Гъэтхапэм Адыгэ (Черкес) дунэе шIэныгъэ академиемрэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэмрэ я VI-рэ Дунэе шIэныгъэ-методологие конферен­циеу «Глобализацием илъэхъан ныдэлъфыбзэм иухъумэнрэ изе­гъэушъомбгъунрэ: непэрэ уахътэм диштэрэ технологиехэмрэ мето­дикэхэмрэ» зыфиIорэр зэхащагъ. Ащ нэбгырэ 60 хэлэжьагъ.

Конференцием ипшъэрылъ шъхьаIэр шIэныгъэ ушэтын гъэ­шIэгъонхэм, джырэ уахътэм адиштэрэ технологиехэм, методикэхэм, екIолIэкIэ зэфэшъхьаф­хэм якъыхэгъэщын ыкIи ны­дэлъфыбзэм изэгъэшIэнкIэ ахэр агъэфедэнэу еджапIэхэм, кIэлэ­цIыкIу IыгъыпIэхэм аIэкIэгъэ­хьэгъэнхэр ары.
Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх Абхъазым, Тыркуем, Герма­нием, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Дагъыстан, Адыгэ Республикэм яшIэныгъэлэжьхэр, апшъэрэ еджапIэхэм якIэлэегъаджэхэр, студентхэр, аспирантхэр, общест­веннэ IофышIэхэр, радиом, гъэзетым, телевидением ащылажьэхэрэр.
Гъэтхапэм и 14-м сыхьатыр 10-м щегъэжьагъэу 13-м нэс пленарнэ зэхэсыгъор онлайн шIыкIэм тетэу рекIокIыгъ. Конференцием къыхэлажьэхэрэм шъуфэс гущыIэкIэ къапэгъо-­
кIыгъ Адыгэ дунэе шIэныгъэ академием ипрезидентэу Къа­нэкъо Арсен. Ар адыгабзэмрэ адыгэ тхыбзэмрэ я МафэкIэ ыкIи гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым бзэшIэныгъэмкIэ икъутамэ зызэхащагъэр илъэс 95-рэ зэ­рэ­хъурэмкIэ ащ иIофышIэхэм къа­фэгушIуагъ.
Джыри конференцием хэла­жьэхэрэм шIуфэс гущыIэхэмкIэ закъыфагъэзагъ Адыгэ Рес­пуб­ликэм гъэсэныгъэмрэ шIэны­гъэмрэкIэ иминистрэ иапэрэ гуадзэу Пэрэныкъо Сусан, гуманитар ушэтынхэмкIэ Абхъаз институтэу Д. И. Гулия ыцIэкIэ щытым ипащэу Ашуба Арда ыкIи гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым иIэшъхьэтетэу ЛIыIужъу Адам.
Урысые Федерацием ис лъэ­чIэ лъэпкъхэм яныдэлъфы­бзэхэм зягъэушъомбгъугъэным дэлэжьэрэ федеральнэ институ­тым иIэшъхьэтетэу Мызэ Ма­ринэ ныдэлъфыбзэм иухъумэн­кIэ ыкIи зегъэушъомбгъугъэ­нымкIэ кадрэхэм ягъэхьазырын мэхьанэу иIэм къытегущыIагъ.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэ игуадзэу Биданэкъо Марзият проектэу «НыбжьыкIэ лъэпкъ лагерэу «Адыгэ Хабзэ» — зэдэгущыIэгъум ишэпхъакI» зыфиIорэм имэхьанэ къыриIотыкIыгъ.
Урысыбзэм иинститутэу В. В. Виноградовым ыцIэкIэ щы­тым иIофышIэ шъхьаIэу Дмит­рий Савиновыр урысыбзэр ны­дэлъфыбзэу зыщызэрагъа­шIэрэ еджапIэхэм орфоэпическэ гущыIалъэхэм язэхэгъэуцонкIэ Iофыгъоу ащызэшIохыгъэн фаехэм къатегущыIагъ.
Дагъыстан къэралыгъо кIэлэ­егъэджэ университетым ипроректороу Ибрагим Дибировыр лъэпкъыбзэхэр языгъэхьырэ кIэлэегъаджэхэр Дагъыстан зэрэщагъэхьазырхэрэм къытегущыIагъ.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ Къэрэщэе-Щэрджэс республикэ институтымрэ Тыркуем щылэ­жьэрэ Эрджиес университетымрэ япрофессорэу Иуан Зауалэ адыгабзэмкIэ терми­нологиякIэхэм язэхэгъэуцонкIэ Iофыгъоу зэшIохыгъэн фаехэм къатегущыIагъ.
