Сыд фэдэрэ лъэпкъ зэхахьи, мэфэкIи ахэм къагъэбаи, къа­гъэкIэ­ракIэ. Адыгэ культурэ лъагэм изехьакIох, иухъумакIох.

Къэралыгъо шапхъэм итхэу къэшъокIо ыкIи орэдыIо купэу Адыгеим иIэхэм апэ итых, адыгэ культурэм инэпэеплъ шъуа­шэх. Ащ фэдэу непэ зигугъу тшIыхэрэр лъэпкъ къашъом и Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсыр» ыкIи лъэпкъ орэдымрэ къашъомрэ я Къэралыгъо ансамблэу «Ислъамыер».
АР-м и Къэралыгъо тын анахь лъапIэу «Адыгеим и Щытхъузехь», Абхъаз Рес­публикэм иорденэу «Честь и Слава» зыфиIоу я 3-рэ шъуашэ зиIэр къызфагъэшъошагъэхэу, дунэе фестивальхэм ялауреатэу къэшъокIо ансамблэу «Налмэсыр» республикэм щыпсэухэрэм лъэ­шэу агъэлъапIэ.
«Адыгэ нысэщэ джэгу» — «Налмэсым» иаужырэ къэгъэлъэгъон хьалэмэт адыгэ лъэпкъ культурэм изы Iахьышхо гъэшIэгъонэу хэуцуагъ. Купыр зызэхэхьэгъэ я 88-рэ илъэсым, джы нэс фэдэ къыхэмыкIыгъэу, икъэшъокIо артистхэм роль гъэнэфагъэхэр яIэу, гущыIэхэр хэтэу, къэгъэлъэгъокIэ-шIыкIэ амал зэфэ­шъхьафхэр агъэфедэзэ проект шIагъо зэшIуихыгъ. Ар Мыекъуапэ пчъагъэрэ, Налщык тIогъогогъо, адыгэ чылэхэми къащагъэлъэгъуагъ.
«Налмэсым» ихудожественнэ пащэу, УФ-м, Пшызэ, Абхъаз Республикэм язаслуженнэ, АР-м инароднэ артистэу Хьэджэе Аслъан къызэрэтиIуагъэмкIэ, Налщык «Адыгэ нысэщэ джэгур» къызэрэщагъэлъэгъуагъэм тетэу, артистмэ къаIорэ гущыIэхэу сценарием хэтхэм къакIэлъэIугъэх. Ахэр зытхыгъэ шIэныгъэлэжьхэу Цэй Заремэрэ Унэрэкъо Раерэ зафагъэзэнэу Хьэджэе Аслъан къыкIэупчIагъэхэм ариIуагъ.
— Тэ шэн-хабзэхэм язехьан, яухъумэн лъэшэу тынаIэ тет. Адыгэ джэгухэм янепэрэ гъэпсыкIэ зынэсыгъэри тэшIэ. Арышъ, къэбэртэе лъэныкъом адыгэ джэгум щызэрахьэщтыгъэ шэн-хабзэхэр тхыгъэхэу къызIэкIигъахьэ зэрэшIоигъор дэгъоу къызгурэIо. МэзитIум ехъурэ къэгъэлъэгъоныр дгъэуцугъ, Iофышхо зэшIохыгъэ хъугъэ, ар къиныгъэ, ау тырыраз. ЗэкIэ хэлэжьагъэхэм алъэкI къагъэнагъэп. УФ-м культурэмкIэ и Министерствэ мы проектым зэрэдыригъэштагъэм, гранткIэ зэрэдгъэцэкIагъэм мэхьанэшхо етэты. УрысыбзэкIи адыгабзэкIи къэгъэлъэгъоныр макIо. Тимылъэп­къэгъухэр нахьыбэу зыхэт купхэм урысыбзэкIэ къафэдгъэлъэгъуагъ. ГъэшIэ­гъоныр — тимылъэпкъэгъухэри адыгабзэкIэ гъэуцугъэм еплъынхэу нахь фаех, адыгабзэр къэIузэ синхронн зэдзэкIыным едэIунхэр нахь къыхахы. Ащи мэхьанэшхо иI, сыда пIомэ тиадыгэ гущыIэмэ, гущыIэжъмэ мэхьэнэ куоу ахэлъыр сыд фэдизэу зэбдзэкIыжьыгъэкIи къэубытыгъуай. Шэн-хабзэр ныдэлъфыбзэкIэ къэ­пIотэн фае. «Адыгэ нысэщэ джэгур» мэлылъфэгъум Щэрджэскъалэ, Адыгэ-Хьаблэ ыкIи Хьабэз къащыдгъэлъэгъощт, — къыIуагъ Хьэджэе Аслъан.
