Адыгабзэр агъэбзэрабзэу, ягуапэу ащ рыгущыIэхэу, зэрысхэ республикэм ыбзэ къагурыIонэу, ар агъэфедэнэу фаехэу Адыгеим щэпсэух тимылъэпкъэгъухэр.

КъэгущыIэхэу зызэхэпхыкIэ, мыадыгэхэми къапшIэрэп. Ахэм афэдэу урыс пшъашъэ, ермэл кIалэ, корейцэ шъэо­жъые нэIуасэ шъуафэсшIы сшIоигъу, тигъэзетеджэ лъапIэхэр.
Адыгэ Республикэм ит къуаджэ пэпчъ зы урыс унагъо къыдэкIыщт адыгэхэм ахэкIокIэжьыгъэу, ащымыщэуи умыIонэу. Ащ фэдэу сэ сикъоджэ гупсэу Джамбэчые, сигъунэгъу дэдэхэуи щыпсэущтыгъэх Федюкинхэм яунагъо. Федюкин Павелрэ Тамарэрэ кIалэу Андрей, пшъа­­шъэу Ленэ яIагъ. Чылэм ищыIэкIэ-псэукIэ диштэхэу, щызэрахьэрэ хабзэхэм атетхэу, ихъяри игукIайи даIэтэу ахэр дэсыгъэх. Ны-тыхэми бзэр дэгъоу ашIэщтыгъ, рыгущыIэщтыгъэх, якIалэхэм жабзэри тхыбзэри аIэ къихьагъэу щытыгъ. Андрейи Лени тызэлэгъу хьазырэу, тызэныбджэгъушIоу щытыгъ. Тыбзэ зэраIулъыгъэр арыми сшIэрэп, ау тимылъэпкъэгъухэу тяплъыщтыгъэп.
Ащ фэдэу сэмэркъэу IорIотэжь хъугъэу чылэгъо пчъагъэхэм ащыпсэурэ урыс горэм пае бэрэ мырэущтэу къаIуа­тэу къыхэкIы: «Урыс кIалэр дзэм къулыкъу ыхьынэу зэкIом, ябын къыфэт­хагъ: «Сэ зыр ары адыгэу мыщ щыIэр» ыIуи, ащ нэмыкIэуи щыпс-пIастэ ышхынэу зэрэфаери къыпигъэхъожьыгъэуи.
Лъэпкъым игупшыси, изекIуакIи дэгъоу пшIэным пае ащ ыбзэ урыгущыIэн фаеу алъытэ. Ар зэрэшъыпкъэр къагъэ­нафэ Тэхъутэмыкъуае щыпсэухэу илъэс 31-рэ зыныбжь урыс пшъашъэу Анастасия Чувилинам, илъэс 41-рэ зыныбжь ермэл кIалэу Самвел Аветисян, илъэс 22-рэ хъугъэ корейцэу Виктор Ким.

Анастасия – Нэфсэт
«Сэ Тэхъутэмыкъуае сыкъыщыхъугъ, сяни сяти ары, тигъашIэм адыгэ чылэм тыдэс, адыгабзэр зэхэтэхы, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэми, еджапIэми бзэр ащызэд­гъэшIагъ, адыгэ пшъэшъэгъухэр сиIэхэу сыкъэтэджыгъ, адэ сшIэнба адыгабзэр?!» — къырегъажьэ Анастасие игущыIэ. Пшъашъэр юрист, Пшызэ къэралыгъо университетыр къыухыгъ, ащи адыгэхэр зэрысыгъэ группэм хэфагъэти, бзэр ымыгъэфедэу хъугъэп. Непэ Тэхъутэмыкъое районым ипрокурор иIэпыIэ­гъоу мэлажьэ.
«Сэ сипшъэрылъыр хьыкумым сыкIоныр, зэхафырэ Iофхэм сахэлэжьэныр, зэхэсыгъохэм сакъыщыгущыIэныр ары. Прокуратурэми, хьыкумми ащылажьэ­хэрэр е къякIолIэрэ цIыфхэр зэфэшъхьа­фых. Ахэр нэмыкI чIыпIэхэми къарэкIых. Тэхъутэмыкъуаехэм ашIэ сикъэбар, ау хьакIэхэм ашIэрэп ныIа? АдыгабзэкIэ сыкъызыгущыIэкIэ лъэшэу агъэшIагъо, «Ащ фэдэ мэхъуа, сыдэу къабзэу угущыIэра уурысэу?» аIоу бэрэ къыхэкIы.
Анастасия Чувилинар ынапэкIи адыгэ пшъашъэм фэд. Шъхьацыр шIуцIэ, нэхэр къарэх, гушIубзыу, иIэбакIэ шъабэ, пшъэшъэ ищыгъэ лъэпэ-лъаг.
— Сыкъыоплъышъ, адыгэм уфэд, – есэIо сымыушъэфэу ыкIи згъэшIагъоу.
— Адэ, егъашIэм адыгэхэм уахэсмэ уафэдэ ухъунба! АдыгацIи къысфаусыгъ. Нэфсэт къысаIо синыбджэгъухэм, сиIоф­шIэгъухэм. СикIас сэ адыгэ лъэпкъым ихабзэхэр, шъхьэкIэфэныгъэ афэсэшIы, нахьыжъ къихьэмэ укъыфэтэджыныр, ащ игущыIэ зэпымыутыныр, укIытэр, Iэдэбыр пхэлъынхэр, IэпыIэгъу узэфэхъу­ныр – адыгэхэм язекIуакIэхэм сатетэу сэпсэу. Урысыем икъэлэшхо горэм, орэ Москва, орэ Камчатк, зыми сыдэсынэу сыфаеп. Адыгеир шIу сэлъэгъу, спсэ щыщ, ицIыф шъыпкъэу зысэлъытэжьы.
Адыгэ ермэл
Самвел Аветисян телефонкIэ сызыдэгущыIэм, адыгэбзэ къабзэу зэхэсхырэм сыкъызэтыригъэуцуагъ — «зыгорэкIэ сыхэукъуи сызфытеуагъэр адыгэ кIала шъуIуа?» сIуи сегупшысагъ.
ЗэдэгущыIэгъу дытестхэнэу, икъэбархэр къезгъэIотэнэу сызыIокIэм, а зэхэшIэ дэдэр къыдэуайи, зы адыгацIэ горэ фэсыусыгъэмэ дэгъугъэу сегупшысагъ.
— УкъызэрэгущыIэрэр зэхэсэхышъ, Самвел сфаIорэп, — къэсэублэ сишIу­фэс.
— Адэ, Мыхьамэт Iоба?
— Сэмэркъэуи пхэлъ.
— АдыгэхэмкIэ сэмэркъэур тикIасэба.
— Сыд зэхэсхырэр, уадыгэу зыолъы­тэжьа?
— Ары адэ, къысэупчIыхэмэ, «сыадыгэ ермэл» ясэIо.
Джаущтэу зэIухыгъэу, къызэрыкIоу, моу силъэпкъэгъу кIалэ горэм сыдэгущыIэрэм фэдэу Самвелрэ сэрырэ ти­нэIосэныгъэ тыублагъ.
«Илъэсищ сыныбжьэу Тэхъутэмы­къуае сыкъащагъ сэ. Ащыгъум Нагорный Карабах епхыгъэ зэпэуцужьыр къэхъу­гъагъ. ЧIыпIэ бырсырым тыкъыращи, сшынахьыкIэ цIыкIуи сигъусэу, сянэрэ сятэрэ мы къуаджэм тыкъащэгъагъ.
ПсэолъэшIыным сятэ хэтыгъэти, уни шIэхэу къытати, Тэхъутэмыкъуае тыкъы­дэнагъ. ЯтIонэрэ унэу мы чылэр тфэ­хъугъ. Хьау, тэрэзэу къэсIуагъэп, — тиун мыр, тихэку», — къырегъажьэ Самвел игущыIэ.
Тэхъутэмыкъуае щыпсэухэрэр бжъэдыгъух, ахэм япсэлъакIэ фэдэ къабзэу Самвел Аветисян къэгущыIэ.
«Синыбджэгъухэр зэкIэ адыгэх. Илъэс пчъагъэ хъугъэу тызэхэт. Илъэсищ сыныбжьэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм сызэкIом, сятэ сшъхьэ ыупхъугъэу сащэгъагъ. «Къуй-къуй, быраупс, Тарасыкъор къэпыраз» къысаIо. «Сыд мыхэмэ зыфаIорэр?» сIозэ, зи зэхэсымышIыкIэу сыщытыгъ. Ащыгъум ермэлыбзэ нэмыкI сшIэщтыгъэп, адыгабзэр хэгъэкIи, урысыбзэри сIулъыгъэп. Джа сабый IыгъыпIэм бзэр щызэзгъэшIагъ. ЕтIанэ еджапIэм, нэужым адыгэ шъэогъоу сиIагъэхэм сагъэшIагъ. СшынахьыкIи, сшыпхъоу Тэхъутэмыкъуае къыщы­хъугъэри дэгъоу мэгущыIэх», — къеIуатэ ермэл кIалэм иадыгэбзэ ушэтын гъогу.
