Лъэхъан мыпсынкIэу тызхэтым ти Хэгъэгу иухъумакIохэм ялIыхъужъныгъэ, япытагъэ къэдгъэлъэгъоныр ыкIи къалэжьыгъэ щытхъур афэтIоныр шэнышIу тфэхъугъ. Непэ зигугъу къэтшIыщт лIы­хъужъыр егъэзыгъэкIэ Херсон хэкум къикIыжьыгъэхэм ахэтыгъэ запасым щыс полковникэу Юрий К. Ныбжь хэкIотагъэу иIэм (илъэс 63-рэ) емылъытыгъэу, мы уахътэм хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием апэрэ сатырхэм ахэтэу ар хэлажьэ. Зыгъэпсэфыгъом къэкIуагъэу ащ тыIукIагъ. ТигущыIэгъу зэо гъогоу зыпхырыкIыгъэхэм гукъэ­кIыжьэу афыриIэхэмкIэ, джы пшъэрылъэу ыгъэцакIэхэрэмкIэ «Адыгэ макъэм» къыдэгощагъ.

ЩыIэныгъэм узхидзэщтыр къэшIэгъуае Юрий К. гъогу гъэшIэгъон къы­кIугъ: Афган заом саперэу, летчикэу, Чернобыль атомнэ станциер къызэом къыздихьыгъэ тхьамыкIагъохэм ядэгъэзыжьын, милицием участковэ инспекторэу ахэтыгъ. Джыри цIыкIузэ дзэкъулыкъушIэ зэрэ­хъущтым ащ тыриубытагъэу щытыгъ. — Сятэжъэу Николай Сергей ыкъор Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ. Финскэ зэпэуцужьым къыщыригъажьи, Берлин нэ­сыгъ. Дэгъоу сыгу къэкIыжьы илъэс 12 нахь сымыныбжьэу зэрылъыгъэ унэм сырищи, медаль ыкIи орден зэфэшъхьафхэр къызыхэтэкъоу щыгъыгъэ мундирыр къызэрэсигъэлъэгъугъагъэр, зэпичыгъэ зэо гъогу­хэр, лIыхъужъныгъэу зэрахьагъэхэр къысфиIотагъэх. Сэри сятэжъ сищысэтехыпIэу дзэ­къулыкъушIэ сызэрэхъущтыр ащ дэжьым пытэу сыгу исыубытэгъагъ, — еIо Юрэ. Юрий Александр ыкъор щэгъогогъо Афганистан щыIагъ. ЗэкIэри къызщежьагъэр 1978-рэ илъэсыр, ыныбжьыкIэ къыте­фэ­рэ дзэ къулыкъум защэр ары. — ХэушъхьафыкIыгъэ ин­женернэ-сапернэ батальоным сыхэтэу къалэу Цхинвали (Къы­блэ Осетием) къулыкъур щыс­хьыщтыгъ. Илъэсым къехъугъэу сызыщыIэр тибатальон Афганистан зэрагъэкощырэ унашъом 1979-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 25-м къытфеджагъэх. ДзэкIолI нэбгырэ 700 фэдиз тыхъоу къухьэлъатэхэу АН-12-хэм тарысэу Кабул тыбыбыгъ. Ащ дэжьым афган чIыгум къыщытажэрэр джыри тшIэщтыгъэп. Ау «интернациональнэ пшъэ­дэкIыжь» зыфаIорэм а лъэхъаным ныбжьыкIэхэр пытэу рыгъуазэщтыгъэх. ТыкъызэкIэ­кIуа­гъэп, лагъымэхэр зычIэлъ чIы­пIэхэр къыхэгъэщыгъэнхэр, гъогухэр зэIухыгъэнхэр ти­пшъэрылъ шъхьаIэу щытыгъ, — хигъэунэфыкIыгъ тигущы­Iэгъу.

