Адыгабзэр еджапIэхэм ащязыгъэшIэщтхэм ягъэхьазырын апшъэрэ еджапIэхэмкIэ зыщызэшIуахырэр Адыгэ къэралыгъо университетыр ары ныIэп. БэмышIэу ащ ишIэныгъэлэжьхэм я Совет изэхэсыгъо адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ факультетым идеканыкIэ щыхадзыгъ. Мэкъэтыным изэфэхьысыжьхэмкIэ а IэнатIэр зыфагъэшъошагъэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Ахъмэт Джульетэ Аминэ ыпхъум зыIудгъэкIагъ, факультетым IофшIагъэу иIэм зэфэхьысыжьхэр къыфедгъэшIыгъэх ыкIи пшъэрылъыкIэу агъэуцухэрэр зыфэдэхэр, IофыгъуакIэу IофшIэным хагъэхьащтхэр къедгъэIотагъэх.

— Джульета, тигъэзетеджэ­хэм агу къэтэбгъэгъэкIыжьыгъэ­мэ дэгъугъэ факультетым игъогу къызщежьэрэр, гъэхъагъэу иIэхэр.
— Адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ факультетыр 1990-рэ илъэсым къызэIуа­хыгъ, ар филологиемкIэ факультетым иадыгэ отделениеу апэ щытыгъ, лъэпкъ еджапIэм ифакультеткIэ еджэщтыгъэх, ублэпIэ ыкIи апшъэрэ классхэм ащезыгъэджэщтхэ адыгэ кIэлэегъаджэхэр ыгъэхьазырыщтыгъэх. Студентхэр езыгъаджэхэрэ кIэлэегъаджэхэри нахьыбэрэмкIэ а факультетым щыщыгъэх. 1999-рэ илъэсым джы цIэу иIэм техьагъ ыкIи адыгабзэмрэ адыгэ литературэмрэкIэ езыгъэджэщтхэ кIэлэегъаджэхэм ягъэхьазырын дэлажьэ. Къыхэгъэщыгъэн фае, апшъэрэ еджапIэхэр пштэхэмэ, ащ фэдэ амал зиIэу дунаим тэ тиуниверситет закъу тетыр. Мыщ щыдгъэхьазырырэ кIэлэегъаджэхэр сэнэхьат закъор арэп зыфэдгъасэхэрэр, ахэм агурытэгъаIо ыкIи зэхятэгъэшIыкIы тиныдэлъфыбзэ мэхьанэу иIэр, ащ икъэухъумэнрэ хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэмрэ типшъэрылъхэу зэрэщытыр.
Тщыгъупшэхэрэп тикIэлэегъэджэ нахьыжъхэу, агъэцэкIэрэ Iофым яшъыпкъэу пылъыгъэхэу, факультетым ылъапсэ зыгъэуцугъэхэу, зишIэныгъэлэжьыгъэ мыкIодыжьын кIэнэу къытфэзыгъэнагъэ­хэр. Ахэр — КIэрэщэ Зэйнаб, Цуамыкъо Тыркубый, Шъаукъо Аскэр, Мэрэтыкъо Къасим, Шъхьэлэхъо Абу, Тхьаркъохъо Юныс, КIуращынэ Казбек. ШIэныгъэу аIэкIэлъыр уасэ зыфэшIыгъуаеу, IофшIэнымкIэ щысэтехыпIэхэу къытхэтых Бырсыр Батырбый, Абрэдж Ачэрдан, Унэ­рэкъо Мирэ, Унэрэкъо Рае, ХьакIэмыз Мирэ, Хэшх Файзэт, нэмыкIхэри.
— Адыгэ темэхэмкIэ Iофтхьабзэу республикэм щырагъэкIокIыхэрэм мызэу, мытIоу шъуифакультет ыцIэ къащыраIоу зэхэтэхы. Шъор-шъорэу зэхашъущэхэрэри щыIэх. Сыд фэдэ Iофтхьабза ре­жъугъэкIокIыгъэхэр ыкIи тапэкIэ зэхэшъущэнхэу жъугъэнафэхэрэр?
