Адыгэ литературэм, мыбэми, бзылъфыгъэ усэкIо-тхакIохэр зэрэхэтхэм ащ фэбэгъэ-шъэбэгъэ гъэшIэгъон, гупшысэкIэ гъэнэфагъэ къыхалъхьагъ. Джащ фэдэ гупшысэн-тхэн амал иныр хэлъ тхакIоу Гъыщ Рахьмэт. Рахьмэт Шэуджэн районымкIэ къуа­джэу Хьакурынэхьаблэ къыщы­хъугъ, адыгэ унэгъо зэгурыIо щапIугъ. Мые­къопэ мэкъумэщ техникумыр 1983-рэ илъэсым, 1996-м Москва дэт Литературнэ институтэу М. Горькэм ыцIэ зы­хьырэр къыухыгъэх, Москва къыдэна­гъэу щэпсэу. 1979-рэ илъэсым щегъэжьагъэу ытхыхэрэр хеутых. КIэлэцIыкIухэм апае рассказхэр зыдэт тхылъэу «Пшэсэн щынагъу» ыкIи урысыбзэкIэ «Злая крапива» зыфиIохэрэмкIэ тхылъеджэхэм зэлъашIагъ. ТхакIор зыхэт уахътэм фэсакъэу кIэдэIукIырэ, щыIэкIэ-псэукIэр ащ зэ­рэфэIорышIэрэр, уахътэр ыкIи цIыфыр пытэу зэрэзэпхыгъэхэр зипроизведениехэмкIэ къизыIотыкIыныр дэгъоу зыфэ­укIочIырэ цIыф. Непэ шъунаIэ анахьэу зытешъозгъадзэ сшIоигъор Р. Гъыщым итхылъыкIэу «У нас будет одна фамилия…» («ТитIо зы лъэкъуацIэ тиIэ хъущт») цIэу зыфишIыгъэр ары. ТхылъыкIэм повестищ къыдэхьагъ: «Зов земли», «У нас будет одна фамилия», «Азбука материнства». Повестищыри зы гупшысэ иным зэрепхых: унагъор – лъапсэ. Хэти ешIэ унагъор цIыфымкIэ къежьэпIэ-лъэпсэ гъэнэфагъэу, цIыфыр зыщапIоу, зыщалэжьэу, зыухъумэу зэрэщытыр. Ау етIани зэхэтэшIэ «унагъо» зыцIэ пстэури зэрэзэфэмыдэр, унагъо пэпчъ ежь ихэшъо-унашъо зэриIэр. Ау къыхэзгъэщымэ сшIоигъор унагъор дэими, дэгъуми, сыд фэдэрэ обществи икъежьэпIэ-уцупIэу зэрэщытыр ары. Адыгэхэр лъэпкъыжъых, яIорIуатэхэр гупшысэ закIэх; «Унагъо умыхъоу къуаджэ ухъущтэп», «УнэгъуацIэр иIэ къодый», «Унагъом гъонибл иI» пкIэнчъэу аIуагъэп. Адыгэ унагъо щапIугъэ Гъыщ Рахьмэт епIожьын ыкIи ебгъэшIэжьын ищыкIа­гъэп унагъор цIыфым итынчыпIэ-гупсэфыпIэу зэрэщытыр, ащ идэгъугъэ-дэхагъэ, зэкIэ щызэдэпсэухэрэм аIэ зэрилъыр. Ащ Iофыр тетми, унагъо пэпчъ щыкIагъэ имыIэу хъазынэу пфэIощтэп; ны-тыхэу Iэпэдэлэл­ныгъэ къызхафэхэрэм унэгъо шIэгъахэр ежь-ежьырэу зэбгырагъэзы, ялъфыгъэхэр къурэу къащымыхъоу чIадзых, ашъхьэ нахь Iоф ямыIэу, ау унэгъо дэгъухэр нахьыбэхэшъ, ахэм яхьатыркIэ хэгъэгум хэхъо, зыкъеIэты. Тхылъым къыдэхьагъэхэр урысыбзэкIэ тхыгъэхэми, авторым иадыгэгу дахэу ахэм зэращыIорышIэрэр зэхэошIэ, уапашъхьэ итэу зэкIэ адыгабзэкIэ къып­фыриIотыкIырэм фэд, джарэу Р. Гъыщым игупшысэ дахэу егъэIорышIэ, ипычыгъо IупкI, къыIуатэрэр щыIэныгъэу тызхэтэу, хэти лъэныкъуабэкIэ пытэу тызэпхыгъэр ары. Авторым къэбар