— Адэ уянэрэ уятэрэ ашIа?
— Тянэрэ тятэрэ ныбжь яIэу къэкIуа­гъэхэба, зэрагъэшIэжьышъугъэп. Сянэ урысыбзэ хъати ышIэрэп джы къызнэсыгъэм. Зыгорэ ахэм ашIотыушъэфэу тIо зыхъукIэ, зэш-зэшыпхъухэм адыгабзэкIэ тэгущыIэ. Ащ дэжьым сянэ сятэ сэмэркъэузэ реIо: «Модэ яплъи, мы нэмыцхэм зыгорэ тамыгъашIэу рахъу­хьэ…», — щхызэ къыхегъэщы Самвел унагъом ишэнхэр.
Самвел Аветисян таксист. Тэхъутэмыкъуае дэкIэу Краснодар кIоуи къы­хэкIы, зэрищэрэ цIыфхэм адыгэхэри ахэтых, зэрэермэлыр ашIагъэу, ахэм адыгабзэкIэ задэгущыIэкIэ, зэхахырэр агъэшIагъо. Ежьхэри ащ фэдэу дэгъоу мыгущыIэшъухэу къыраIоуи мэхъу.
«Укъызщыхъугъэр арэп уиунэр, узщапIугъэр ары. Тэхъутэмыкъуае сэ сиунэ гупс. Сишъхьэгъусэ ермэл, мыщ къызысэщэм, дэсышъунэу ышIагъэп, джы къоджэ рэхьат щыIакIэм есагъэшъ, дэпщыгъэкIи пфыдэкIыжьыщтэп. Шъэ­ожъы­итIу сиI, ахэм сэщ фэдэу адыгабзэр ашIэрэп, джырэ ныбжьыкIэхэм афэдэу урысыбзэр къашIутекIо. Ау зэрэсфэлъэкIэу ясэгъашIэ, янэ ермэлыбзэр аIуелъхьэ. Бзэ лые щыIэп, зэкIэри пшIэн фае. ТыкъызхэкIыгъэ лъэпкъыр ермэл, тызхэсхэр адыгэх, тикъэралыгъо Урысыер ары, арышъ, а бзищыр шIокI имыIэу пшIэн фае. Джар сисабыйхэм агурысэгъаIо», — джащ фэдэ гупшысэшIухэр Тэхъутэмыкъуае щыпсэурэ адыгэ ермэлэу Самвел Аветисян зыдиIыгъых.
Къэлэшъау
Анастасиерэ Самвелрэ якъэбархэр апэу ежьхэм къаIуатэу зэхэсхыгъэмэ, илъэс 22-рэ зыныбжь Виктор Ким ымакъэ къысэIунэу хъугъагъэ.
Мы кIэлэ ныбжьыкIэм адыгэ орэдхэр къыIонхэр икIас. Нысэщэ джэгухэм ахэ­лажьэу дунэе хъытыум щыслъэгъугъ. «Адыгэ макъэм» инэкIубгъохэми ащ фэгъэхьыгъэ къэбар къыщыхаутыгъэу седжэгъагъ. Нахь сыфэнэIуасэуи сыIу­кIагъ.
— Виктор сIощта, хьауми Къэлэшъау къыосIощта?
— Къэлэшъау пIощт адэ. Ар цIэ лъа­пIэу сэ сикъоджэгъухэм къысфаусыгъ. Сыгу рехьы лъэшэу. Къалэм ишъау —Къэлэшъау. Сырий сэ Тэхъутэмыкъуае.
Джаущтэу тизэдэгущыIэгъу тыублагъ. Виктор Ким Тэхъутэмыкъое хьакъулахь къулыкъум илъэс хъугъэу Iоф щешIэ. КIэкIо зэпылъ зэтегъэпсыхьагъэр щыгъэу, зэкIэупкIагъэу къызытпэгъокIым, «депутатым уфэд» есIуагъ, бэрэ емыжэу «сыхъущтба» ыIуи джэуап къытыгъ.
«Корейцэ унэгъуищ Тэхъутэмыкъуае щэпсэу. БэшIагъэу сятэжъ къэкощы­гъагъ мы чылэм. ЗэкIэми адыгабзэ тэшIэ, тыфаеу, тикIасэу тэгущыIэ. Адыгэ шъэ­огъухэр бэу сиIэх», — кIэлэ нэутхэм икъэгущыIакIэ IупкIэ, зэгъэфагъ. Аущтэу щытыгъ ар сыдигъокIи. ЕджапIэм чIэсыфэ зэнэкъокъу пчъагъэхэм, олимпиадэхэм ахэлэжьагъ, текIоныгъэ чIыпIэхэр къыдихыгъэх, тфы закIэкIэ еджагъ. Анахь кIэлэеджэкIо пэрытхэр зэ къалэу Красноярскэ агъэкIогъагъэхэти, Къэлэшъэо Ким ахэтыгъ. Ащыгъум ячIыгогъу цIэрыIоу Шъэумэн Хьазрэт а къалэм щигъэхъагъэр къылъэгъугъагъэти, джы къызнэсыгъэм щыгъупшэрэп.