ЯтIонэрэ ыкIи ящэнэрэ кIогъухэр 1980-рэ илъэсым чъэпыогъум къулыкъур зеухым, дзэ училищым чIэхьан амал зэриIэр къыраIуагъ. Ленинград летнэ дзэ училищым истудент мэхъу. А лъэхъаным къэралыгъор авиационнэ специалистхэм зэращыкIэщтыгъэхэм фэшI гъэкIэ­кIыгъэ программэм тетэу ра­гъаджэщтыгъэх. Младшэ лейтенантыцIэр иIэу ащ къычIэкIыгъ ыкIи 1983-рэ илъэсым мэзаем и 23-м етIани Кабул агъэкIуагъ. АН-12-м иэкипаж бортовой тех­никэу хэтыгъ. — Пшъэрылъэу дгъэцакIэ­щтыгъэр дзэкъулыкъушIэхэр, Iашэхэр зетщэнхэр арыгъэ. КъауIагъэхэри, хэкIодагъэхэри къитщыжьыгъэх. А уахътэм къыкIоцI (ятIонэрэ кIогъум) дэбыбыкIыгъо 250-рэ тшIыгъэ. НахьыбэрэмкIэ базэ шъхьаIэхэм, аэродром гъэнэфагъэхэм такъыщытIысыщтыгъ. КъыхэкIыгъ Афганистан икъушъхьэхэм апэIудзыгъэу къэтыбыбыхьэзэ, къухьэлъатэр къызщытIысын чIыпIэ къыхэтхын фаеу, ау пилот зырыз ар зыфызэшIокIыщтыгъэр, — къыIуагъ полковникым. Илъэсым ехъу тешIагъэу ба­тальоныр зэхагъэкIыжьыгъ. ЕтIани 1985-рэ илъэсым Юрий Александр ыкъор хэушъхьафыкIыгъэ я 50-рэ авиационнэ полкым хэтэу ящэнэрэу Афганистан ихьанэу хъугъэ. Анахь охътэ къинэу мыр игукъэкIыжьхэм къахэнагъ. Зэо пшъэрылъэу къафагъэуцухэрэр агъэцэкIэнхэм фэшI сыхьат 16 фэ­дизрэ, чэщи мафи ямыIэу, ошъо­гум итыхэу хъущтыгъ. Сы­да пIомэ авиацием зэрэпэуцужьыщт амалхэр моджахед- хэм дэгъоу къаIэкIагъахьэщтыгъэх. Мыщ дэжьым чIэнагъэ- хэри ашIыгъэх, тигущыIэгъуи уIагъэхэр ылъакъо тещагъэх. Зы хъугъэ-шIагъэ ащ ишIэжьхэм къахэнагъ. — Къухьэлъатэу АН-12-м тисэу Кабул тыкъикIи Баграм тыбыбыщтыгъ, экипажым икомандирыгъэр майорэу Юрий Ярославцевыр ары, — къеIуатэ Юрий К. — Къушъхьэхэм ашъхьагъ метрэ минитIу фэдизэу зытIэтыгъэу душманхэр тикъухьэлъатэ къеуагъэх. «Стингерыр» джабгъумкIэ щыт двигателым къытефагъ, машIо къы­кIэнагъ. Хьылъэу ыкIи нэбгыри 100-у исыгъэхэр псынкIэу къухьэлъатэм ыкIэкIэ тхьыгъэх. Къыхэгъэщыгъэн фае, заом ухэт хъумэ, узэрэдэбыбаерэ ри укъызэрэтIысыжьырэри нэмыкI шIыкI. ЯтIонэрэ ракетэр къыттемыфэным фэшI хъурэя­бзэу зигъэчэрэгъузэ аэродромым ылъэныкъокIэ фиузэнкIэу ыублагъ. Къухьэлъатэр Iугъом зэлъикIугъ. Мыщ дэжьым псаоу сыкъэнэн Iоу сшIагъэп. Сыдэу хъуми, къухьэлъатэр Баграм иаэродром къыщытIысыгъ, зы такъикъым къыкIоцI зы нэбгырэ ащ исыжьыгъэп, такъикъищ тешIагъэу ар къэуагъ. Сэри мет­рэ 20 фэдизэу сыIуидзыгъ. ЛIэныгъэмрэ щыIэныгъэмрэ азыфагу фэдэ чIыпIэ зэжъум цIыфыр зифэкIэ зэхишIэрэр дэгъоу къызгурыIуагъ.