«Налмэсым» къышIырэ къашъохэм ащыщэу лъэшэу агу рехьых Анатолие черкесхэм ялъэпэрышъо къашъо, хореографическэ композициеу «Налмэсыр къашъо», «ЗэфакIу». Хьэджэе Аслъан бэмышIэу ыгъэ­уцугъэ къашъохэм ащыщ «Бжъэдыгъу зэфакIор».

— Ащи еплъыкIэ зэфэшъхьафхэр фашIыгъэх, — еIо Аслъан, — ау сыдми къэугупшысыгъэу щымытэу, 1937-рэ илъэсым тырахыгъэгъэ къашъор къызэрашIыгъэм фэдэу згъэуцугъэ. Ежь а видеор къашъом хэтэу экранымкIэ къэтэгъэлъагъо.
Непэрэ мафэм къэшъокIо купым артист 91-рэ хэт. Къэгъэлъэгъон инхэм ахэлажьэхэ зыхъукIэ нэбгырэ 70-рэ фэдиз сценэм къызэдытехьэу зэрэхъурэм Хьэджэе Аслъан тыщигъэгъозагъ. Джащ фэдэу шIэныгъэхэмкIэ Урысые академиер зызэхащагъэр илъэс 300 зэрэхъугъэм имэфэкIэу Кремлэ ордэунэжъым щыкIуа­гъэм «Налмэсыр» бэмышIэу хэлэжьагъ. Джащ фэдэу Концертнэ залэу П. Чайковскэм ыцIэ зыхьырэм щыкIогъэ мэфэкIым «Налмэсым» игъусэу «Мыекъуа­пэ инэфылъэхэри» хагъэлэжьагъ.
Непэ «Налмэсым» щышIэтыхэрэм ащыщых Едыдж зэшъхьэгъусэхэу Гушъа­урэ Дианэрэ, Къулэ Алый, Къонэ Мы­хьамэт, Ахътэо Бэл, Абыдэ Артур, нэмыкIхэри.
Илъэс пчъагъэхэм къэралыгъо къэ­шъокIо купым иконцертхэр Китай, Тыркуем, Канадэм, Израиль, Монголием, Киргизием, Вьетнам, нэмыкI къэралы­гъохэм ащыкIуагъэх.
— Лъэпкъ къашъом сыдигъуи цIыфыбэ зэрещалIэ, ащ еплъыхэ ашIоигъу, — хегъэунэфыкIы «Налмэсым» ихудожественнэ пащэ. — А лъэныкъомкIэ къэшъокIо купхэр зэхэщэгъэнхэр, къэшъуакIохэр профессиональнэу гъэсэгъэн­хэр тикъэралыгъо ишэн-хабз. ЕтIани, лъэпкъ къашъом имызакъоу ащ кIэт мэкъамэр къезыгъэIорэ оркестрэр концертым хэбгъэлэжьэным мэхьанэшхо есэты. Пчъэгъэ гъэнэфагъэу ащ хагъэлэжьэн алъэкIыщтыр зэхэщакIохэм къызаIоу ащ тимыфэ зыхъукIэ, къэшъуакIохэм ахэсэгъэкIышъ оркестрэр хэсэгъэуцо. Сыда пIомэ адыгэ мэкъамэр къэзытырэ Iэмэ-псымэр имыгъусэу лъэпкъ къашъор угу етыгъэу къэшIыгъуай.
Мыгъэ «Налмэсым» Росконцертым дишIыгъэ зэзэгъыныгъэмкIэ Урысыем икъэлэ зэфэшъхьафхэм концертхэр къа­щитыщтых. ЖъоныгъуакIэм и 12-м «Налмэсымрэ» «Ислъамыемрэ» зэгъусэхэу зэдагъэуцугъэ проектыкIэу «Уахътэр къэсыгъ» зыфиIорэр Мыекъуапэ къыщагъэлъэгъощт.
