ПсэупIэхэм язэтегъэпсыхьанкIэ къэралыгъо ыкIи республикэ программэхэм лъэшэу яшIуагъэ къэкIо.

Ахэм яшыхьат мы аужырэ илъэсхэм Кощхьаблэ зэхапшIэу нахь кIэракIэ зэрэхъугъэр. Мыщ игъогухэр, ипсэупIэхэр, ищагу­хэр, нэмыкI чIыпIэхэр шэпхъэшIухэм адиштэу зэтырагъэ­псыхьагъэх, непи а IофшIэныр лъагъэкIуатэ. Iофхэм язытет зыщыдгъэ­гъуазэ тшIоигъоу мы мафэхэм Кощхьаблэ тыщыIагъ. Къоджэ гупчэм щыжъотыгъ, ащ къыщытпэгъокIыгъ Кощхьэблэ къоджэ псэупIэм ипащэу Хьэмдэхъу Байзэт. Ащ къызэрэтиIуагъэмкIэ, «Къоджэ чIыпIэхэм хэхъоныгъэ ашIыныр» зыфиIорэ программэм къыдыхэлъытагъэу гупчэ паркыр зэтырагъэпсыхьэ. ИлъэситфыкIэ узэкIэIэбэжьмэ мыщ щагъэпсыгъэ зыгъэпсэфыпIэ паркышхом ишIын иящэнэрэ едзыгъу мыр. Проектым игъэцэкIэн сомэ миллиони 3,3-рэ пэIуагъэхьащт. Ащ щыщэу сомэ миллиони 2-р федеральнэ гупчэм, мин 260-р чIыпIэ бюджетым къахагъэкIыщт, адрэ къэнэрэ миллионым ехъур цIыфхэм къаугъоигъэ ахъщ. ЗэкIэмкIи квадратнэ метрэ 1,400-м гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр щэкIох. Шъугу къэдгъэкIыжьын, рес­публикэ бюджетым имылъку нахьыбэу хэлъэу, сомэ миллиони 6 къафатIупщи, 2018-рэ илъэсым Кощхьаблэ парк зэтегъэпсыхьагъэ мэщытым ипэ­чIынатIэу къыщашIыгъ. ЦIыфхэм зыщагъэпсэфын алъэкIынэу тIысыпIэхэр къыдагъэуцуагъэх, плиткэ далъхьагъ, псы къечъэхыпIэр дашIыхьагъ, нэфынэр къэзытырэ пкъыгъохэр агъэуцугъэх, чъыгхэр, къэгъагъэхэр щагъэтIысхьагъэх, машинэ гъэуцупIэр ашIыгъ. Къо­джэдэсхэм паркыр кIуапIэ афэхъугъэу жъи кIи зыщагъэ­псэфы.

— Мы программэм шапхъэу пылъымкIэ мылъкоу къытфатIупщырэм ипроценти 10-р къоджэ­дэсхэм къаугъоигъэ ахъщэу хэлъхьэгъэныр ары. КъэIогъэн фае, зыпарэми егъэзыгъэ IофкIэ ахъщэ къыIытхырэп, яшIоигъоныгъэ елъытыгъэу мыщ къы­хэлажьэх. Предпринимательхэм, лъэкI зиIэхэм ямызакъоу, шъхьадж фызэшIокIырэм елъытыгъэу къоджэдэсхэм яшIуагъэ къытагъэкIы, лъэшэу тафэраз, — къыIуагъ Байзэт. Пащэм къызэриIуагъэмкIэ, тапэкIи «инициативное бюджетирование» зыфиIорэ программэм хэлэжьэщтых. Ащи ишап­хъэхэмкIэ, федеральнэ бюджетым къытIупщырэ сомэ мил­лиони 2-м ипроценти 10 къуа­джэмкIэ хэтлъхьан фае. Мы программэм къызэрэдыхэлъытагъэу паркым икIыхьагъэ лъа­гъэкIотэщт, а урамым тетхэ район хьыкумыр, Россельхозбанкыр, музыкальнэ еджапIэр, шхапIэр зыдэщыт чIыпIэхэр агъэцэкIэжьыщтых, яIупэхэр зэтырагъэпсыхьащтых. Ощх къызещхыкIэ мы чIыпIэм ренэу псыр еуцо, ащ къыхэкIэу псырыкIуапIэхэри ашIыщтых. — ЦIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэныр, тишIуагъэ ядгъэкIыныр ары тызфэла­жьэрэр, — еIо Байзэт. — Ма­зэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, мэзаем и 3-м, ос-ощхэу щыIагъэм ыпкъ къикIэу Кощхьаблэ щыпсэурэ унэгъо 20 фэдизым псыр къа­кIэхьагъ. ТхьэмкIэ шыкур, зыпари ыгъэфыкъуагъэп, щагухэм ыкIи хатэхэм псыр адэтыгъ. Унагъохэм зэкIэми тадэIэпы­- Iагъ, АР-м ошIэ-дэмышIэ Iоф­хэмкIэ и Комитет иIофышIэхэр къыхэдгъэлажьи, цIыфхэм ящагухэм псыр адэтщыгъ. Ащ нэмыкIэу тракторхэр къэдгъакIохи, къуладжэхэр тыукъэбзыгъэх, тхьамафэрэ ащ тыпылъыгъ. — Асфальт зытелъ гъогухэм язытет уигъэрэзэнэу щыт, — лъегъэкIуатэ игущыIэ пащэм. — Ау мыжъуакIэ зытетэкъуагъэхэр гъэцэкIэжьыгъэнхэ фае. Ащ фэдэу мы мафэхэм урамищ тиI, ахэр Ча­паевым, Ульяновым, Дзэ­гъащт­эм ацIэ зыхьыхэрэр ары. Ащ нэмыкIэу асфальт гъогоу машэ зыфэхъугъэхэри дгъэцэкIэжьыщтых. Джащ фэдэу Шъэумэн Хьазрэт ыцIэ зыхьырэ гъогоу километри 2 зикIыхьагъэм асфальт телъхьэгъэным ыкIи нэфынэ къэзытырэ пкъыгъохэр тегъэуцогъэнхэм апае мы илъэ­сым районымкIэ программэм тыхэлажьэ. КъэкIощт илъэсым урам анахь инхэу «Прямая», «Курганная» ыкIи «Октябрьская» зыфиIохэрэми къэнэфырэ пкъыгъохэр атедгъэуцощтых. Пащэм къызэриIуагъэмкIэ, къэбзэныгъэм лъэшэу анаIэ тырагъэты. ХэбзэшIу афэхъугъэу мэфэку ыкIи шэмбэт шIы­хьафхэр рагъэкIокIых. «Экогупчэм» зэзэгъыныгъэ дыряIэу тхьамафэм тIогъогогъо хэкIыр унагъохэм афаIуащы. Гукъау нахь мышIэми, къыхэкIы шъоф­хэм хэкIыр ащыратэкъоу. Ащ фэдэхэм джы нахь лъэшэу анаIэ зэрэтырагъэтыщтыр, ахэр зэрагъэпщынэщтхэр ащ къыIуагъ.

Кощхьаблэ зытес чIыгур зэкIэмкIи гектари 7.500-рэ мэхъу. Ар псыхъоу Лабэ бгъодэс. Мы мафэм ехъулIэу къуа­джэм нэбгырэ 7300-рэ щэпсэу, ахэр унэгъо 1,824-рэ мэхъу. Къатыбэу зэтет унэ 23-рэ фэдиз дэт. Ахэм ахэтых жъы дэдэ хъугъэхэр. БэмышIэу ащ фэдэ унитIумэ ачIэсыгъэхэр агъэкощыгъэх. Гъэстыныпхъэ шхъуан­тIэр, къычIащырэ зашъохэрэ псы къабзэр яIэх, ахэмкIэ гу­мэкIыгъо щыIэп. ЫпэкIэ яIэгъэ башни 4-м джыри тIу кIэу къа­хэхъуагъ. Къуаджэм цIыф ­лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ зэгурыIохэу щызэдэпсэух. Лъэпкъ проектхэр зыла­жьэ­рэм къыщыублагъэу мэкъу-мэщым, былымхъуным, гъэсэныгъэм, медицинэм алъэныкъокIэ тиреспубликэ хэхъоныгъэхэр ешIых. Къоджэ псэупIэхэм социальнэ лъэныкъомкIэ зэхъокIыныгъэхэр афэхъунымкIи мы проектхэм яшIогъэшхо къэкIо. ЦIыфэу щыпсэухэрэм ящы­IэкIэ-псэукIэ зэлъытыгъэр чIыгум къырахырэ лэжьыгъэр ары. Кощхьэблэ къоджэ псэупIэм ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, мы лъэныкъомкIэ узыгъэгушхон плъэкIыщт къэгъэлъэгъонхэр яIэх. ЗэкIэмкIи алэжьырэр чIыгу гектар мини 3,5-рэ. Мэкъу­мэщ-фермер хъызмэтшIапIэ зиIэ фермер 42-рэ щэпсэу, пытэу зылъакъо теуцогъэ фермерхэр мымакIэу ахэтых. Къуаджэм чIыгоу илъыр ахэр ары зыIыгъ­хэр, зылэжьыхэрэр. Къэра­лыгъо программэхэм ахэлажьэх, мылъку IэпыIэгъоу къаратырэмкIэ техникэр ыкIи ящы­кIагъэхэр къызIэкIагъахьэх.