Адыгэ къэралыгъо университетым инджылызыбзэмкIэ икафедрэ ипащэу Сусанна Макеровам Сусаннэ бзэм изэхэфын тегъэпсыхьэгъэ лабораторием адыгабзэмкIэ ушэтынэу ышIыгъэхэм тащигъэгъозагъ.
Гъэтхапэм и 14-м, 2024-рэ илъэсым мафэм сыхьатыр 2-м адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ ыкIи гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым бзэшIэныгъэмкIэ икъутамэ загъэпсыгъэр илъэс 95-рэ зэрэ­хъурэм яхэгъэунэфыкIын афэгъэхьыгъэ Iэнэ хъураеу «Сыбзэ — сигупшыс, сиамал, сидунай» зыфиIорэр рагъэжьагъ.
Ныдэлъфыбзэр лъэпкъ пэпчъ иунай. Шъхьадж иныдэлъфыбзэ шIодах ыкIи зыфигъадэрэ щыIэп. Мэхьанэ зиIэу а бзэмкIэ тхыгъэр, щэч хэмылъэу, шIудэдэу щыт. Ныдэлъфыбзэм лъэшэу ущымыгушIукIынэу хъу­рэп, сыда пIомэ ащкIэ укъэ­зыуцухьэрэ дунаим идэхагъэ, цIы­фым ыгу ихъыкIырэр къырыогъэлъагъох, къыриоIотыкIых.
Уиныдэлъфыбзэ дэгъоу пшIэ зыхъурэм, уилъэпкъ узэрэщыщ шъыпкъэр къырыоушыхьатыжьы, урысыбзэр пIэкIэлъмэ урысые къэралыгъом узэрицIыфыр къэо­гъэнафэ. Бзэр — цIыфхэр зэ­дэпсэлъэнхэмкIэ амалэу щыт къодыеп, ар осэнчъэ мылъкоу тянэжъ-тятэжъ пIашъэмэ къытлъагъэIэсыжьыгъ. Урысыер нэ­мыкI къэралыгъохэм ахэзыу­шъхьафыкIырэр ицIыфхэр ары — ахэр ары лъэпкъэу къызы­хэкIыгъэхэм абзэрэ яхабзэрэ ыкIи зэрэ Урысыеу икультурэ зезыхьэхэрэр. ТицIыкIугъом щегъэжьагъэу бзитIу тIулъэу тыкъэтэджы: адыгабзэмрэ урысыбзэмрэ. БзитIури тэркIэ ти­зэфэдэх, зэфэдэуи уасэ афэ­тэшIы.
Ныдэлъфыбзэр — лъэпкъ культурэм изы Iахь. ЕIолIэнчъэу, уиныдэлъфыбзэ пшIэн ыкIи къэуухъумэн фай. БзэшIэныгъэм икъутамэ иIофышIэхэм ар дэгъу дэдэу къагурыIо. Ары мы мафэм ахэм япчъэ къызкIызэIуахыгъэр ыкIи мэфэкIыр яIофшIагъэхэм ялъэтегъэуцо­хэмрэ методикэ гъэшIэгъонэу аушэтыгъэхэмрэ якъэгъэлъэ­гъон­кIэ зыкIыхагъэунэфыкIы­гъэр.
Iэнэ хъураер адыгэ нарт орэ­дыжъкIэ бзэшIэныгъэлэжьхэм къызэIуахыгъ. МыорэдыIох нахь мышIэми, къекIолIагъэхэр агъэ­гушIуагъэх, нарт Шэбатныкъо иорэд дахэу къаIуагъ. Ащ ыуж институтым ипащэ игуадзэу Би­данэкъо Марзият Iофтхьабзэр къызэIуихыгъ. Нэгэрэкъо Казбек ныдэлъфыбзэм иухъу­мэнкIэ къыхихыгъэ амалышIу­хэу адыгэ орэдыжъ къэIонымрэ мультфильмэ зэдзэкIынымрэ иунагъо зэрэщигъэфедэрэ шIыкIэм къытегущыIагъ ыкIи ыкъо цIыкIухэу Имран, Расул, Мы­хьамэт орэдхэр, усэхэр къа­Iуагъэх. Мультфильмэу «Синий трактор» зыфиIорэр адыгабзэкIэ зэридзэкIи, зэригъэкIужьи дунэе хъытыум ригъэуцон зэрилъэкIыгъэм къытегущыIагъ.