«Адыгэхэм цIыф цIэрыIохэр бэу къа­хэкIыгъэх, ахэр бэлахьых, афэдэ сыхъу­нэу сыфаеу щысэ атесэхы. Мары Шъэу­мэн Хьазрэт ишIушIэгъэ мыухыжь сэри къызнэсыгъ, ащ ихьатыркIэ Красноярскэ сыкIогъагъ», — къащэтхъу адыгэхэм корейцэ кIэлэ ныбжьыкIэр. Ахэм афэдэ хъуным пае абзэ зэригъэшIагъ, адыгэ орэдхэр къеIох, адыгэ къашъохэр къе­шIых. Анахьэу икIасэхэр Дзыбэ Мыхьамэт къыIорэ орэдыжъхэр ары.
Ким Къэлэшъао цIэу фаусыгъэми, адыгабзэу зэригъэшIагъэми, адыгэ орэдэу къыIорэми агъэгушхо. Аужырэ уахътэм, ныдэлъфыбзэр зыгъэфедэрэ адыгэ сабыйхэр, ныбжьыкIэхэр нахь макIэ зыщыхъурэм, мыщ фэдэ щысэхэр къашъхьапэнкIи хъун. «Мыхэм тыбзэ ашIэмэ, сыда тэ зэтымыгъа­шIэра?» зэраIожьышъуным сыщэгугъы лъэшэу.
Бзэр зыIулъ ны-тыхэу ар зисабый езымгъашIэхэрэм сыд хэукъоныгъа ашIырэр? Мы упчIэр зэ бзэшIэныгъэлэжьэу Бырсыр Батырбый естыгъагъ. Иджэуап сщымыгъупшэу сыгу къинагъ: «Ныдэлъфыбзэмрэ, гущыIэм пае, зэрыс къэралыгъуабзэмрэ — а бзитIур дэгъоу зышIэрэм зы бгъумкIэ зигъазэмэ, къы­гот адыгэм адыгабзэкIэ ор-сэрэу, къабзэу дэгущыIэу, мыдыкIэ зыкъыгъэзэжьымэ — урысым урысыбзэкIэ дэгущыIэшъоу щытхэм «билингв» араIо. Ар шъошIэ. Джащ фэдэхэм ашъхьэкуцI илъ акъылыр нахь дэгъоу мэлажьэ, нахь псынкIэу Iофыр зэрэзэшIопхыщтыр къагъоты, шIэныгъэу аушэтыщтыр нахьыб», — къы­хигъэщыгъагъ шIэныгъэлэжьым.
Мыщ джыри къыхэзгъэхъожьы сшIоигъу экономикэмкIэ апшъэрэ еджапIэу Москва дэтым ишIэныгъэлэжьхэр Адыге­им къакIохи джа Бырсыр Батырбый зы­фиIогъэ «билингвхэр» зэрэщаушэтыгъа­гъэхэр ыкIи а гущыIэхэр яушэтынхэм къы­зэрагъэшъыпкъэжьыгъэхэр. Ащ нэмыкIэу, Москва къикIыгъэ шIэныгъэлэжь купым ипащэу, профессорэу Ольга Драгой зэдэгущыIэгъоу дэсшIыгъэм къы­зэрэ­щы­хигъэщыгъагъэмкIэ, жъыгъом къыдэкIорэ щыгъупшэн узхэр бзитIу дэгъоу зы­шIэ­хэрэм нахь макIэу къалъэ­Iэсых.
Лъэпкъ гупшысэр зыIэкIэкIи, адыгабзэр IэкIыб, пыдзы зышIыхэрэм мыщ фэдэ шIуагъэхэм зыкъарагъэшIэжьын шъуIуа? Быбатэу, бзэрабзэу, псынэкIэчъ жъынчэу адыгэр зыдэщыIэ къуапэ пэпчъ щыIоу тиадыгабзэ ыублэжьына? Бзэ лые щыIэп, ау пстэуми апшъэр — ныдэ­лъфыбз. Ары тилъэпкъ щызыгъэIэщтыр.
ТIэшъу Светлан.
Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналист.
Сурэтхэр авторым иех.