— Ары, тифакультет лъэпкъ Iофмэ ренэу ахэлажьэ, ауж зыкIи зыкъидгъэнагъэп. Джащ фэд, къызэрэпIуагъэу, тэри макIэп акциеу, зэIукIэу ыкIи Iофтхьабзэу редгъэкIокIырэр. ГущыIэм пае, Дунэе гъэсэныгъэ акциеу «Адыгэ диктантыр» гъэ къэс зэхэтэщэ. Ар гъэтхэпэ мазэм, адыгабзэм и Мафэ, ренэу тетэгъафэ. Шъыпкъэр пIощтмэ, апэрэр зэхатщэ зэхъум техъырэхъышэщтыгъ, къыхэлэжьэн тымыгъотыщтэу къытщыхъущтыгъ. Ау пкIэнчъэу тыщынагъ, тызэрэфэягъэм нахь дэгъоу зэкIэ хъугъэ, кIэлэеджакIомэ къащегъэжьагъэу нэжъ-Iужъмэ анэсыжьэу тиакцие къыхэлэжьагъэх, бзэшIэныгъэу нахьыбэрэм къагъэлъэгъуагъэми тигъэгушIуагъ. Нэужым ар нэмыкI шъолъыр­хэми «къапхъотагъ», Дунэе Адыгэ Хасэм зэкъош республикищым ыкIи IэкIыбым щыIэ тилъэпкъэгъухэр къыхигъэлажьэхэзэ ар ригъэкIокIыгъ. КъэIогъэн фае мы диктантыр джы зэхатщэ къэс зэрэадыгэ дунаеу къызэрэхэлажьэрэр. Ащ мэхьанэшхо иIэу тэлъытэ.
ЗэIукIэмэ такъытегущыIэн хъумэ, тиадыгэ тхакIохэр, шIэныгъэлэжьхэр, артистхэр, зэлъашIэрэ цIыфыбэ тифакультет къетэгъэблагъэх, ахэр студентмэ аIукIэхэрэ къодыеп, лекциехэр къафятэгъэты, яшIэныгъэхэмкIэ къадэтэгъэгуащэх. ТапэкIи а шIыкIэр лъыдгъэкIотэщт. Гъэ­хъагъэ зиIэ цIыфмэ ныбжьыкIэхэр акIырыплъынхэ фаеу сэлъытэ, ахэм гъогоу къакIугъэр уц къэшхъо закIэу, тыгъэр ренэу къыщепсэу зэрэщымытыгъэр, яIоф пкIэнтIэпсэу халъхьагъэр, пэрыохъоу зыпэшIуекIуагъэхэр ашIэхэмэ, ежьхэми гухэлъыкIэхэр зыфашIыжьыных, щыIэныгъэр нахь гурыIогъошIу афэхъун. Мары бэмышIэу тифакультет къедгъэблэгъагъ зэлъашIэрэ театральнэ продюсерэу КIуращынэ Лейлэ. Ащ ГИТИС-р къыухыгъ, лъэгапIэмэ анэсыгъ, тикъэлэ шъхьаIэу Москва щэлажьэ, ау ащ пае ихэгъэгу цIыкIу — Адыгэ Республикэр — щыгъуп­шэрэп. Арырэ тэрырэ тызэгъусэу Дунэе литературнэ зэнэкъокъоу Жэнэ Къырымызэ ыцIэ зыхьырэр зэхэтэщэ.
Театрэм ишъэфхэм, Лъэпкъ театрэм ирепертуар зэрэгъэпсыгъэм, ащ щагъэуцурэ спектаклэхэр зыфэдэ хъухэрэм Лейлэ къатегущыIагъ. КъыIотагъэм нэмыкIэу студентхэр къыхэлажьэхэзэ зэдэгущыIэгъу-тренинг гъэшIэгъони редгъэкIокIыгъ.