Къэралыгъо ансамблэу «Ислъамыер» Адыгеир зэрыгушхорэ купхэм ащыщ, лъэпкъ культурэм чIыпIэшхо щеубыты. ЩытхъуцIэ пчъагъэхэри къылэжьыгъэх: УФ-м и Правительствэ ишIухьафтын илауреат, республикэм итын анахь лъа­пIэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр, Дунэе Адыгэ Хасэм ищытхъуцIэу «Лъэпкъым ынап», нэмыкIхэри. Ижъырэ адыгэ орэд ыкIи мэкъэми 100 фэдиз ирепертуар хэт, артист 52-рэ щэлажьэ. CD-диск пчъагъэ къыдигъэ­кIыгъ. Илъэс 33-м къыкIоцI купым ихудожественнэ пэщагъэр Урысыем, Адыгеим, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Къэбэр­тэе-Бэлъкъарым янароднэ артистэу, Д. Шостакович ыцIэ зыхьырэ премием, УФ-м и Правительствэ ишIухьафтын ялауреатэу, Зэкъошыныгъэм и Орден къызфагъэшъошагъэу Нэхэе Аслъан. Мэзэ заулэ хъугъэу купым ихудожественнэ пащэр АР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу Нэхэе Азэмат.
— Ижъырэ орэдым, ижъырэ мэкъамэм ямызакъоу, адыгэ къашъохэми Iоф адэтэшIэ, лъэпкъым лIэшIэгъу пчъагъэхэм хэлъыгъэ шэн-хабзэр тымыукъоу лъытэгъэкIуатэ, — хегъэунэфыкIы Нэхэе Азэмат. — «Ислъамыем» иконцертэу бэмышIэу щыIагъэм Iоф зыдэсшIэгъэ орэдыкIэхэр хэдгъэхьагъэх — «Си Аюбэ нагъу», ар шIулъэгъу орэд ыкIи кушъэ орэдэу гущыIэ зыхэмытэу «лау-лаукIэ» къаIорэр. Джащ фэдэу «Даутэ нэф» зыфиIорэ кушъэ орэдми джыдэдэм Iоф дэсэшIэ. Лъапсэр — ижъырэ лъэпкъ мэкъамэр ары, ащи игъэкIотыгъэу тыдэлэжьэщт. Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ихъарзынэщ ащкIэ сиIэпыIэгъу.

Илъэс пчъагъэхэм «Ислъамыем» тикъэралыгъо имызакъоу къэралыгъо зэфэшъхьафхэм — Великобританием, Чехием, Италием, Грецием, Тыркуем, Иорданием, Израиль къэгъэлъэгъон инхэр къащитыгъэх. Илъэсэу къихьагъэм ансамблэм иконцертхэр Адыгеим ичIыпIэхэм ащыкIуагъэх. Гъэтхапэм и 31-м щыублагъэу Росконцертым дишIыгъэ зэзэгъыныгъэмкIэ Урысыем икъалэхэм къэгъэлъэгъонхэр къащитыщтых.
ЦIыфхэм нахь якIасэх «Ныдэлъф мэкъамэхэр», «Нартмэ ярапсодие», «Айдэмыркъан иорэд», «КъокIас», «Сэрмаф» зыфиIохэрэр.
— Орэд къэIонри, дежъыунри купым хэт артистхэм зэфэдэу агъэцэкIэн фае. Хэхыгъэ орэдыIо тимыIэу пстэуми яп­шъэ­рылъ мэкъамэм игъэкIотыгъэу дэлэжьэнхэр ыкIи шэпхъэ лъагэмэ ади­штэнхэр, — къыхегъэщы Нэхэе Азэмат.
ОрэдыIо пэрытхэу Къумыкъу Щамсудинэ, Шъымырзэ Казбек, Эльдарэ Айдамыр къагоуцуагъэх нахь ныбжьыкIэхэу ижъырэ орэдхэм якъэIонкIэ IэпэIэсэныгъэ къызIэкIэзыгъэхьагъэхэу Тыгъужъ Асиет, Нэгъой Азэ, Уджыхъу Руслъан, Тхьаркъохъо Азэмат, Дэкъщэкъо Динарэ, СтIашъу Сулима, Дэр Абир.
Лъэпкъ искусствэр лъагэу зыIэтыхэу, къэзыухъумэхэу ыкIи лъызыгъэкIуатэ­хэрэм лъэпкъ кIэным ешIушIэх, тапэкIэ къэкIощт лIэужхэм лъэпкъым ибаиныгъэ арагъашIэ. Ахэм культурэм иIофышIэ и Мафэу къэблагъэрэмкIэ «Адыгэ макъэр» афэгушIо!
Тэу Замир.