Культурэм иучреж­дениеу къоджэ псэупIэхэм адэт­хэм хэ­хъоныгъэ ашIыным­кIэ пшъэ­рылъ гъэнэфагъэхэр Адыгеим и ЛIышъхьэ къегъэуцух.

Ащ тегъэпсыхьагъэу лъэпкъ проектхэм, шъолъыр программэхэм ахэлажьэхэзэ, республи­кэм культурэм иунэхэр бэу ща­шIых, игъэкIотыгъэу агъэцэкIэжьых. Ахэм зэу ащыщ Гъобэкъуае дэт культурэм и Унэу Къат Теуцожь ыцIэ зы­хьырэр. Мыщ игъэкIотыгъэ гъэ­цэкIэжьынхэр зырашIылIэхэ нэуж икIыгъэ илъэсым ипчъэхэр къызэIуихыжьыгъэх ыкIи иIоф­шIэн ригъэжьэжьыгъ. «Адыгэ макъэр» ащ щыIагъ ыкIи культурэм и Унэ ипащэу Тхьар­къохъо Дарет зэдэгущыIэгъу дишIыгъ.
Дарет мыщ Iоф зыщишIэрэр илъэси 6 нахь мыхъугъэми, ищыIэныгъэ зэрэпсаоу культу­рэм фигъэхьыгъ. Ар ­илъэс зэкIэлъыкIохэм теат­ральнэ купхэм якIэлэ­егъаджэу музыкальнэ еджапIэм Iутыгъ. Апшъэрэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатым нэмыкIэу, клуб­нэ Iофтхьабзэхэм ярежиссерэу еджагъ, ыгукIэ къыхихыгъэ сэнэхьатым джы игуапэу рэлажьэ.
Гъобэкъуае дэт культурэм и Унэ 1989-рэ илъэсым ашIыгъагъ пIоу умышIэжьынэу, джырэ шэпхъэшIухэм адиштэу зэтырагъэпсыхьажьыгъ. Программэу «Къуаджэхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэныр» зыфиIорэм ишIуагъэкIэ ар къадэхъугъ. ПстэумкIи IофшIэнэу зэшIуахыгъэхэм сомэ миллион 75,4-м ехъу атефагъ. ГъэцэкIэжьыным къызэрэдилъытэрэм тетэу шъхьа­ныгъупчъэхэр, уна­шъхьэр, инженер коммуника­циехэр зэ­блахъугъэх, къыпэIулъ чIыпIэр зэтырагъэпсыхьагъ.
— Чырбыщ дэпкъ закъом нахь къэмынэу хэлъыр зэкIэ зэблахъугъ, ышъхьэ къыщегъэ­жьагъэу джэхашъом нэсыжьэу. Ары пакIошъ, игъэкIотыгъэ гъэ­цэкIэжьынхэм ыкIоцI чIэтыщт Iэмэ-псымэхэри къадыхэлъы­тагъэу щытыгъ. Сценэм пэIу­хъуагъэр адыгэ быракъым ышъо фэдэу ащ диштэжьэу тIысыпIэ 302-у чIэтыр зэблахъугъэх. Мик­рофонхэр зигъусэ музыкальнэ Iэмэ-псымакIэ, видеопроекторыр къытфащэфыгъэх. Мы зэ­пстэум яшIуагъэкIэ залым ма­къэр зэрэ­щыIурэр жъынч дэдэ хъугъэ, — къеIуатэ Тхьаркъо­хъо ­Дарет.
ИгъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр культурэм и Унэ зыра­шIылIэхэ нэуж УФ-м инароднэ сурэтышIэу, мы къуаджэм щы­щэу Къат Теуцожь ыцIэ фау­сыгъ. Апэдэдэ мыр къызэIуахы зэхъум сурэтышIым шIухьафтынэу къафишIыгъэгъэ зыми фэмыдэ мозаикэр къызэтырагъэнэн алъэкIыгъ. Джащ фэдэу ащ ышIыгъэ сурэтэу дэпкъым пылъагъэхэм культурэм и Унэ къагъэбаигъ.
КъатитIу хъурэ унэм хэт ка­бинетхэр кружок зэфэшъхьафи 7-мэ, цIыфхэр зычIэхьэрэ ыкIи къэшъокIо залхэм, зэлъашIэрэ пхъэшIэ IэпэIасэу СтIашъу Юсыф имузей, сурэтышIэу Къат Теуцожь икъэгъэлъэгъуапIэ, тхылъеджапIэм, нэмыкIхэми аубытыгъ.

