIагъ.
Социальнэ къулыкъухэм­рэ учреждениехэмрэ сыдигъуи янэплъэгъу итых ныхэмрэ кIэлэцIыкIухэм-
рэ якъэухъумэн, сабыйхэр зэрыс унагъохэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным япхыгъэ Iофыгъохэр. 2023-рэ илъэ­сым шъолъыр проектым къыдыхэлъытагъэу ящэнэрэ е ащ къы­кIэлъыкIорэ са-
бый къызыфэхъугъэ унэгъо 839-мэ зэтыгъоу сэмэ мин 50 зы­рыз аратыгъ. Ащ со­мэ миллион 41,9-рэ пэIу­хьагъ. Ащ нэмыкI IэпыIэгъу зэфэшъхьафхэри арагъэгъоты.
Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор
КIэлэцIыкIухэм языгъэ­псэфыгъо уахътэ шIуагъэ къытэу афызэхэщэгъэныр министерствэм ипшъэрылъ шъхьаIэхэм ахэхьэ.
КIэлэцIыкIу 7542-мэ гъэ­рекIо загъэпсэфыгъ ыкIи япсауныгъэ агъэпытагъ. Ахэм ахэт къалэм дэмыт зыгъэпсэфыпIэхэм ащы­Iэгъэ нэбгырэ 2638-рэ. ПстэумкIи кIэлэцIыкIухэм языгъэпсэфынрэ япсауныгъэ игъэпытэнрэ блэкIыгъэ илъэсым сомэ миллиони 117,9-рэ пэIуагъэхьагъ. БлэкIыгъэ илъэсым Херсон хэкум и Геническэ район щыпсэурэ кIэлэцIыкIу 530-мэ «Лань» зыфиIорэ зыгъэпсэфыпIэм щыIагъэх. Джащ фэдэу федеральнэ гупчэхэу «Орленок», «Смена» ыкIи «Артек» зыфи­Iохэрэм нэбгырэ 263-мэ защагъэпсэфыгъ. Ащ нэмыкIэу гурыт еджапIэхэм ащеджэхэрэр зекIо зэфэшъхьафхэм ащагъэх. 2024-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу кIэлэцIыкIухэм языгъэпсэфыгъо изэхэщэн АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Минис­терствэ фэгъэзэгъэщт.
Сабыибэ зиIэ унагъохэр
Республикэм сабый зиIэ унэгъо мин 53-м ехъу ис, унэгъо Iужъухэр 8700-рэ мэхъух. Ахэм къэралыгъо фэгъэкIотэныгъэ зэфэшъхьафхэр яIэх. Унагъом, ным ямэхьанэ зыкъегъэIэтыжьыгъэным фэшI Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ыгъэнэфэгъэ шIухьафтынэу сомэ мини 100-р илъэс къэс сабыибэ зиIэ ныхэм араты. ГъэрекIо нэбгыри 10-мэ ар афагъэшъо-
шагъ. Урысые зэнэкъокъоу «Илъэ­сым иунагъу» зыфиIорэм иуцугъоу «Шэн-хабзэхэр зыухъумэрэ унагъу» зыфиIорэм зэшъхьэгъусэхэу Тхьаркъохъо Ти­муррэ Мариетрэ хэлэ­жьагъэх, зэрифэшъуашэу зыкъыщагъэлъэгъуагъ. Джащ фэдэу илъэс къэс унагъом епхыгъэ Iофтхьэ­бзэ зэфэшъхьафхэр рес­публикэм щызэхащэх.
2023-рэ илъэсым сабый 11 зыпIурэ Шишкинхэу Елизаветэрэ Ильярэ яунагъо Адыгеим ишIухьафтынэу «Родительская слава» зыфиIорэр фагъэшъошагъ ыкIи сомэ мин 500 аратыгъ. УФ-м и Президентэу Владимир Путиным 2024-рэ илъэсыр унагъом и Илъэсэу зэригъэнэфа­гъэм мэхьэнэ ин зэриIэр, ащ къыдыхэлъы­тэгъэ Iоф­тхьабзэхэр бэу зэрэзэхащэщтыр минист­рэм къыхи­гъэщыгъ.
Социальнэ зэзэгъыныгъэм республикэм зызэрэщиушъомбгъурэр джащ фэ­дэу зэхэсыгъом къыща­Iуагъ. Мыщ къыдилъы­тэрэ IэпыIэгъур унэгъо 850-мэ къызфагъэфедагъ.
— Адыгэ Республикэм щыпсэухэрэмкIэ, общест­вэмкIэ мэхьанэшхо зиIэ IофшIэнышхо шъогъэцакIэ. Къулыкъу анахь шъхьаIэу тиреспубликэ щылажьэ­хэ­рэм шъуащыщ. Сыда пIомэ Урысые Федерацием непэ анахьэу ынаIэ зытыригъэтырэр социальнэ Iофыгъо­хэм язэшIохын ары. Рес­публикэм щыпсэухэрэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэныр пшъэрылъ шъхьа­Iэу зэрэщытыр АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ренэу къыхегъэщы. ЦIыфэу къышъоуалIэхэрэм яфэIо-фашIэхэр зэрифэ­шъуашэу зэрэзэшIошъухырэм къыщышъумыгъэкIэ­нэу, тапэкIи шIуагъэ къы­тэу шъуиIофшIэн жъугъэ­цэ­кIэнэу шъуфэсэIо, — къы­Iуагъ Владимир Нарожнэм.
2024-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэм­рэкIэ и Министерствэ ана­хьэу ынаIэ зытетыщт Iофыгъохэм нэужым министрэр къатегущыIагъ. Блэ­кIыгъэ илъэсхэм афэ­дэу республикэм щыпсэу­хэрэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэныр, зытефэхэрэм IэпыIэгъу ягъэ­гъотыгъэныр пшъэрылъ шъхьаIэу мы илъэсми зэшIуахыщтхэм ащыщ.
ДЭЛЭКЪО Анет.