зэпыгъэщагъэу повесть пэпчъ ыгъэпсыгъ, ушъый лые хэлъэп уигъэпшъэу, щыIэныгъэм зэрэщыхъурэм тетэу, нэфагъэрэ IупкIагъэрэ ахэлъ. Апэрэ повестэу «Зов земли» зыфиIорэмкIэ тхакIом тхылъыр къызэIуихыгъ, ащкIэ пшъэрылъ гупшысэ иныр кIигъэтхъымэ зэрэшIоигъуагъэр нафэ. Мы гущыIэхэмкIэ, къызэрыкIо дэдэу, тхакIом къыригъэжьагъ: «Нурбый джыри ышъхьэ узэу къэущыгъ. Мазэ хъугъэ пенсием загъэкIотэжьыгъэр. Узыфаем фэдизрэ учъыен, ущылъын плъэкIыщт, ау, зэресагъэу, пчэдыжьым сыхьатыр 6-м къэущышъ, хэлъ. Апэрэ мафэхэм къызыщыпкIыти, псынкIэу зифапэщтыгъ IофышIэ кIощтым фэдэу, ау ардэдэм ыгу къэкIыжьыщтыгъ Iоф зэримышIэжьырэр. Пенсионер! Уздэгузэжъон джы щыIэ­жьэп»... КъэпIон хъумэ, герой шъхьаIэу унэгъо гупсэф дахэ зышIагъэу, ишъхьэгъусэу Разиятрэ ежьыррэ пшъэшъи 3-рэ зы кIалэрэ зыпIуи, зылэжьыгъэ лIэу Нурбый ыIощти ышIэщти ымышIэу, лые хъугъэу къыщыхъужьэу, зэришэныгъэу, гъэзети, тхылъеджэни афэмыежьэу, зэшъорэ Iэзэгъу уц хъущэр къегъэтIылъэкIыгъэу щыIагъ. ЗэкIэ ышIэмэ шIоигъоу пенсием ригъажэщтыгъэмэ ащыщ горэми джы фэежьыгъэп. Джары «игъом игъор пшIэн фае» зыкIаIорэр. Ишъхьэгъусэу Разият шъхьаци нэгуи гъэцэкIэжьыгъэу, ыIапэхэри пыгъэлыкIыгъэу, ныбжьыкIэгъум ыкIэ ымытIупщэу, илъэсныкъокIэ узэкIэIэбэжьмэ пенсием кIуагъэми, иIоф ымыгъэтIылъыгъэу, зэрилъэкIэу зигъэчанэу, игъом зимыгъэгужъоу IофышIэ икIыщтыгъ. Унэ нэкIым изакъоу къызэринагъэр апэрэу лIым игуапэ хъугъэ. Илъэс 30 хъугъэу мы къалэм дэс иунагъокIэ, ау ыгукIэ ымыгъэгупсэфэу зыгорэ ренэу къетIэ. Краным къичъырэ псэу хлоркамэр зыхизыри ихьарам, кIэхъопсы къоджэ псынэпс къабзэм. ЫIощти, ышIэщти ымышIэу щыс шIошIзэ, телефоныр къытеуагъ, ымышIэрэ макъэр «Нурбыя?» ыIуи къеупчIыгъ. Ар Хьасан арыгъэ, Нурбый иунэу къуаджэм дэтыр ыщэфын гухэлъ иIагъ, ащкIэ мэкъэгъэIу хъугъэр Разият ары, унэм исурэт тырихи телефонкIэ ригъэлъэгъугъ, ежь Хьасан хы­чIэгъ хъугъэ къуаджэу Лахъщыкъуае янэ-ятэхэм яунэу дэтыгъэм ар фигъэдагъ ыкIи унэр лъэшэу зэригъэгъоты, ыщэфы шIои­гъуагъ. «Укъызщыхъугъэм фэдэ хъун щыIэп» ыIуи, Хьасанэ игущыIэ ащ щиухыгъ. Къы­зэрэчIэкIыгъэмкIэ, Разият чылэм дэт унэ гъэпытагъэр ыщэнышъ, ыкъоу Рустам машинэ фищэфын мурад иIагъ. Ишъхьэгъусэ IитIур Iалъмэкъхэм ращэхэу унэм къихьажьи, «зыгорэущтэу уишIуагъэ къэбгъакIомэ сыд фэIуагъ?» ыIуи къыфидзыгъ… Ау Нурбый джы къэбгъэуцужьынэу щымытэу ышIэщтыгъ зыдэкIощтыр — пчыхьэм чылэм къэ­кIуагъ; къалэм удэсыгъэу ащ есэжьыгъошIоп, ау ыгукIэ унэшъо пытэ иIагъ ышIэщтымкIэ. «Гъунэгъурэ гъончэджрэ» аIо, пчэдыжьым мэ IэшIур къеугъ: гъунэгъухэу Хьазрэтрэ Саидэрэ мыхьамелэр — къалмыкъщаир, щэлэмэ фабэр аIэгу итэу, хьалэл нэгу­хэу къыфэкIуагъэх, лъэшэу къыфэчэфыгъэх, ежь Нурбыйи къызхэшхъожьыгъ. Унэр чъыIагъэ, пхъэIаплIышхо къыфыратэ­къуагъ. Къэущыжьыгъэу, лIыр иунэжъ хэпIэжъ зэригъотыжьыгъэм ыгъэгушIощтыгъ; апэдэдэ янэ-ятэхэр зыдэлъ къэхалъэм кIощт, етIанэ унэгъо ыкIи нэ­мыкI Iофхэм заритыщт, ышIэн икъун ащ къыдэкIыщт. Хьазрэти Саиди къошышIу-гъу­нэгъушIухэу къычIэкIыгъэх, дахэу къыпэгъокIыгъэх, гум ранагъэп. Нурбый зэрэшIоигъуагъэу къэхалъэм апэдэдэ кIуагъэ: къэнэтIэхэсхэм тетхагъэ яIэп, лIэкъо тамыгъэр атет, ахэр зэкIэ зэряфэшъуашэу ыгъэцэкIэнхэу тыриубытагъ. МыдыкIэ иунагъо гумэкIыщтыгъ. Русет, Раситэ, Бэлэ лъэшэу ятэ фэгумэкIыщтыгъэх. Ашэу Москва иунагъокIэ щыпсэурэ Рустами ягуащи (нысэри) къараIуагъэм зэридзагъэх. ТхьамэфитIу хъугъэу Нурбый чылэм щыIагъ. Ягуащэу Разият лIыр зэрэзекIуагъэр, къемыупчIыжьэу, чылэм кIуи зэрэдэтIысхьагъэм ыгъэгубжыгъагъ, «ыIуагъи, ышIагъи, сабыиплIыр дахэу зэрэзэдапIугъэри» щыгъупшэжьыгъэу, къоджэдэс щыIакIэр къыхэзыхыгъэ Нурбый ыгу ебгъэщтыгъ. Ау акъыл тэрэз зиIэм иунэгъо лъэпсэжъ гум ринэрэп; мары ежь Нурбый ыкъо ягуащэу Аидэ янэу Замирэ шъузаб, иунэ нэмыкI дышъэ ептыгъэкIи фаеп. Нурбый джы нахь ыгу къихьажьыгъэу, зыфыщыIэри ышIэщтыри къыгурыIощтыгъ. Шъыпкъэ, гъунэгъу хъупхъэ дэдэхэу Хьазрэтрэ Саидэрэ афэдэ уиIэмэ, зи укъэзгъэуцун щыIэщтэп. Нурбый игухэлъхэр Хьазрэт ригъэшIагъ, янэ-ятэхэм якъэхэр укъэбзыгъэнхэр ыкIи къэшIыхьэгъэнхэр, мыжъосынхэр атегъэ­уцогъэнхэр зэрэапэрэр, ахъщэ IэпэчIэгъанэу иIэр ыкIи ипенсие зэримыкъущтыри къыгурыIоу, Iоф тIэкIу-шъокIухэр ыгъэцэкIэнэу зэримурадыр гъунэгъум риIотагъ, ащкIи ар къыдеIагъ. Нурбый «ыIапэ дышъэр къыпэзы» зыфаIохэрэм ащыщыгъ. Щагум лIыр дэтэу зылъэгъурэ къоджэдэс нахьыжъхэр гушIощтыгъэх, къыдахьэщтыгъэх, ыIапэ къаубытыщтыгъ, зэрэзекIуагъэр — иунэжъ къэкIуагъэу зэреупхъурэр ягопагъ. ЫIашъхьэхэр дищайи, Нурбый хатэр къэбзэ-лъабзэу зэкIиукъэбзагъ; шъхьэузи гуузи щыгъупшагъэу, иунэгъо-къоджэ Iофхэм джы ар ахэтыгъ. Хьазрэт ихьатыркIэ Мыекъопэ районым саугъэтхэр зышIырэ IэпэIасэу дэсым IукIи, пIалъэмкIи осапкIэмкIи зэзэгъыгъэх. ШъыпкъэмкIэ, Нурбый ягуащэу Разият, ыкъу ыкIи пхъуищыр зыкIи щыгъупшагъэхэп. Илъэс 30-у къалэм зыдэсыгъэми зы гухэкI-гумэкI зэфырямыIэу ялъфыгъэ­хэр