Непэ къоджэ псэупIэм икультурнэ щыIакIэ мы учреждением чанэу егъэпсы ыкIи культурэм и Унэ анахь пэрытхэм ахалъы­­тэ. Шъыпкъэр пIощтмэ, чы­лэм щыпсэухэрэр мы чIыпIэм зэфещэх, ныбжь зэфэшъхьаф зиIэхэм якIуапIэу щыт. Твор­че­скэ купэу ыкIи кружокэу щызэхэщэгъэ 16-мэ нэбгырэ 250-рэ фэдиз къызэлъаубыты. Ахэм ащыщэу кIэлэцIыкIухэр — 187-рэ, ныбжь зиIэхэр — 61-рэ. КоллективитIумэ «народнэ» цIэр ахьы — орэдыIо ансамблэу «Лащын», народнэ драматическэ купэу «Гунэс» зыфиIохэрэр, тIумэ «щысэте­хыпIэкIэ» яджэх — кIэлэцIыкIу къэшъокIо купэу «Къуаджэм инэфылъхэр», кIэлэ­цIыкIу ныс­хъэпэ театрэу «Пшыс» зыфиIохэрэр.
Спортыр шIу алъэгъоу ныбжьыкIэхэр пIугъэнхэм иIофыгъуи янэплъэгъу ра­гъэкIырэп. Ащ фэшI мыщ шашкэ-шахмат клубхэр щызэхэщагъэх. Тхьаркъохъо Дарет къызэриIуагъэмкIэ, зэрэщымыгугъыгъэхэу ягуа­пэу кIэлэкIабэ къызэкIуа­лIэрэр теннис цIыкIур ары. Мы спорт Iэмэ-псымэр зэлъашIэрэ спортсменэу, Гъо­бэкъуае щыщэу Хъот Юныс шIухьафтынэу къаритыгъ.

— Къуаджэм дэсхэм языгъэпсэфыгъо уахътэ гъэ­шIэгъонэу агъэкIоным, кIэлэцIыкIухэм лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ ясэнаущыгъэ къызэIуахыным тиIофшIэн фэIорышIэ. А пшъэрылъхэр АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къытфигъэуцухэрэм зэу ащыщых. Ащ дакIоу культурэм и Унэ икIыгъэ илъэсым ынаIэ зытыригъэтыгъэхэм ащыщ культурнэ ыкIи патриотическэ пIуныгъэм, псауныгъэм зэрар езыхырэ шIыкIэхэр щыгъэзыегъэнхэм ыкIи лъэпкъ шэн-хабзэхэр, бзэр къызэтегъэнэгъэнхэм афэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэм язэхэщэнхэм. 2024-рэ илъэсми ахэр джыри лъыдгъэкIо­тэщтых. Мыгъэ унагъом и Илъэсэу зэрэщытыр къы­дэтлъыти, Iофтхьэбзэ зэ­фэшъхьафхэр зэхэтщэнхэу дгъэнэфагъэ. Ащ нэмыкIэу зэлъашIэрэ адыгэ тхакIохэу юбилей зиIэхэри тщыгъупшагъэхэп, ахэм афэгъэхьыгъэ зэIукIэгъухэри редгъэкIо­кIыщтых, — къыхигъэщыгъ Тхьаркъохъо Дарет.
Культурэм и Унэу Гъо­бэкъуае дэтым итворческэ купхэр Урысые фестиваль-­зэнэкъокъухэм, культурнэ Iофтхьабзэу республикэм ыкIи Теуцожь районым ащы­зэхащэхэрэм чанэу ахэлажьэх, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къащыдахых. Нахь къахэщыхэрэм ащыщых народнэ орэдыIо ансамблэу «Лащынэр» (зыгъасэхэрэр Тхьаркъохъо Асет), кIэлэцIыкIу къэшъокIо купэу «Къуаджэм инэфылъхэр» (Шъынэхъо Аслъанчэрый), народнэ драматическэ купэу «Гунэс» (Теуцожь Фатим), а купым икъуапэу «Жъуагъо» зыфиIорэр (СтIашъу Дианэ), нысхъэпэ театрэу «Пшысэр» (Еутых Марет), ащ икъуапэу «Смешарики» зыфиIорэр (Тхьаркъохъо Саид).

Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу мы учреждением иIофы­шIэхэр районым ит культурэм иунэхэм зэпхыныгъэ адыряIэу зэрадэлажьэхэрэр.
— Тикъоджэ псэупIэ хэ­хьэрэ къутырхэу Шевченкэм, Петровым тазэрэдэлажьэ­рэм имызакъоу, адрэ чылагъохэми зэпхыныгъэ адытиI. Тэри тыкъырагъэблагъэ, тэ зэхатщэрэ Iофтхьабзэхэми ежьхэри ягуапэу къахэла­жьэх. Ары пакIошъ, станицэу Рязанскэр Краснодар краим хэхьэ нахь мышIэми, ащ илIыкIохэр тимэфэкI Iоф­тхьабзэхэм къякIуалIэх, тэри къытаджэх. ТиIэпэIэсэныгъэ­кIэ тызэхъожьы, лъэпкъ зэ­фэшъхьафхэм язэфыщытыкIэ нахь пытэ мэхъу, — хигъэунэфыкIыгъ культу­рэм и Унэ ипащэу Тхьар­къохъо Дарет.
Iэшъынэ Сусан.