Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат АР-м иминистрэхэм я Кабинет хэтхэм, федеральнэ хабзэм ичIыпIэ къулыкъухэм, муниципальнэ образованиехэм япащэхэм зэIукIэ адишIыгъагъ.

Республикэм экономикэмкIэ иIофхэм язытет тегущыIагъэх. УФ-м и Президентэу Владимир Путиным и Джэпсалъэ къыдилъытэрэ лъэныкъохэм анаIэ атырагъэтызэ, республикэм хэхъоныгъэу ышIыгъэм икIэуххэмрэ зэшIуихын фэе пшъэрылъхэмрэ анахьэу къызыщыуцугъэхэр.
УФ-м и Президент и Джэпсалъэ зигугъу къышIырэ Iофыгъохэм язэшIохын нахь лъэшэу анаIэ тырагъэтын зэрэфаем къэзэрэугъоигъэхэм анаIэ тыраригъэдзагъ АР-м и ЛIышъхьэ.
«Владимир Путиным и Джэпсалъэ къыщигъэуцугъэ пшъэрылъхэр нахь шIуагъэ хэлъэу гъэцэкIэгъэнхэм тынаIэ тет. Ащ къыделъытэх къэкIощтым игъогу картэ, къытпыщылъ илъэси 6-м къыкIоцI хэхъоныгъэу тшIыщтым иплан. ЗэкIэ ведомствэхэм ыкIи муниципалитетхэм къэралыгъо IэпыIэгъум къыдилъытэрэ амалхэр нахь дэгъоу агъэфедэнхэ, федеральнэ программэхэмрэ лъэпкъ проектхэмрэ ахэлэжьэнхэ фае», — къыхигъэщыгъ АР-м и ЛIышъхьэ.
Илъэси 6-м къыкIоцI шъолъырхэм хэхъоныгъэу ашIыщтым ипрограммэ фэгъэхьыгъэ унашъоу Президентым ышIыгъэм мэхьанэшхо зэриIэр КъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ ыкIи мы илъэсым программэм къыпкъырыкIырэ пшъэрылъ заулэмэ язэшIохынкIэ унэшъо гъэнэфагъэхэри къафишIыгъэх. Бюджет чIыфэхэм алъэныкъокIэ зэхъокIыныгъэхэу ашIыщтхэм экономикэм иамалхэр нахь гъэ­пытэгъэнхэмкIэ яшIуагъэ къэкIощт, ащ къыхэкIэу псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтыр гъэкIэжьыгъэным ахъщэ тедзэу пэIуагъахьэрэри нахьыбэ ашIын алъэ­кIыщт.
АР-м экономикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ иминистрэу Шэуджэн Заур къызэриIуагъэмкIэ, капиталовложениехэр къэухъумэгъэнхэмкIэ амалэу щыIэхэр гъэфедэгъэнхэм пае республикэм шэпхъэ-правовой акт гъэнэфагъэхэр щашта­гъэх. Мы лъэхъаным стратегическэ мэхьанэшхо зиIэ проект заулэ гъэцэкIагъэ мэхъу, ахэм яшIуагъэ къэкIощт экономикэр хэпшIыкIэу лъыкIотэнымкIэ, IофшIэпIэ чIыпIэ мин заули ащ къы­тыщт. Апэрэр — Тэхъутэмыкъое районым промышленнэ шъолъырэу щашIырэр ары, ятIонэрэр — къушъхьэлъэ чIыпIэхэм лыжэхэмкIэ къызщакIухьан алъэкIыщт зыгъэпсэфыпIэу «Лэгъонакъэ».