Чернобыль тхьамыкIагъом идэгъэзыжьын А тхьамыкIагъор къызыхъугъэ 1986-м тигущыIэгъу Афганистан къулыкъур щихьыщтыгъ. УФ-м зыкъэухъумэжьынымкIэ и Министерствэ иунашъо ар зыхэтыгъэ полкым къыфэкIо, зэкIэ дзэ частьхэм арыкIынхэшъ, радиацием къыздихьыгъэ тхьамыкIагъохэм ядэгъэзыжьын хэ­лэжьэнхэ фаеу. — КъытфашIыгъэ унашъом тетэу летчик 600 тыхъоу вертолетхэм тарысэу Чернобыль тыбыбыгъ. Мэлылъфэгъум и 27-м къыщегъэжьагъэу шэкIогъум нэс ащ тыкъэтыгъ. Пшъэ­рылъэу тиIагъэр цIыфхэр зет­щэнхэр ары ыкIи я 4-рэ блокэу къэуагъэр дгъэкIосэным фэшI мыжъо-пшэхъо зэхэчъыхьагъэ­хэр къетыдзыхыщтыгъэх, — къыIуагъ Юрий Александр ыкъом.

Милицием IофшIэныр щылъэкIуатэ Афганистан дзэхэр къыращыжьхи, къулыкъур зеухым, Херсон хэкум егъэзэжьышъ, милицием участковэ инспекторэу хэхьэ. Сыдигъуи ар IэнатIэ лъыхъугъэп, IофышIэ къызэрыкIоу, щытхъу хэлъэу ипшъэрылъхэр ыгъэцакIэхэзэ ищыIэныгъэ гъогу къырэкIо. Илъэс 15-у милицием Iоф зыщишIагъэм къыкIоцI бзэджэшIэгъэ миниплIым ехъу къызэIуихын ылъэкIыгъ. Анахь тын лъа­пIэу иIэхэм къахигъэщыгъэр цIыфхэм цыхьэ къызэрэфа­шIыгъэр ыкIи лъытэныгъэу къы­фыряIагъэр ары. — СиIофшIэн участковэ къы­зэрыкIоу езгъажьи, игъорыгъозэ шIыкIэу, шъэфэу хэлъхэр къызIэкIэзгъэхьагъэх. ЫпэкIэ дзэ Iофым IэпэIэсэныгъэу фысиIагъэми ишIуагъэ къысэкIыгъ. Анахь шъхьаIэр — цIыфхэм апэ­благъэ зысшIыныр, ахэм ярэхьатныгъэ, яфитыныгъэхэр къэсыухъумэнхэр арыгъэ ыкIи ар къыздэхъугъ. Районэу къы­сэ­пхыгъагъэм сызымышIэрэ исыгъэп, лъытэныгъи къысфа­шIы­щтыгъ. ХъункIэн-тыгъон бзэ­джэшIэгъэ инхэр тIогъогогъо къызэIусхын зэрэслъэкIыгъэм фэшI имычэзыоу званиехэр къысатынхэу хъугъэ. Дзэ къулы­къур хэтэу Iоф зысшIэрэр ­илъэс 20 зэхъум пенсием сытIысы­жьыгъ, — хигъэунэфыкIыгъ Юрий К. Ащ ыуж тигущыIэгъу рэхьатэу зы чIыпIэ исыгъэп, ар общественнэ щыIакIэм чанэу хэлажьэщтыгъ. Общественнэ организациеу «Къалэу Херсон исоветскэ офицерхэм я Союз» зыфиIорэм хэтэу Iоф ышIэ­щтыгъ. НыбжьыкIэхэм япатриотическэ пIуныгъэ, мэфэкI Iофтхьабзэхэм язэхэщэн лъэшэу ынаIэ ате­тыгъ. Щытхъу хэлъэу ыкIи чанэу Iоф зэришIэщтыгъэм фэшI нахь па­сэу