Кощхьаблэ сымэджэщырэ поликлиникэрэ щэлажьэ. Непэ мыхэм ящыкIагъэр зэкIэ зэрагъотылIэжьызэ Iоф ашIэ. Анахь гумэкIыгъоу районым иIэхэм ащыщ мыхэм ныбжьыкIэ Iофы­шIэхэр зэрафимыкъухэрэр. Арэу щытми, мыгъэ врач нэбгыритIум къуаджэм къагъэзэжьыгъэшъ, ар шIукIэ афэплъэгъунэу щыт. Къэралыгъо программэм ишIуа­гъэкIэ ахэр чэзыум хэмытхэу зычIэсыщт унэхэр къафащэфыгъэх ыкIи сыд фэдэрэ лъэныкъо­кIи янэплъэгъу рагъэкIыхэрэп. Гурыт еджэпIи 2 Кощхьаблэ дэт, еджэпIакIэм нэбгырэ 500, жъым нэбгырэ 400 ащеджэ. ЕджапIэу N 2-м гъэцэкIэжьын дэгъухэр ищыкIагъэх, кIэу ашIынэуи егупшысэх. Пащэм къызэриIорэмкIэ, кIэлэегъа­джэ­хэр афекъух, арэу щытми, нахьыбэ яIэ хъуми нахьышIу. Ащ нэмыкIэу «Кванториум» зыцIэ гъэсэныгъэ тедзэ зыщызэрагъэгъотырэ еджапIэ къуа­джэм щагъэпсы. Тиреспубли­кэкIэ мыщ фэдэ зыдэтыр Мые­къопэ закъу. Псэуалъэр ыпэкIэ колхозым иягъ, джы ар «Юж­газэнерджи» зыфиIорэ компаниеу Кощхьаблэ дэтым имылъкукIэ ашIы. Мыщ сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэр щырагъэ­джэщтых, щагъэсэщтых. Культурэм ылъэныкъокIи Iоф­тхьэбзэ макIэп къуаджэм щызэшIуахырэр. ИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу М. Хьагъэ­уджым ыцIэ зыхьырэм ыкIи лъэпкъ культурэмкIэ Гупчэу къуаджэм дэтым Iофтхьабзэхэр бэу ащырагъэкIокIых, ащ щагъэ­сэрэ кIэлэцIыкIухэм ренэу зэ­нэкъокъухэм текIоныгъэхэр къащыдахы. ПсэолъитIуми гъэ­­цэкIэжьын дэгъухэр ара­шIы­лIэнхэу программэм хагъэуцуа­гъэх. Пащэр зэрыгушхорэ лъэныкъохэм ащыщ якъоджэ спорт­сменхэм гъэхъагъэу яIэхэр. М. Чыржьыным ыцIэ зыхьырэ спорт комплекс ин Кощхьаблэ дашIыхьагъэу мэлажьэ. Псэуа­лъэр шэпхъэшIухэм адиштэу зэтегъэпсыхьагъ. IэпыIэгъоу ара­тырэм ишIуагъэкIэ ныбжьыкIэхэр спортым пылъынхэ амал яI, ягъэхъагъэхэми осэшхо афэ­пшIынэу щыт. Пащэм къызэри­IуагъэмкIэ, самбэмрэ дзюдом­рэкIэ якIэлэцIыкIу спорт еджапIэ кIэлэцIыкIухэр бэу къэкIох, гъэхъагъэхэр ашIых. — Мэфэку пэпчъ цIыфхэр къесэгъэблагъэх. Сыд фэдэрэ лъэIу яIэу къытэкIолIагъэхэми, зыпари джэуапынчъэу, иIоф зэхэтымыфыгъэу IудгъэкIыжьырэп. Сиамал къызэрихьэу си­шIуагъэ зэрязгъэкIыщтым сыпылъ. Непэ тигъогухэм къатехъу­хьэрэ хъугъэ-шIагъэхэм цIы­фыбэ, анахьэу ныбжьыкIэхэр, зэрахэкIуадэрэм, ахэм шъобж­хэр атещагъэ зэрэхъурэм лъэ­шэу ыгъэгумэкIэу игущыIэ лъи­гъэкIотагъ Байзэт. — Зыпари тикъуаджэ къакIоу тэ тиIофыгъохэр зэшIуихыщтхэп, ар зипшъэрылъыр тэры — мыщ щыпсэурэ цIыфхэр ары. Мы лъэныкъомкIэ къэуцурэ гумэкIыгъохэр дэгъэзыжьыгъэнхэм фэшI правэухъумэкIо къулыкъу­хэм зэпхыныгъэ адытиIэу тадэ­лажьэ. ГъогурыкIоным ишапхъэ­хэр зыукъохэрэм пшъэдэкIыжьэу ахьыщтым нахь пытагъэ хэ­лъэу гъогу патруль къулыкъум иIофышIэхэр къекIолIэнхэ фае. Ау ащкIэ гумэкIыгъохэр дэгъэзы­жьыгъэ хъущтхэп. Ны-тыхэр, пра­­вэ­ухъумэкIо къулыкъухэр, обществэр зэготхэу, зыкIыныгъэ азыфагу илъэу Iоф зэдашIэн фае. Джащыгъум ащ ишIуагъэ къэкIощт. Хьэмдэхъу Байзэт Кощхьэблэ къоджэ псэупIэм ипащэу загъэ­нэфагъэр бэшIагъэп, гъэрекIо тыгъэгъазэм и 15-м къыщегъэ­жьагъ. Апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу, икъуаджэ шIу зэрилъэгъурэр къыхэщэу, нахь дахэ, кIэракIэ зэрэхъущтым, цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ на­хьышIу хъуным фэлажьэ. Мыщ ыпэкIэ илъэс 17-рэ Росреестрэм Iоф щишIагъ, къуа­джэм икъэбар дэгъоу щыгъуаз, къоджэдэсхэми ар ашIэ. Ащ къыхэкIэу иIофшIэн къышIо­къинэп. — Пащэу сызагъэнафэм апэ сиIофшIэгъухэм сызэрялъэIу­гъэр тызэкъотэу, тIэ зэкIэдзагъэу ты­зэдэлэжьэнэу ары. УзэдемыIэжьэу, узэкъомытмэ, къоджэ псэупIэр уизакъоу пфэIыгъыщтэп. ЗэгурыIоныгъэр анахь шъхьаI. ЗэкIэми япшъэрылъхэр агъэцакIэу, яшIуагъэ къагъа­кIомэ къуаджэр нахь кIэракIэ хъущт. «Узэкъотмэ — улъэш» еIо адыгэ гущыIэжъым. Къо­джэдэсхэр къыткъоуцохэмэ, ты­мышIэн щыIэп, чылэри къэбзэщт, дэхэщт. Джыри зэ къыхэгъэщыгъэн фае мы аужырэ илъэсхэм Кощ­хьаблэ зэхапшIэу нахь кIэракIэ зэрэхъугъэр. Унэхэр, щапIэхэр, нэмыкI псэупIэхэр шэпхъэ анахь лъагэхэм адиштэу агъэпсыгъэх, тыдэкIи къабзэ. Мэщыт дэхэ дэдэу гъэрекIопагъэ Кощхьаблэ игупчэ къыщызэIуахыгъэм нэр пIэпехы. Меценатхэм ямылъкукIэ, джащ фэдэу Адыгэ Рес­публикэм ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ иIэпыIэгъукIэ ар ашIыгъ. МэщытыкIэм метрэ 30 илъэгагъ, IэзэнэджэпIитIу хэт, нэбгырэ 1000 чIэфэ. — Ти ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат лъэшэу тыфэраз. Ащ ынаIэ къоджэ псэупIэхэм лъэшэу атет, сыд фэдэрэ IофкIи иамал къызэрихьэу ишIуагъэ къытегъэкIы. Ащ ихьатыркIэ къэралыгъо программэхэм тахэ­лажьэ, ахэр IэпыIэгъушхо къыт­фэхъу. Программэхэм мылъкоу къакIакIорэр хэмытмэ, къоджэ псэупIэм иахъщэ закъокIэ зыпари пфэшIэщтэп. КIАРЭ Фатим.