Хэгъэгу зэошхом илъэхъан Адыгеим икIыхи зэуапIэм нэбгырэ мин 80 Iухьэгъагъ, ахэм ащыщэу нэбгырэ мин 30-м нахьыбэр фэхыгъэх.Хэгъэгу зэошхом илъэхъан Адыгеим икIыхи зэуапIэм нэбгырэ мин 80 Iухьэгъагъ, ахэм ащыщэу нэбгырэ мин 30-м нахьыбэр фэхыгъэх.Нэмыц-фашист техакIохэр рафыжьхи, Адыгеир шъхьафит зыхъужьыгъэр мэзаем и 18-р, 1943-рэ илъэсыр ары. 1997-рэ илъэсым къыщыублагъэу Адыгэ Республикэм мы шIэжь мафэр щыхагъэунэфыкIы. Адыгэ чIыгум пыир мэзих кIыхьэм къыкIоцI щыхъушIагъ. Адыгеир шъхьафит шIыжьыгъэнымкIэ зэошхор заублагъэр Сталинград дэжь фашистхэр тидзэхэм къыщаухъурэихи, гитлеровскэ дзэ купэу нэбгырэ мин 330-рэ хъущтыгъэм япащэу фельдмаршалэу Паулюс зэрахэтэу гъэрэу зыкъызатыр ары. Джыри ащ фэдэ чIыпIэ къин ифэнхэм ыгъэщтагъэу гитлеровскэ командованием идзэхэр Темыр Кавказым рищыжьынхэр, тIэкIу зэкIищэнхэр ригъэжьэ­гъагъ. Ямурад бзаджэхэу мокIэ-мыкIэ щыпхыратхъугъэхэм агъэ­нэIуагъэхэу, фашистхэм алъабжъэ рагъанэщтыгъ, ти­дзэ­хэм зэралъэкIэу къапэуцужьыщтыгъэх, ау ахэр къэбгъэуцу­жьынхэу щытыгъэхэп фашистхэм пытапIэу ашIыгъэхэр зэхагъэтакъохэзэ, техакIохэр зэкIафэщтыгъэх. Мыекъопэ районыр пыимкIэ чIыпIэ шIэгъуагъ, ау тидзэхэм зызэкIаугъуайи, зэплъэкIыгъо ахэр рагъэфагъэхэп. Фашистхэр хьашхъурэIу хъугъэхэу къызэтхъокIыщтыгъэх — Адыгеим игъунэгъу Краснодар краим ипсэупIэхэу станицэхэу Черниговскэм, Самурскэм, Ширванскэм зэошхохэр ащыкIуагъэх. Щылэ мазэм, 1943-рэ илъэсым СССР-м и Апшъэрэ командование шъхьаIэ Закавказскэ фронтым икомандование пшъэ­рылъ къыфишIыгъ дзэ купэу генерал-лейтенантэу Иван Мас­ленниковыр зипащэм ыкIуа­чIэхэмкIэ псынкIэу пыим жэхэ­кIотэгъэнэу ыкIи лъэныкъо пстэумкIэ къаухъурэинышъ, зэтеубытэгъэн фаеу. Огъу шъхьаIэхэр пыим тещэгъэнхэр ыкIи нэмыц-техакIохэм акIуачIэ зэбгырычыгъэныр зэшIуихынэу агъэнэфэгъагъэр я 56-рэ Армием ипащэу Андрей Гречкэр ары. Станицэу Ставропольскэм зынэсыкIэ, ащ идзэ­хэр нэмыкI пэрыт дивизиехэу я 18-рэ Армием щыщхэм ахэхьажьынхэшъ, КраснодаркIэ лъыкIотэн, Адыгеири шъхьафит ышIыжьын фэягъ. Джащ фэдэу я 23-рэ гъунэпкъэ полкым идзэкIолIхэу Петр Козак зипэщагъэхэу, фашист-техакIохэр Кавказ тхы ШъхьаIэ зэпырызымыгъэкIыгъэхэу ыкIи ахэр хы ШiуцIэ IушъомкIэ зымы­гъэкIуагъэхэм пыим жэхэхьанхэу унашъо къафашIыгъагъ. Мы дзэкIолI-пограничникхэр ары гитлеровцэхэр станицэхэу Самурскэм, Даховскэм къадэзыфыжьыгъэхэр ыкIи щылэ мазэм и 19-м Мыекъуапэ къыдэхьагъэхэр. А уахътэм партизан отрядитIум: Мыекъопэ «Народнэ мстительхэу» Стефан Козловыр зипэщагъэхэм ыкIи Тульскэ отрядэу «За Родину» зыфаIоу Иван Шляховыр зиIэшъхьэтетыгъэм хэкур шъхьафит шIыжьыгъэным яIахьышIу ха­шIыхьагъ. Зэо плъыр Iаехэр Адыгеим зэфэдэкIэ щыкIуагъэх, хэкур шъхьафит шIыжьыгъэныр IэшIэхыгъэп. ГущыIэм пае, къуа­джэу Щынджые фашистхэр дафыжьхи, тидзэхэм яе зыхъу­жьыгъэр зэошхохэр мэфищрэ зыкIогъэ уж; джащ фэдэу къуа­джэхэу Лахъщыкъуайи, Тыгъур­гъойи мызэу, мытIоу, зэ пыим ыубытхэмэ, зэ тиехэм аштэжьхэзэ, лъэш дэдэу зэхакъутэ­гъагъэх. Тидзэхэм Тэхъутэмыкъое районымкIэ къуаджэхэу Афы­псыпэ ыкIи Псэйтыку мэзаем и 18-м, 1943-рэ илъэсым шъхьа­фит ашIыжьыгъэх, мы мафэр ары Адыгеир зэрэщытэу шъхьафит ашIыжьыгъэу залъытэрэри. Фашистхэр мыщ рафыжьынхэр зырагъэжьэгъагъэр 1943-рэ илъэсым ищылэ маз ары, стани­цэу ДаховскэмкIэ къырагъажьи, мы мазэм ыкIэм нэс Дзэ Плъы­жьым Мыекъуапэ техакIохэр дифыжьыгъэх, Мыекъопэ, Джэджэ, Кощхьэблэ, Шэуджэн, Красногвардейскэ районхэм — мэзаем и 2-м, Теуцожь районым — мэзаем и 4-м. Тихэгъэгушхо ыхъункIэнэу, зэрипхъонэу, ицIыфхэр гъэры ышIынхэ гухэлъ бзаджэу нэмыц-техакIохэм яIагъэр къа­дэхъугъэп, советскэ народым ихыегъэ-псэемыблэжьныгъэ хэгъэгум ТекIоныгъэр къыфи­хьыгъ. Мамырыкъо Нуриет.