БзэшIэныгъэм икъутамэ ипащэу Анцокъо Сурэт мульти­медийнэ проектэу «Адыгэ мэкъэпчъ чэф» зыфиIорэм къытегущыIагъ. Тхылъым хьарыф 66-рэ къыщытыгъ, хьарыф пэпчъ джы QR-код игъус. Джы нэс кIэлэцIыкIур янэ-ятэхэр иIэпы­Iэгъоу тхылъым еджэщтыгъэмэ, джы телефоныр къештэшъ, камерэр къызэIуехы, QR-кодым тырещае, ащ лъыпытэу хъытыум урещэ, ютубым ит видео­лъэтегъэуцохэм уахещэ, хьарыфыр зыхэт гущы­Iэхэм, гущыIэжъхэм, усэхэм уяплъын, уядэ­Iун, къадэпIон амал къыуеты, уишIэныгъэхэр зэрыуушэтыщт джэгу­кIэхэри десэ пэпчъ къы­кIэлъэкIох. Ащ видеом ылъапсэ ит ссылкэмкIэ уихьан плъэ­кIыщт. Ссылкэр къыхэогъэщы, утеIункIэ, блоки 7 уапашъхьэ къеуцо: «Видео», «Зэгъусэгъу­хэр къэгъотых», «Сурэтыр-гущыIэр», «КъедэIу ыкIи къыхэгъэщ», «Куп-купэу гощых», «Гущы­Iэхэр къэгъотых», «ГущыIэжъыр угъоижь».
БзэшIэныгъэм икъутамэ иIофышIэхэр зырызэу яIофшIагъэхэм къатегущыIагъэх. Бырсыр Батырбый адыгабзэмкIэ гъэсэныгъэ программэхэм ыкIи егъэ­джэн-методикэ тхылъхэм къащыуцугъ, Анцокъо Сурэт имоно­графиеу «Адыгэ IорIуатэр — лъэпкъ культурэм илъэгапIэ къэ­зыгъэлъэгъорэ зан: лъэпкъ шIэжьыр, лъэпкъ гупшысэр, лъэпкъ зэхашIэр, лъэпкъыбзэр» зэрэзэхэтымрэ зытегъэпсыхьагъэмрэ къатегущыIагъ. Тэу Ну­риетэ адыгабзэм нахьыбэрэ къыхэфэрэ гущыIэхэм ягущы­Iалъэ зэрэзэхэгъэуцогъэ шIыкIэр къыриIотыкIыгъ. Атэжьэхьэ Сай­хьат иIофшIагъэхэу «Адыгабзэм икъыкIэIотыкIыжь гущы­Iэхэм ягущыIалъ», «КъыкIэIотыкIыжьыр адыгабзэм ибзэ за­нэ­хэм ащыщ» зыфиIохэрэр къызэ­хифыгъэх ыкIи къыгъэ­лъэгъуа­гъэх. Тыгъужъ Гощсымэ «Адыга­бзэм хэт фразеологизмэхэм изэхэф гущыIалъ (адыгэ нарт эпосыр иIэубытыпIэу)» зы­фи­Iорэр лъэтегъэуцо къышIыгъ.
Адыгэ къэралыгъо университетым адыгэ филологиемкIэ икафедрэ ипащэу Хьамырзэкъо Нуриет адыгэ шIэныгъэм фэIорышIэрэ тхылъыкIэу АКъУ-м 2023-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэхэм къатегущыIагъ.
Джащ фэдэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым бзэшIэныгъэмкIэ икъутамэ адыгабзэмрэ адыгэ тхыбзэмрэ я Мафэ мы аужырэ илъэситIум къыдагъэкIыгъэ IофшIагъэхэм ялъэтегъэуцохэмкIэ хигъэунэфыкIыгъ.
Гъэтхапэм и 15-м я VI-рэ Ду­нэе шIэныгъэ-методологие конференциеу «Глобализацием илъэхъан ныдэлъфыбзэм иухъу­мэнрэ изегъэушъомбгъунрэ: непэрэ уахътэм диштэрэ технологиехэмрэ методикэхэмрэ» зыфиIорэм иIофшIэн лъыпи­дзэжьыгъ. Секциитфымэ Iоф ашIагъ.
Яхэнэрэу зэхащэгъэ конференцием гъэхъагъэ хэлъэу Iоф ышIагъ, агъэнэфэгъэ пшъэрылъхэр зэшIуахыгъэх.
Анцокъо Сурэт.