Федеральнэ гупчэм иIэпыIэгъу ишIуа­гъэкIэ республикэм иэкономикэ ихэхъо­ныгъэ зэрэрахъухьагъэм тетэу лъэкIуатэ, пчъагъэхэми ар къаушыхьаты. ГущыIэм пае, 2023-рэ илъэсым промышленностым ииндекс проценти 106,1-рэ хъугъэ, илъэ­сэу икIыгъэм икIэуххэм нафэ къызэрашIыгъэмкIэ, инвестициехэр сомэ миллиард 61,6-м нэсыгъ. Республикэм предпринимательствэм хэхъоныгъэ щи­шIынымкIэ амал инхэр къэзытыгъэхэм ащыщ лъэпкъ проектэу «Предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ. Предпринимательхэр кIэщакIо зыфэхъухэрэмкIэ IэпыIэгъу ятыгъэныр» зыфиIорэр. Лъэпкъ проектым зэхэубытагъэу 2019-рэ илъэсым къыщыублагъэу мылъкоу пэIухьагъэр сомэ миллиардрэ миллион 500-рэ.
«КъыдагъэкIырэр нахьыбэ шIыгъэным тегъэпсыхьэгъэ проектым хэлэжьэрэ предприятиехэмрэ компаниехэмрэ IэпыIэгъу тафэхъун фае. ПрограммакIэхэмрэ лъэпкъ проектхэмрэ къахэлажьэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ шIыгъэн фае. Ащ къы­хэкIэу предприятиехэм федэу къахьырэр нахьыбэ хъущт ыкIи нэмыкIхэм янэкъокъуным иамал яIэщт», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.
Адыгеим и ЛIышъхьэ джащ фэдэу анаIэ тыраригъэдзагъ предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ шIуагъэу къатырэм нахь зыкъегъэIэтыгъэным тегъэпсыхьэгъэ пшъэрылъхэр Урысыем и Президент и Джэпсалъэ къызэрэщигъэуцугъэхэм. Ащ пае Адыгеим бизнесым амал дэгъухэр щырагъэгъотых, отраслэ зэфэшъхьафхэмкIэ лъэпкъ проектым ипхырыщынкIэ хэкIыпIэхэр къагъотых. МыщкIэ зишIуагъэ къакIохэрэм ащыщ гупчэу «Мой бизнес» зыфиIорэр. Предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ алъэныкъокIэ мы аужырэ илъэси 5-м нафэ къызэрэхъугъэмкIэ, нэбгырэ 64300-рэ фэдиз мэлажьэ. Ар планым процент 15,6-кIэ шIокIы. Илъэсэу икIыгъэм ежь-ежьырэу IофшIэн къызфэзгъотыжьыгъэхэм япчъагъэ нэбгырэ мини 8-кIэ нахьыбэ хъугъэ, пстэумкIи ахэм япчъа­гъэ мин 22-м нэсыгъ пIоми хъущт.
«Япродукцие IуагъэкIынымкIэ ахэм тишIуагъэ ядгъэкIын, площадкакIэхэр ядгъэгъотынхэ, товархэмрэ фэIо-фашIэхэмрэ нахь дэгъоу лъыкIотэнхэмкIи шIыкIэ зэфэшъхьафхэм алъыхъугъэн фае. Предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ экономикэм илъэныкъо шъхьаIэу щытых. Бизнесменхэми япчъагъэ хэхъо. Ахэр гупшысакIэхэр зыдэзыIыгъ ыкIи гухэлъ гъэшIэгъонхэр пхырыщыгъэнхэм кIэгуIырэ цIыфых. Ахэм IэпыIэгъу тафэхъуным мэхьанэшхо иI. Яамалхэри нахь тыфэкъулаеу дгъэфедэнхэ фае. Хэгъэгум и Правительствэ ишIуа­гъэкIэ тиэкономикэ нахь хэхъоныгъэ ин ышIынымкIэ амал зэфэшъхьафхэр щыIэх, цIыфхэм япроектхэр пхырыщыгъэнхэмкIэ тишIуагъэ ядгъэкIын, стратегическэ инициативэхэмкIэ Агентствэм джащ фэдэу къытыхэрэр икъоу гъэфедэгъэнхэ фае. А пстэуми экономикэм ихэхъоныгъэкIэ яшIуагъэ къызэрэкIорэм имызакъоу, цIыфхэм ящыIакIэ нахьышIу хъунымкIи, IофшIапIэ агъотынымкIи яфэмэ-бжьымэ къатырехьэ», — къыхигъэ­щыгъ АР-м и ЛIышъхьэ.
Джащ фэдэу цифровой шIыкIэм игъэ­федэн иIофыгъохэр Адыгеим зэшIохыгъэ зэрэщыхъухэрэм хэплъагъэх. АР-м иминистрэхэм я Кабинет и Тхьаматэ игуадзэу Шыу Заурбэч къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, цифрэ технологиехэм ягъэфедэнкIэ Iофтхьабзэхэр зэкIэ планым тетэу гъэцэкIагъэ мэхъух, къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фашIэхэм япчъа­гъэ хэпшIыкIэу нахьыбэ мэхъу. Респуб­ликэм и ЛIышъхьэ пшъэрылъ зэрафишIыгъэм тетэу, шъолъырым икъушъхьэлъэ чIыпIэхэу сотовэ хъытыухэр зыдэщымыIэхэм хэгъэгум къыщыдагъэкIыгъэ космическэ аппаратхэр ащагъэфедэхэзэ УрысыемкIэ апэрэу видеозэпхыныгъэр щызэхащагъ. «Искусственнэ интеллекткIэ» заджэхэрэ технологиехэр тапэкIи гъэфедагъэ зэрэхъущтхэм иIофыгъо хэплъагъэх. Мыщ дэжьым АР-м и ЛIышъхьэ игъо къафилъэгъугъ респуб­ликэм ис ныбжьыкIэхэу анахь сэнаущыгъэ ин зыхэлъхэр а IофшIэным къыхагъэлэжьэнхэу, республикэ естественнэ-хьисап еджапIэм дыряIэ зэдэлэжьэныгъэр лъагъэкIотэнэу.

