Ащ фэдэ щынагъо щыIэ мэхъу «преддиабет» зыфаIорэ узыр игъом къыхамыгъэщымэ, ищыкIэгъэ Iэзэныр рамыхьылIэмэ.

Сыда «преддиабетыр», сыда ар зэрэщынагъор?
Официальнэ медицинэм къызэриIо­рэмкIэ, преддиабетыр шъоущыгъоу лъым хэлъыр шапхъэхэм тIэкIу ашIокIэу, ау ар зэмыхъокIэу, ренэу зыпкъ ит зыхъу­кIэ ары. А узыр иIэми цIыфым къы­шIэрэп, ипсауныгъэ изытет ащ зэрихъо­кIырэпышъ, гуцаф ышIырэп. Арэу щытми, медицинэ шIэныгъэм зэригъэ­унэфыгъэмкIэ, псауныгъэмкIэ ар щынагъо уз хьылъэхэр ащ къыкIэлъыкIонхэ зэрилъэкIыщтым къыхэкIэу.
Статистикэм къытырэ пчъагъэхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, «преддиабет» зыфаIорэ узыр зиIэхэм япроцент 84-м гуцаф ашIырэп, ащ къыхэкIэу игъом врачхэм зафагъазэрэп. Сыда а узыр зиIэм къехъулIэрэр?
— Шъоущыгъу лыеу лъым «щызэIукIэрэм» лъынтфэхэр егъэфыкъох. Ащ къыхэкIэу цIыфым гу-лъынтфэ узхэр: гум иIофшIэн зыпкъ имытыныр (аритмиер), гуимыкъуныр («сердечная недостаточность») зыфаIорэр, лъыекIур (инфарктыр), шъхьэкуцI лъыекIуныр (инсульт) иIэнхэ ылъэкIыщт;
— мы узым «къеIо» глюкозэр пкъы­шъолым тэрэзэу зэрэхэмыхьэрэр, ащкIэ гумэкIыгъохэр зэрэщыIэхэр. Ахэр дэгъэ­зыжьыгъэхэ мыхъумэ, шъоущыгъу уз цIыфым иIэ хъун ылъэкIыщт. Джащы­гъум ар Iэзэгъу уцхэм ренэу яшъон фае мэхъу, ащ нахь Iофыр мыщ ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ уз хьылъэхэр (инфарктыр, инсультыр, нэхэм зэралъэгъу­рэм къыщыкIэныр, нэмыкIхэри) къыкIэлъыкIонхэм ищынагъо къызэрэшъхьарыхьэрэр ары.
Ау мыщ фэдизмэ цIыфыр ащыухъумагъэ хъущт игъом а узыр къыхагъэщэу, ищыкIэгъэ Iэзэн Iофтхьабзэхэр рахьы­лIэхэмэ.
«ПреддиабеткIэ» зэджэгъэхэ узыр къызэрэпшIэн фэдэ нэшанэ горэхэр иIэхэп, ащ «зыкъыгъэлъагъорэп». НахьыбэрэмкIэ ар ошIэ-дэмышIэу къыхагъэщы — уз горэм епхыгъэу врачым дэжь кIогъэ сымаджэм анализхэр зыригъэтхэкIэ, лъым шъоущыгъоу хэлъыр ауп­лъэкIу зыхъукIэ ары къызынафэрэр.
Врачхэм къызэрэхагъэщырэмкIэ, шъоущыгъу узым инэшанэхэри пэшIорыгъэшъэу къэлъэгъонхэ ылъэкIыщт, ау ахэм ащ фэдизэу цIыфхэм гу алъамытэу мэхъу. ГущыIэм пае, псынкIэу цIыфыр пшъэу, бэрэ шхэ шIоигъоу, псыбэ ешъоу, ынэхэм зэралъэгъущтыгъэм къыщыкIагъэу гуцаф зишIыкIэ, врачхэм зафигъэ­зэн фае.
Пчэдыжьышхэ ымышIызэ цIыфым хащыгъэ лъым шъоущыгъоу хэлъын фаер ммоль/л. 3,9-м къыщегъэжьагъэу 5,6-м нэс. Преддиабетым игугъу зашIырэр а пчъагъэхэр ммоль/л. 5 — 6-м шIокIэу 6,9-м нэсы зыхъукIэ ары.
Медицинэ шIэныгъэм зэригъэунэфыгъэмкIэ, мы узыр зиIэ хъугъэм ыпкъы­шъол ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм: пшъэм, блыгучIэм, лъэгуанджэм, Iэнтэгъум, нэмыкI зэрытыпIэхэм кIышъор къащыушIуцIын ылъэкIыщт.

Узыр сыда къызхэкIырэр?
Мы упчIэм джэуап теубытагъэ медицинэ шIэныгъэм къыритырэп. Нахьыбэм зэралъытэрэмкIэ, лъым шъоущыгъоу хэлъым хэхъоныр лъэпкъ нэшэнэн (ны-тыхэм, нахьыжъхэм «къаратыжьын») ылъэкIыщт. Ау теубытагъэ хэлъэу медицинэм къеIо а узым уфэзыщэн зылъэ­кIыщтхэр:
Пщэрыщэ ухъуныр
Пкъышъолым тэрэзэу глюкозэр IэкIэхьаным фэшI инсулиныр ищыкIагъ. Ау цIыфыр пщэрыщэ зыхъукIэ, клеткэхэм инсулиныр икъоу «къашIэрэп», икъоу аштэрэп. Арэущтэу лъыкIуатэзэ, шъоущыгъур лъым щызэIокIэ, ащ зэрарэу къыхьырэр нэужым къэлъагъо.
ЦIыфым ыпчани мэхьанэ иI
Инсулиныр клеткэхэм «къызэрашIэ­рэм», «зэраштэрэм» къыщыкIэнымкIэ щынагъо къэзытыхэрэм ащыщ пчанэм (бгым) изытет, ащ игъумагъэ. Сыда пIомэ ныбэм техъорэ шэр ары ащкIэ нахь щынагъор. Ащ (бгым) иинагъэкIэ гурыт шапхъэхэм ашIокIы хъумэ, преддиабетыр иIэным уегуцэфэн плъэкIыщт. Узыр иIэным ищынагъо къызыфэуцу­хэрэм ащыщых:
— хъулъфыгъэхэу зыбг игъумагъэ сантиметри 101,6-м къехъухэрэр;
— бзылъфыгъэхэу зипчанэ сантиметрэ 88,9-м къехъухэрэр.
Гъомылапхъэу пшхырэр
Специалистхэм къызэраIорэмкIэ, лы­ухъу плъыжьыр, нэкулъ зэфэшъхьафхэр, джащ фэдэу псы IэшIу зэмылIэужыгъохэр нахьыбэрэ бгъэфедэхэ къэс мы узыр уиIэным ищынагъо зыкъеIэты. Ащ фэдэ гумэкIыгъор нахь макIэ мэхъу пхъэшъхьэ- мышъхьэхэр, хэтэрыкIхэр, дэшхо лъэпкъ зэфэшъхьафхэр, оливкэ дагъэр бгъэфедэхэмэ.
Бэрэ зы чIыпIэ уисыныр
Нахь макIэрэ тыхъые, тлъакъохэм татемыуцоу бэрэ тыщысы зыхъукIэ, клеткэхэм кIуачIэу ящыкIагъэ хъурэр бэп. Арышъ, ахэм лъым глюкозэр —ежьхэм ящыкIэгъэ «гъэстыныпхъэр» — къыхащырэп. Пкъышъолым «къыгъэ­хьазырырэ» инсулиным клеткэхэм ямыщыкIагъэр аримыгъэштэным фэшI ыужыхэрэм, клеткэхэм, ар къашIэн, къагъотын амалэу яIэм къыщагъакIэ, джащыгъум шъоущыгъур лъым щызэIокIэ. Ар преддиабетым икъежьапIэ мэхъу.
Ныбжьыр
Мы узыр сыд фэдэрэ ныбжь зиIэми къеузын ылъэкIыщт, ау щынагъор нахь къызышъхьарыхьэхэрэр зыныбжь илъэс 45-м къехъугъэхэр ары.
Дэеу учъыеныр
ЦIыфым ичъыен зэщыкъоу, ренэу зимыгъэчъыекIы зыхъукIэ, «гормональный фон» зыфаIорэр зэщэкъо. Джащыгъуми клеткэхэм инсулиныр икъоу «аштэрэп», ар «къызэрашIэрэм», лъым къызэрэхащырэм къыщэкIэ.
Тутын уешъоныр
Мыщ псауныгъэм зэрарэу рихырэр зэрэмымакIэр пстэуми ашIэ. Ащ иягъэу къакIорэмэ зыкIэ ащыщ пкъышъолым иклеткэхэр зэщыкъонхэр. Ащ къыхэкIэу шъоущыгъур лъым нахьыбэу къыхэнэ.
Узым узэреIэзэщтыр
Мыщ ищыкIэгъэ закъор шъоущыгъоу лъым хэлъыр шапхъэхэм анэбгъэсыжьыныр ары. Нахьыбэрэм Iэзэгъу уцхэр къыхэмыхьэуи ар къызыдагъэхъу. Ащ пае уипсэукIэ-шIыкIэ зэблэпхъун фае.
— ПсауныгъэмкIэ федэ хъурэ гъомылапхъэхэр, нахьыбэу пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр, хэтэрыкIхэр пшхынхэ, калорие бэу зыхэлъ гъомылапхъэхэр щыбгъэзыенхэ фае.
— Зы чIыпIэ бэрэ уисыныр пкъышъо­лымкIэ лъэшэу гуао. УиIофшIэнкIэ нэмыкIэу узекIон амал щымыIэмэ, анахь макIэми, кIуачIэ зыхэплъхьэрэ Iоф цIыкIу горэхэр гъэцакIэх. КъэшъукIухь, кушъхьэфачъэм шъутетIысхь, шъуесыным шъудэмышъхьах.
— Пщэрыщэ шъухъуным шъуфэсакъ, къэшъущэчырэ килограмм пчъагъэм шъулъыплъ.
— Тутын шъуемышъу.
Врачым шъоущыгъу уз шъуиIэ хъуным ищынагъо щыIэу ылъытэмэ, Iэзэгъу уцхэр къышъуфыритхыкIыщтых. Ау зыщышъумыгъэгъупш: нэбгырэ пэпчъ ипсауныгъэ зыпкъ итыным фэшI амалэу щыIэр зэкIэ ыгъэфедэн, зыфэсакъыжьын фае.
Хэутыгъэхэр къызфигъэфедэхэзэ зыгъэхьазырыгъэр
ЖакIэмыкъо Аминэт.