званиеу полковникыр 2018-рэ илъэсым къыфагъэшъошагъ. Донецкэ ыкIи Луганскэ народнэ республикэхэр, Запорожскэ ыкIи Херсон хэкухэр Урысыем хэхьажьынхэмкIэ щыIэгъэ референдумым цIыфхэм гугъэпIэшIухэр къаритыгъэу щытыгъ. Юрэ мыщ чанэу хэлэжьагъ, Iофым изытет цIыф­хэм агуригъа­Iощтыгъ. Нэужым Херсон къи­кIыжьынэу ары зыкIэхъугъэри. — Референдумым хэтыгъэ­хэм Украинэм ихабзэ алъыхъоу, «щыIэныгъэмкIэ щынагъошъ, шъуимыкI хъущтэп» аIуи къэкощыгъэхэм тэ тиунагъуи ахэ­фагъ. Сэры, сишъхьэгъус, спхъу, ащ ишъхьэгъусэрэ япшъашъэрэ тызэгъусэхэу тыкъэкIожьыгъ. Адыгеир нэгушIоу, фэбагъэ хэлъэу къытпэгъокIыгъ, тищыкIагъэр зэкIэ тагъэгъотыгъ, — къыIуагъ тигущыIэгъу.

ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциер Полковникым игъашIэ дзэ­къулыкъушIэу къыхьыгъ. Хэу­шъхьафыкIыгъэ дзэ операциер рагъэжьагъэу, зыщыщ хэгъэгур къэухъумэгъэн фаеу зыщы­хъугъэм ар рэхьатэу щысын ылъэкIыгъэп. — Сятэжъ сызэригъэсагъэм тетэу ащ илъагъо сырэкIо, — къеIуатэ ащ. — Зыгорэм ыкIыб зыдэзгъэбылъыхьаныр сишэнэп, амалэу сиIэм елъытыгъэу сфэлъэкIыщтыр сэшIэ. Теубытагъэ хэлъэу а унашъор сшIыгъэ. Урысые дзэм IэпыIэгъу сыфэ­хъущтэу сыдэущтэу сыщысыщта? Хъурэ-шIэрэм сыхэмытэу, ыбгъу­кIэ сыщытэу сеплъын слъэкIыгъэп. Синыбджэгъоу къулыкъу зыдэсхьыгъэхэу ащ щыIэхэм сагоуцоныр къыхэсхыгъ. Юрэ Мыекъуапэ идзэ комис­сариат зэкIом, ыныбжь елъыты­гъэу дзэ операцием амыгъэкIо­нэу фежьагъэх. Ау ар ашIо­кIыгъэп, ипсауныгъэ изытети игъэ­кIотыгъэу аригъэуплъэкIугъ, ыкIуачIэ къыхьыщтыри нэры­лъэгъу зафешI нэуж зэзэгъыныгъэм кIагъэтхагъ. 2023-рэ илъэсым Iоныгъом и 25-м къыщегъэжьагъэу къулыкъур хэушъхьафыкIыгъэ дзэ опе­рацием щехьы. Ар взводым икомандир. Ащ емылъытыгъэу, ныбжьыкIэхэм аготэу идзэ пшъэрылъхэр егъэцакIэх. — Сызхэт ныбжьыкIэхэм сы­зэрагъэлъапIэрэр, къызэрэсэдэIухэрэр сэркIэ зымыуасэ щыIэп. СкIуачIэ къехьыфэ ясатырэ сыхэтыщт, сишIуагъэ язгъэкIыщт, — къыхигъэщыгъ Юрий К. ТигущыIэгъу фэдэ лIыхъу­жъэу тиIэр макIэп, ахэр тиныбжьыкIэхэм ящысэтехыпIэх. Хэгъэгум иухъумакIохэу цIыфхэм ярэхьатныгъэ къэзыухъумэхэрэм щытхъур адэжь. Iэшъынэ Сусан.