ПсэолъэшIыным иIофыгъохэр

ПсэукIэ амалхэр нахьышIу шIыгъэнхэмкIэ, джырэ шапхъэхэм адиштэу коммунальнэ инфраструктурэр зэтегъэпсыхьэгъэнымкIэ, общественнэ транспортым игъэкIэжьынкIэ пшъэрылъхэр УФ-м и Президентэу Владимир Путиным къыгъэнэфагъэх.

АР-м иминистрэхэм я Кабинет ипланернэ зэIукIэ а Iофыгъохэм игъэкIотыгъэу щатегущыIагъэх. Адыгеим псэолъэ­шIынымкIэ хэхъоныгъэ зэришIырэр ащ къыщыхагъэщыгъ. Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат пшъэрылъ афи­шIыгъ гъэхъагъэу яIэхэм къащымыуцунхэу.
АР-м псэолъэшIынымкIэ и Министерствэ ипащэу Валерий Картамышевым зэIукIэм къызэрэщиIуагъэмкIэ, 2023-рэ илъэсым псэупIэхэм ятынкIэ пэрытныгъэ зыIыгъ шъолъыри 10-мэ республикэр ахэхьагъ. Илъэсым къыкIоцI псэупIэ квадрат метрэ мин 570-рэ атыгъ, 2022-рэ илъэсым джащ фэдэ илъэхъан егъэ­пшагъэмэ, проценти 120-рэ ар мэхъу. НепэкIэ зы нэбгырэм квадрат метрэ 1,13-рэ тефэу къекIы. 2024-рэ илъэсым квадрат метрэ мин 500 агъэпсынэу рахъухьэ.
2024-рэ илъэсым ищылэ мазэрэ имэзаерэ псэупIэ квадрат метрэ мин 99,57-рэ республикэм щатыгъ. ГъэрекIо проекти 4-мэ Iоф адашIэу аублагъ. Джырэ шапхъэхэм адиштэу зэтегъэпсыхьэгъэ микрорайонищ Мыекъуапэ къыдэтэ­джэщт, Тэхъутэмыкъое районымкIэ псэ­упIэхэу Яблоновскэмрэ АдыгеякIэмрэ ащ фэдэ микрорайонитIу ащагъэпсыщт. Мы проектхэм адиштэу фэтэрыбэу зэхэт унэхэу квадрат метрэ миллион фэдиз хъущтхэр агъэпсынхэу рахъухьэ. ГъэрекIо кIэлэцIыкIу ибэхэм къафыхагъэкIыгъэ фэтэрхэм, унэгъо ныбжьыкIи 134-мэ япсэукIэ-амалхэр нахышIу зэрашIыгъэхэм сомэ миллиони 177,5-рэ апэIухьагъ. 2024-рэ илъэсым унэгъо ныбжьыкIи 103-мэ социальнэ IэпыIэгъу аратын ямурад. Ахэм ащыщэу унэгъо 52-мэ сабыибэ арыс. ЗэхэтэкъонкIэ щынагъоу щыт унэхэм яIухыжьынкIэ пшъэрылъхэр АР-м и ЛIышъхьэ афишIыгъэх.

