«Адыгэ макъэм» икъыдэкIыгъоу хъарзынэщым хэлъхэр зэпырыдгъазэхэзэ, 1946-м, илъэс 78-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, чъэпыогъум и 25-м къыдэкIыгъэгъэ тедзэгъум «Хъут Цацэ игушIуагъу» зыфиIорэ тхыгъэу итыр тынэ къыпэшIофагъ.

Ащ къыщеIо: «Теуцожь районым щыщ колхозэу «Большевик» зыфиIорэм иколхозницэу Хъут Цацэ кIэли 10 къыфэхъуи ыпIугъэх. Колхозницэу Ц. Хъутым кIэли 10 зэрипIугъэм пае СССР-м и Верховнэ Совет и УказкIэ «Материнская слава» зыфиIорэ орденымкIэ наградить къашIыгъ». Мыщ дэжьым тшIогъэшIэгъон хъугъэ: бзылъфы­гъэр сыд фэдагъа? Тыдэ щыщыгъа? Сыда къырыкIуагъэр? Исабый­хэр псауха? УпчIэхэм яджэуап тылъыхъоу Теуцожь район администрацием тытеуагъ. Ащ иIофышIэу Сэ­хътэрыекъо Саидэ Хъут Цацэ илъфыгъэхэм якъэгъотынкIэ къыддэIэпыIагъ ыкIи ахэм ащыщэу Псэунэкъо (Хъут) Муслъимэт Пэнэжьыкъуае дэсэу къычIэ­кIыгъ. Псэунэкъо Муслъимэт ыгъэшIэгъуагъ ыуж зэрэтфыгъэр, ау игуапэу ыдэжь тыригъэблэгъагъ. Ыныбжь елъытыгъэу, мыгъэ илъэс 84-рэ хъущт, ишIэжь хэзыгъэхэр щыIэхэми, ыгу къэ­кIыжьырэмкIэ фэчэфэу къыддэгощагъ. Псэунэкъо Муслъимэт Хъут Цацэ илъфыгъэхэм анахьыкIэ дэд. 1940-рэ илъэсым къэхъугъ. Янэ къэралыгъо мэхьанэ зиIэ бгъэхалъхьэр къызыратым илъэ­си 6 ыныбжьыгъэр. А хъугъэ— шIагъэр къышIэжьырэп, тынри къыфэнагъэп, ау цIэ лъапIэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр унагъом ихъарзынэщ къыхэнагъ. Ащ зэритымкIэ, 1945-рэ илъэсым мэкъуогъум и 25-м, зэоуж дэдэм, Хъут Цацэ Ны-лIыхъу­жъыцIэр къыфагъэшъошагъ. Нэчэрэзые щыщ Хъут Къадыр Исхьакъ ыкъомрэ ащ ишъхьэгъу­сэу Цацэ ПщыфэшIу ыпхъурэ сабыипшI зэдапIугъ: пшъэшъихырэ шъэуиплIырэ. Шъхьэгъусэмрэ шъэо нахьыжъэу Гъубджыкъорэ Хэгъэгу зэошхом иилъэситф къакIугъ, псаоу къагъэзэжьыгъ, Цацэ кIэлэцIыкIуибгъур игъусэхэу колхоз шъофым щылажьэзэ илъэс фыртынэхэр ыхьыгъэх. Ащ ыуж унагъом хэз фэмыхъоу (лъэхъанымкIэ ар бгъэшIэгъонэу щыт) зэрэгъотыжьхи, мамырныгъэ щыIакIэм изэтегъэуцожьын чанэу хэлэжьагъэх. — Къин ылъэгъугъ сянэ. Къэ­сэшIэжьы а мафэхэр. Заор кIоу, уизакъоу кIэлэцIыкIухэр ппIунхэр псынкIагъэп. Ар тхьаусыхэу сэ слъэгъугъэп ыкIи зэхытигъэхыгъэп, ау сабый бын Iужъур пIыгъыныр псынкIэна?! Сшыпхъу нахьыжъхэм сакъыдыринэти, ежьыр IофышIэ кIощтыгъэ. Ахэр пкIэщтыгъэх, лэжьыгъэр Iуа­хыжьыщтыгъ, жъощтыгъэх. АшIэ­рэм елъытыгъэу къэкIасэуи хъущтыгъэ. Адэ пшъыгъэуи къэкIо­жьыщтыгъ, ау сшыпхъухэр унэгъо хъызмэтымкIэ чанэу дэIэпыIэщтыгъэх, — ыгу къэ­кIыжьы Хъут Цацэ ыпхъу на­хьыкIэу Псэунэкъо Муслъимэт. Цацэ зигъэпсэфынэу мэтIысыжьыфэ колхозым Iоф щи­шIагъ, илъфыгъэхэр алъакъо тыри­гъэуцуагъэх, ибынхэм яхъяри, ахэм ясабыйхэри къылъэгъужьыгъэх, ямэфэ Iае хэмыплъэу дунаим ехыжьыгъ. Ны-лIыхъужъ нанэр дэгъоу къешIэжьы ипхъо­рэлъфэу, Псэунэкъо Муслъимэт ипшъашъэу Зулэ. — Сянэжъ илъэс 80 фэдиз къыгъэшIагъ. Ныожъ шъхьацыф цIыкIоу, зэкIэупкIагъэу, дэхэ цIыкIоу щысэу ищагу тыдахьэщтыгъ. «ШъукъакIу, шъукъакIу!» ыIозэ къытпэгъокIыщтыгъ. КъэсэшIэжьы, мэшIошхо ышIыти, натрыф щигъэтIыпIэщтыгъ. Зэш-зэшыпхъухэм яехэм тызэхэ­сэу джар тшхыщтыгъ, тызэ­фи­щэщтыгъ, — еIо ащ. Хъут Цацэ илъфыгъэ нэбгыри 10-мэ ащыщэу непэрэ мафэм къынэсыгъэр нэбгыри 2: Псэунэкъо Муслъимэтрэ ащ илъэскIэ нахьыжъэу ЯхъулIэ Мелэчхъанрэ. ЯцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу Ны-лIыхъужъым къахилъхьэ­гъэ гуфэбэныгъэр, шIулъэгъуныгъэр, гукIэгъуныгъэр азыфагу илъэу ялъфыгъэхэр псэугъэх. Ахэм къатекIыжьыгъэхэри джа­у­­щтэу апIугъэх. — Сянэ адыгэ унэгъо пIукIэкIэ апIугъагъ: нахьыжъым уедэIун, адыгэ шэн-хабзэхэм атетэу упсэун фэягъ. Аущтэу щымытыгъэми хъущтыгъэп. ЕтIани, ащ ыIорэм тыблэкIы мыхъунэу тлъытэщтыгъ. Ны-тыхэм яIо ренэу къытхэлъыгъ. Ахэр тэркIэ хабзэщтыгъэх ыкIи гъуазэщтыгъэх. Арэущтэу щымытэу сабыипшIыр сыдэущтэу ппIущта? Сэ зэрэслъытэрэмкIэ, унэгъо Iужъу ухъуным, узэгурыIоным, удэIоным мэхьанэшхо яI. Хъяри, гумэкIыгъуи зэдэтIэтэу, зым зыр икIэгъэкъонэу тызэхэтыным тянэ-тятэхэр ары тыфэзыпIугъэ­хэр, — еIо Муслъимэт. — ШъуицIыкIугъом унэгъо Iужъухэр бэу щыIагъэха? — тшIогъэшIэгъонэу теупчIы Мус­лъимэт. — Тэщ фэдэу нэбгырипшI зиIагъэр мыбэми, тфым къыщыкIэу кIэлэцIыкIухэр зэрысыгъэ унагъохэр мэкIагъэх. Унэгъо Iужъур дэгъуба! «Сабыибэ зэрысым нэхъой илъ» аIо адыгэхэм сыдигъуи. Непэ бын Iужъухэр макIэх, ар гукъау, сыда пIомэ бэ ухъоу, чэфэу узэхэтмэ тхъа­гъо. ЩыIэныгъэмкIэ ары шъхьа­Iэр — угу хьалэлэу, зэIухыгъэу узэхэтыныр ары, — гъэшIэ кIыхьэ къэзыкIугъэ нэнэжъым иджэуап. Ны-лIыхъужъыр Муслъимэт илъфыгъэхэр ыпIунхэмкIи щысэтехыпIэ хъугъэ. ИсабыиплIырэ ахэм къатекIыгъэхэмрэ шIулъэгъуныгъэ, зэдеIэжьныгъэ, гукIэгъу азыфагу илъэу ылэжьыгъэх. Армырмэ, лIэужиплIэу непэ Муслъимэт иунэ исхэр сыдэущтэу зэкIущтха? Ныжъ пIашъэу, къорэлъфым къытекIыжьыгъэ сабый дахэхэр ащ къетэкъокIыгъэхэу мэпсэу. Нысэ цIыкIоу Нэфсэт ишъхьэгъусэ игъонэмыс хъугъэми, къызхэхьэгъэ унагъом илъфыгъэхэр дахэу щепIужьых, игощэжъэу Муслъимэт инахьыжъ чIыпIэ ритэу, иупчIэжьэгъоу зэдэпсэух. Тхыгъэр уахътэм хэкIуакIэрэп. «Адыгэ макъэм» ихъарзынэщ ар джыри зэ къыушыхьатыгъ. Хэт ышIэныя 1946-м лъэпкъ гъэзетым къыщыхаутыгъэгъэ къэбар кIэкIым инэкIубгъуакIэ­хэр непэ къызэIутхынхэу. «Ны-лIыхъужъ» зыфиIорэ цIэ лъапIэр Совет хабзэм илъэхъан, 1944-рэ илъэсым агъэнэфэгъагъ. Сабыи 10 ыкIи нахьыбэ къызфэхъу­гъэу зыпIухэрэм афагъэшъуа­шэщтыгъ. Я 90-рэ илъэсхэм ащ итын зэпагъэугъагъ, ау 2022-м, мэкъуогъум и 1-м, сабыйхэм якъэухъумэн и Мафэ тефэу, Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным иунашъокIэ «Ны-лIыхъужъ» зыфиIорэ цIэр афэгъэшъошэгъэныр аублэжьыгъ ыкIи сомэ миллионыр гъусэ фашIыгъ. Унэгъо Iужъухэм ахэхъоным фэIорышIэщт екIолIакIэхэм ащыщэу ар алъытагъ. Анцокъо Ирин. Сурэтхэр: А. Лаутеншлегер.