КъэIогъэн фае студентхэр зыхэлэжьэрэ конференциехэр бэрэ зэрэзэхатщэхэрэр, джыри ащ фэдэхэр зэритхъухьэхэрэр. Сыгу къэкIыжьы я 60-рэ шIэныгъэ-студенческэ конференциеу тифакультет зэхищэгъагъэр. Ар 2020-рэ илъэсыр ары зыщыIагъэр, шIыкIэу ZOOM–мкIэ пэIудзы­гъэу редгъэкIокIыгъагъ, нэбгырэ 70-рэ къыхэлэжьэгъагъ. Конференциер секцииблэу гощыгъагъэ ыкIи доклади 106-рэ ахэм къащашIыгъагъ. А уахътэм тидеканыгъэу Хьамырзэкъо Нуриет конференциер зэрищэгъагъ. Тистудентмэ лъэшэу а Iофтхьабзэм тыщагъэгушIуагъ, ахэм ядокладхэр шIэныгъэ лъапсэ яIэу гъэпсыгъагъэх. ГущыIэм пае, «Литературное творчество» зыфиIорэ отделением щеджэщтыгъэхэр пштэхэмэ, къыхэбгъэщыхэ хъущтых Диана Кушнаревар, Беданэкъо Алан, Аминат Абубакаровар, Шъхьэлэхъо Маринэ ыкIи нэмыкIхэр. Дианэ итворческэ проектэу «Поэзиер — сыгу иорэд» зыфиIорэр къыгъэлъэ­гъуагъ, ежь ытхырэ усэхэм, ахэм зэхэлъхьэкIэ-шIыкIэу къафигъотыхэрэм къатегущыIагъ. Алан художественнэ зэдзэ­кIыным къиныгъоу хэтхэр къыIотагъ. Теуцожь Хьабибэ иповестэу «Заом итыркъохэр» зыфиIоу Аминат Абубакаровам зэридзэкIыгъэр ищысэу адыгабзэкIэ тхыгъэр урысыбзэкIэ зэридзэкIы хъумэ ономастикэр зэригъэфедэрэр, шIыкIакIэу къыгъотыгъэхэр къыхигъэщыгъэх. Ащ фэдэу бэ зигугъу къэпшIын плъэкIыщтыр, а лъэныкъом джыри нахь зедгъэушъомбгъущт.
— Сыщыгъуаз гурыт еджапIэмэ якIэлэеджакIохэр зыхэлэжьэхэрэ олимпиадэхэр зэрэрежъугъэкIо­кIыхэрэм…
— АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэм­рэкIэ и Министерствэ икIэщакIоу я 9 — 11-рэ классхэм арысхэм адыгэ литературэмкIэ олимпиадэ афызэхащэ, ар тэ тиуниверситет зыщыкIорэр. Тиамал къызэрихьэу Iофтхьабзэм тынаIэ тетэгъэ­ты ыкIи тыхэлажьэ. Ащ изакъоп, адыгабзэм хэхъоныгъэ езыгъэшIырэ проектышхоу слъытэрэмэ ащыщ этнолагерэу «АдыгLand» зыфиIорэр.
2019-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм мы этнолагерыр апэрэу щызэхэщагъэ хъугъэ. Ащ кIэщакIо фэхъугъ адыгабзэм икъэухъумэн дэлэжьэрэ Проектнэ офисым итхьаматэу ЛIыIужъу Адам. Лагерым изэхэщакIор Адыгэ къэралыгъо университетымрэ адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ факультетымрэ. Къыхэгъэщыгъэн фае, ащ игъэпсын зигурышэ— гупшысэ хъугъэр Адыгэ къэралыгъо университетым адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет а лъэхъаным идеканыгъэу Хьамырзэкъо Нуриет.
Адыгабзэм ыкIи литературэм алъэныкъокIэ республикэ олимпиадэхэм текIоныгъэ къащыдэзыхыгъэ кIэлэеджакIохэр, нэмыкI зэнэкъокъухэм ащытекIогъэ нэбгырэ 60 къыхахыгъагъ. Ахэр Адыгэ къэралыгъо университетым игъэпсэфыпIэ чIыпIэу Мыекъопэ районым ит «Горная легенда» зыфиIорэм щытэугъоих, адыгэ хэгъэгу цIыкIу ащ щыгъэпсыгъэ мэхъу.
— Джырэ уахътэм факультетым къычIэкIыхэрэм ба ахэтыр адыгабзэм рылажьэхэмэ зышIоигъоу?
— Факультетыр къэзыухырэ ныбжьыкIэхэм ягупшысакIэ зыгъэпсырэ пкъыгъо­хэу щытых ныдэлъфыбзэр, адыгэ литературэр. Дэгъоу, яшъыпкъэу еджэгъэ студентхэм адыгабзэм рылажьэхэ ашIоигъу, къагурэIо пшъэрылъ афэхъурэ Iофыгъохэр, сэнэхьатэу афэхъурэм рыпсэунхэ зэралъэкIыщтыр.
— Сыд фэдэ гумэкIыгъоха шъузэрихьылIэхэрэр непэ?
— НыбжьыкIэхэм еджэнри IофшIэнри зэдахьынхэу фаех. IофшIэныр къызхахыкIэ, еджэныр Iэпэдэлэл мэхъу, ащ еджапIэм якъакIо нахь макIэ ешIы. Мы Iофыр зыпкъ идгъэуцоным фэшI зэпэчыжьэ шIыкIэм тетэу егъэджэн Iофыгъохэр итэхъухьэх.