Нэужым проектэу «Къэлэ щыIэкIэ Iэрыфэгъу» зыфиIорэр зэрагъэцакIэрэм тегущыIагъэх. ПстэумкIи 2024-рэ илъэсым общественнэ чIыпIи 8-мэ ыкIи щагу 32-мэ, МыекъуапэкIэ Мэздахэм къыпэIулъ чIыпIэм, Адыгэкъалэ изыгъэпсэфыпIэ парк язэтегъэпсыхьан пае сомэ миллион 505,3-рэ къыхагъэкIыгъ. Джащ фэдэу бульварэу «55 лет Победы» зыфиIорэмрэ Мыекъуапэ икъокIыпIэ лъэныкъорэ язэтегъэпсыхьанкIэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр афашIыгъэх.
Коммунальнэ инфраструктурэм ипсэуалъэхэр уахътэм диштэу зэтегъэпсыхьэгъэнхэр АдыгеимкIэ зигъо Iофыгъохэм ащыщ. Ащ пае программэ зэфэшъхьаф­хэр къызфагъэфедэх. Ахэм ахэхьэх фе­деральнэ проектэу «Псы къабз» зы­фиIорэр, коммунальнэ инфраструктурэм игъэкIэжьынкIэ шъолъыр программэр, инфраструктурэ бюджет чIыфэхэр, казначейскэ чIыфэхэр къызфагъэфедэх. ГущыIэм пае, гъэрекIо муниципалитетыбэмэ япсырыкIуапIэхэр агъэкIэжьыгъэх. Мы илъэсми ащ фэдэ IофшIэнхэр лъагъэкIотэщтых, Адыгэкъалэ ифэбэпIэрыкIуапIэхэм ягъэкIэжьын аухыщт.
Гъогухэм зягъэушъомбгъугъэныр мэхьанэшхо зиIэ лъэныкъохэм зэу ащыщ лъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ гъогухэр» зыфиIорэр дэгъоу зэригъэцакIэрэм пае илъэсиплI хъугъэу хэгъэгум и Правительствэ идиплом Адыгеим къыфагъэшъуашэ. Зигугъу къэтшIыгъэ лъэпкъ проектымкIэ IофшIэнхэр ипIалъэм къыпэу республикэм щагъэцакIэх. 2023-рэ илъэсым гъогу километрэ 99-рэ шэпхъэ­шIухэм адиштэу зэтырагъэпсыхьагъ, лъэ­мыджищ агъэцэкIэжьыгъ. 2024-рэ илъэсым ыкIэхэм яхъулIэу къэлэ гъогухэм япроцент 85-р джырэ шапхъэхэм адиштэщтых. Ащ пае шъолъыр, чIыпIэ мэхьанэ зиIэ гъогу километрэ 22,5-р шапхъэхэм адиштэу зэтырагъэпсыхьан ямурад. Яблоновскэм игъогухэм язытет нахьышIу зэрашIырэм АР-м и ЛIышъхьэ ренэу ынаIэ тырегъэты.

2024-рэ илъэсым Кощхьэблэ рай­онымкIэ псыхъоу Фэдз телъ лъэмыджыр агъэцэкIэжьын, автомобиль гъогоу «Дахъо – ДжэгокIо гъэхъун» зыфиIорэм иятIонэрэ чэзыурэ автомобиль гъогоу «Гъозэрыплъ – Лэгъонакъэ» зыфиIорэм иящэнэрэ чэзыурэ яшIын аухын ямурад.
2028-рэ илъэсым нэс пшъэрылъ шъхьа­Iэу яIэр Адыгэ Республикэм игъо­гухэр зэпхыгъэхэу, щынэгъончъэу, джы­рэ шапхъэхэм адиштэу зэтегъэпсыхьэгъэнхэр ары. Гъогухэм азыныкъо на­хьыбэр шапхъэу щыIэхэм адиштэу агъэпсын ямурад. Ащ нэмыкIэу къулыкъу гъэнэфагъэхэм пшъэрылъ афашIыгъ транспорт фэIо-фашIэхэр дэгъоу афызэхащэнхэу. Федеральнэ проектым ишIуагъэкIэ къалэхэм яурамхэм автобусыкIэ 20 къатехьагъ, муниципальнэ маршрутитIу къызэIуахыгъ. Общественнэ транспортым игъэкIэжьынкIэ IофшIэнхэр лъагъэкIотэщтых.

Лъэныкъо зэфэшъхьафхэр къызэлъиубытэу

Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат республикэм иэкономикэ илъэныкъо шъхьаIэхэм зыкIэ ащыщ мэкъу-мэщым ихэхъоныгъэкIэ пшъэрылъ заулэ къыгъэуцугъ.