апIугъэх, рагъэджагъэх. Джы щым унагъохэр яIэх, пшъэшъэ нахьыкIэри еджагъ. Ау Разият ежьыр къэлэдэсэу къэхъугъэшъ, къуаджэм дэсыныр хэгъэ­кIи, ылъэгъунэуи фэяхэп ыкIи лIыр зэрэзекIуагъэр шIотэрэзыхэп, илъэс 15-м цIыфыпсэ зэрымысыгъэ унэжъым кIуагъэу зэрэщыпсэурэм еушъхьакIу. Ау Нурбый икIэрыкIэу ыкIуачIэ икъуа­джэ къыщеблыжьыгъ, уци, узи кIодыгъэ. ШIэгъэн фаеу иIэр лъытагъэшъ, а зэкIэмэ нэф зышъэу, чэщ зыщыхъурэм азыфагу апылъ. Хьазрэт ихьатыркIэ хатэри фа­жъуи, аулъэшъоужьыгъ, гъатхэм пшIэщт къодыемэ, джы хьазыр; Хьазрэт псэ­олъэшI чан, щагум чэу тэрэз IугъэуцогъэнымкIи къыдеIагъ, саугъэтхэм апэIу­хьащт ахъщэр шIукIаеба, Нурбый гъучIгъэжъэ дэгъути, мыщкIэ IофшIэн къыфигъотыгъ, къыригъэгъэлэжьыгъ. НэдэплъыпIэ имыIэу Нурбый имафэхэр ушъэгъагъэх, къыздикIыгъэ къалэм кIонэуи джы уахътэ иIагъэп. Ау хэти зэрэмыгугъагъэу илъфыгъи 4, ыкъо ыкIи пхъуищыр, нысэри зэрахэтэу, агукIэ тым къыкъотыгъэх, улъэпкъэу, улIакъоу, ууна­гъомэ, лъапсэ уиIэн фаеба, укъызтекIыгъэхэм шъхьэкIафэ афыуиIэн фаеба, къом ыкъо цIыкIуи къуаджэм итатэ джы зэрэдэсым ыгъэгушIуагъ. ЗэрэшIоигъуагъэу, Нурбый пасэу хатэр ыгъэтIысхьагъ хэтэрыкIхэмкIэ, чъыгхэр дахэу нэр пIэпахэу къэгъэгъагъэх, янэ-ятэхэм якъэхэм мыжъосын дэгъухэр атыригъэуцуи, къы­шIыхьэхи, ыгъэлэжьыгъэх; псаумэ, унэми газыр раригъэщэн мурад иI, ау зыкIи ыгу къимыхьэщтыгъэр къалэм кIонышъ, дэтIысхьажьыныр ары. МыдыкIэ Разият дахэр къэмышIэжьынэу шъогъо тхьамыкIэ хъугъагъэ, ежь-ежьырэу лIыр шIомысэу зиухыижьыщтыгъ, анахьэу шъхьакIо щыхъугъэр ыкъуи, нысэри, пхъуищыри тым фэгумэкIхэу ыкIи игъэпсыкIэ, зэрэзекIуагъэр ашIотэрэзэу зэрэкъоуцуагъэхэр ары. ГущыIэжъым «Бланэр зыщалъфыгъэм екIужьы» еIо, арышъ, уичIыпIэжъ, уиунэжъ уилъапIэу уфэкIожьмэ, мыхъун гори хэлъэп; Разият сыдэу ыгу хэкIыгъэу, имыгопагъэми, ибынхэм машинэм къыздырагъэтIысхьи, къуаджэм ятэ дэжь зэкIэри къызэдэкIуа­гъэх. Щагум икъэбзэ-лъэбзагъэ, дахэу къызэрэшIыхьагъэм, чъыгхэм къарищэхыжьэу зэрапытым, хатэр дахэу къызэрэзэлъы­хъурэм лъэшэу ахэр ыгъэгушIуагъэх; якъорэлъф-пхъорэлъфхэр джы къэуубытыжьынхэу щымытхэу, гушIо чэфым зэрихьэщтыгъэх, джарэу къуаджэр агу рихьыгъ. «Чэм лъакъо шкIэ ыукIырэп» зэраIоу, Разиятэу ныбжьи къуаджэм къемыкIолIэнэу зыIуагъэри зи мыхъугъахэ фэдэу джы гушIубзыу дэдэу ибынхэм ахэтыгъ. Нурбый лIыгъэшхо къыхэфагъэу къуаджэми щалъытагъ. Повестым купкIышхо иI, джащ фэдэх адрэ повеститIури. ЩыIэныгъэм уфэзыпIурэх. Мамырыкъо Нуриет.