— Сыд фэдэ шIэныгъа яIэхэр еджэнхэу къакIохэрэм?
— Адыгэбзэ къабзэр икъоу зыгъэфедэшъоу къычIахьэрэмэ япчъагъэ нахь макIэ мэхъу. Бзэр зышIэхэрэмрэ дэгъу дэдэу зыIумылъэу, ау къызIэкIэзыгъахьэ зышIоигъохэмрэ зэхэщыгъэхэу адыгабзэр зэрагъашIэ.
— Ба чIэсыр факультетым, чIыпIэ пчъагъэу ар зытелъытагъэр ишъогъэкъуа?
— Студенти 142-рэ факультетым щеджэ. Илъэсым къычIэхьан фэе нэбгырэ пчъагъэр итэгъэкъу.
— Сыда шIэгъэн фаер бзэм рылэжьэнхэу шIоигъоныгъэ яIэным пае, о уишIошIкIэ?
— Сэ гимназием сыщеджагъ, адыгэм фэгъэхьыгъэр тпкъынэ-лынэ щыщ ашIы­щтыгъэ кIэлэегъаджэхэм. Сабыим лъэпкъым дахэу иIэм зэкIэми ахэпщэным, ебгъэлъэгъуным мэхьанэшхо иI. Тыбзэ, тишэн-хабзэхэр къэтыухъумэу уахътэм тыдиштэу тыпсэуныр, тылэжьэныр ары.
— Джульета, факультетым пащэ уфамышIызи мыщ ущылажьэщтыгъ, деканым уригуадзэу илъэс пчъагъэрэ Iоф пшIагъэ. Енэгуягъо ащ зэхъокIыныгъэ горэхэр фэпшIыхэ пшIоигъокIэ. Ащ фэдэхэм тащыбгъэгъозэна?
— Тифакультет къытырэ сэнэхьатхэр «Ядро» зыфиIорэ программэхэм ахэхьэх. Тэ тистудентхэри, нэмыкI факультетхэм ащеджэхэрэри бэрэ зэIокIэх, зы аудиторие исхэу шIэныгъэхэр зэрагъэгъоты. КъулыкъушIапIэхэм ащылэжьэрэ Iофы­шIэхэу шIэныгъэ куу зыIэкIэлъхэр студентхэр рагъэджэнхэу къетэгъэблагъэх. Тыгу хэлъ еджакIохэр тиадыгэ тхакIохэм творческэ семинархэм ащаIудгъэкIэнхэр. НыбжьыкIэхэу тхэным фэщагъэхэр литературэм хэщэгъэнхэмкIэ ишIуагъэ къэкIонэу тэгугъэ. Студентхэм практикэр зыщахьырэ чIыпIэхэм зятэгъэушъомбгъу, гурыт еджапIэхэм, гъэпсэфыпIэ лагерьхэм, гъэзетхэу «Адыгэ макъэм», «Советскэ Адыгеим» анэмыкIэу, этнолагерэу «АдыгLand-м», Адыгэ Республикэм итхылъ тедзапIэ, журналхэу «Литературная Адыгея», «Зэкъошныгъ» зыфаIохэрэм сэнэхьатэу зэрагъэгъотырэр ащапсыхьэ.
— Факультетым икъызэIухын кIэщакIо фэхъугъэхэм, апэрэ мафэхэм щылэжьагъэхэм ягугъу къытфэпшIыгъ, джы непэ тистудентхэм адыгэ лъэпкъым итарихъ, иныдэлъфыбзэ хэта языгъа­шIэхэрэр?
— КIэлэегъаджэу факультетым щылажьэхэрэм яIофшIэн уасэ фашIы, нэшIошIыгъэ хэмылъэу, адыгабзэм изытет, лъэпкъым къырыкIорэм лъэшэу егъэгумыкIых, ашIэн алъэкIыщтым еусэх, яшIэныгъэрэ якъарыурэ рахьылIэ. АцIэ къесIон: Хьамырзэкъо Нуриет, Бэгъырэкъо Хьазрэт, Хъуажъ Нуриет, Цэй Зарем, Шъхьэлэхъо Рим, Блыпэшъэо Мир, Бгъошэ Зар, Цэй Бэл, КIубэ Нарт.
— Тхьауегъэпсэу, Джульета, гущыIэгъу укъызэрэтфэхъугъэм фэшI.
— Ори тхьауегъэпсэу.
ДэгущыIагъэр
Дэрбэ Тимур.