АР-м иминистрэхэм я Кабинет изэ­IукIэ республикэм мэкъу-мэщымкIэ иминистрэу Къуанэ Анзаур къызщэгущыIэм а лъэныкъомкIэ Iофтхьабзэу зэрахьэхэрэм афэгъэхьыгъэу къыIотагъ. Ащ къыхигъэщыгъэх непэкIэ мэкъу-мэщым иIофхэм язытет, АПК-м хэхъоныгъэ ышIынымкIэ, чIыпIэхэм товархэр къащыдэзыгъэкIы­хэрэм яIофшIэн нахь тэрэзэу зэхэщэгъэнымкIэ Iофыгъоу щыIэхэр. Илъэ­сэу икIыгъэм гъомылапхъэу къыда­гъэкIыгъэр проценти 120,8-м нэсыгъ.
АР-м и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ гъо­мылэпхъэшI промышленностым дэгъоу хэхъоныгъэ зэришIырэр, чъыгхэтэ лэжьыным зегъэ­ушъомбгъугъэным- кIэ Iофтхьабзэхэм адегъэштэгъэн ыкIи «агротуризмэкIэ» заджэхэрэм ихэхъоныгъэ нахь псынкIагъэ халъхьан зэрэфаер. Республикэр нахь цIэрыIо зышIырэ продукцием икъыдэгъэкIын зырагъэ­ушъомбгъунэу, технологиякIэхэр агъэфедэнхэу, агростартапым деIэнхэу пшъэрылъ афишIыгъ. Къэралыгъо программэхэмрэ федеральнэ IэпыIэгъумрэ къыдалъытэрэ амалхэр зэкIэ икъоу мэкъу-мэщым ылъэныкъокIэ агъэфедэнхэу пшъэрылъ ащ къыгъэуцугъ. Былымхъу­нымкIэ, цумпэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэм якъэгъэкIынкIэ, гъомылэпхъэшI ыкIи къыдэгъэкIыжьын промышленностым ягъэхъагъэхэм ахагъэхъонэу, продукциеу IуагъэкIырэр нахьыбэ зэрашIыщтым анаIэ тырагъэтынэу къафигъэпытагъ.
ЗэIукIэм илъэхъан Адыгеим и ЛIышъхьэ къызщыуцугъэхэм ащыщ къуаджэм исоциальнэ инфраструктурэ нахьышIу шIыгъэнымкIэ, ащ щыпсэухэрэм ящы-­IакIэ зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ къэралыгъо программэхэм къыдалъытэрэ Iофтхьабзэхэм мэхьанэшхо зэряIэр. КъумпIыл Мурат къызэриIуагъэмкIэ, Владимир Путиным и Джэпсалъэ тегъэпсыхьагъэу къуаджэхэм зэдиштэу хэхъоныгъэ ягъэ­шIыгъэнымкIэ пшъэрылъэу къэуцугъэр икъоу зэшIохыгъэн фае. Ащ пае къэралыгъо программэу «Къуаджэхэм хэхъо­ныгъэ ягъэшIыгъэныр» зыфиIорэм игъэцэкIэн республикэм щылъэкIуатэ. Мы илъэсым ащ къыдилъытэрэ Iофтхьабзэхэм сомэ миллион 966,5-рэ фэдиз апэIуагъэхьащт.
АР-м мэкъу-мэщымкIэ иминистрэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, а мылъкумкIэ илъэсэу икIыгъэм аублэгъэ IофшIэнхэу псэолъищмэ ателъытагъэхэм апэIуагъэ­хьащт. Ащ нэмыкIэу социальнэ псэуалъэ­хэр, инженер ыкIи транспорт инфраструктурэр гъэцэкIэжьыгъэнымкIэ проектыкIэу рахъухьагъэхэр зэшIуахыщтых, пстэумкIи псэолъэ 15 ащ къыхеубытэ: Красногвардейскэ, Мыекъопэ ыкIи Кощ­хьэблэ районхэр. Ащ нэмыкIэу псэуалъэ­хэр шIыгъэнхэмкIэ, зэтегъэпсыхьэгъэнхэмкIэ, гъэцэкIэжьыгъэнхэмкIэ, джащ фэдэу ветеринарием епхыгъэ фэIо-фа­шIэхэр зэшIохыгъэнхэмкIэ, къуаджэхэм гъогухэр ащызэтегъэпсыхьэгъэнхэмкIэ 2025-рэ илъэсым Iофтхьабзэхэу зэшIуа­хыщтхэм, зэнэкъокъур ылъапсэу къахахыщтхэм ателъытэгъэ лъэIу тхылъхэр агъэхьазырыгъэх.
Псэуалъэхэм яшIынкIэ графикыр укъуагъэ мыхъуным анаIэ икъоу тырагъэтынымкIэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр АР-м и ЛIышъхьэ къафишIыгъэх.
«Сыд фэдэрэ Iофи планым къыщежьэ. Игъом зэнэкъокъумкIэ ящыкIэгъэщт тхылъхэр жъугъэ­хьазырых. А IофшIэным икъоу шъунаIэ тежъугъэт, амалэу щыIэр зэкIэ жъугъэфедэ», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу
Сурэтхэр: А. Гусев.