Тарихъым зыфэбгъазэмэ, мэзаем и 16-м, 1979-рэ илъэсым Адыгэ автоном хэкум исурэтышIхэм язэхахьэ Уры­сыем исурэтышIхэм я Союз икъутамэу шъолъырым щызэ­хащагъэм итхьаматэу ПIэтIыощэ Феликс щыхадзыгъагъ. Урысые Союзым къутэми 112-рэ фэдиз хахьэ, шъолъырхэм ямызакъоу, районхэм, къалэхэм ащыIэхэри къыдыхэлъытагъэх. Адыгеим къыщызэIуахыным ыпэкIэ Краснодар краим иорганизацие автоном хэкум исурэтышIхэр хахьэщтыгъэх. Шъхьафэу зэ­хъужьхэми зэпхыныгъэр чIа­нагъэп. Адыгеим исурэтышIхэм ащыщхэр Краснодар щеджагъэх.

БлэкIыгъэ илъэсым краим исурэтышIхэм я Союз зызэхащагъэр илъэс 85-рэ зэрэхъугъэр хагъэунэфыкIыгъ, Адыгеим илIыкIохэри ащ хэлэжьагъэх. МэфэкIым ехъулIэу къы­дагъэ­кIыгъэ каталогым тишъо­лъыр исурэтышIхэм яIэшIа­гъэ­хэри хагъэхьагъэх. Мэфэ­кIым ехъу­лIэу гущыIэгъу тафэхъугъ зэ­лъа­шIэрэ адыгэ сурэтышIхэу, IэпэIасэхэу Къат Теуцожь, Быр­сыр Абдулахь ыкIи Хъуажъ Рэмэзан. Ахэр ягупшысэхэмкIэ «Адыгэ макъэм» къыдэгоща­гъэх.

Къат Теуцожь –УФ-м инароднэ, АР-м изаслуженнэ сурэтышI:

— Тарихъым укъыпкъырыкIымэ, Урысыем исурэтышIхэм якъутамэу Краснодар краим щызэхэщагъэм тыхэтэу едгъэ­жьэгъагъ. Адыгеир къэзыгъэ­лъагъощтыгъэхэр: Владимир Мехед, Дмитрий Мельниковыр, Павел Амасьян, Виктор Долговыр, Иван Соколовыр, Манакян зэшхэр. А уахътэм Мэрэтыкъо Долети Москва къикIызэ къытхахьэщтыгъ. Апэрэ сурэтышI-­монументалистэу ар къытхэ­кIыгъ. Гъэсэныгъэ зимыIагъэ­хэри къытхэтыгъэх, ау Краснодар художественнэ училищыр, Пшызэ къэралыгъо университетым ихудожественнэ-графическэ факультет къэзыухыгъэхэри къытхэтыгъэх, ахэм сэри сащыщыгъ. Арышъ, пшызэ сурэтышIхэм яфэмэ-бжьымэ къыттрихьэщтыгъ. Тезыгъаджэщтыгъэхэм Москва, Санкт-Петербург къарыкIыгъэ кIэлэегъаджэ­хэри ахэтыгъэх, ахэм яшIогъэшхо къытэкIыгъ. Адыгэ сурэтышIхэр графикэм нахь тыфэщагъ. Живописым, скульптурэм афэгъэзагъэр макIэ. Я 80-рэ илъэсхэм Ленинград и Къэралыгъо Урыс музеим адыгэ гра­фикэм фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон къыщызэIуахыгъагъ. Ащыгъум музеим ипащэу щытыгъэ Владимир Гусевымрэ Кушъу Аслъанрэ ащ кIэщакIо фэхъу­гъагъэх. Непэрэ уахътэм адыгэмэ ащыщэу сурэтшIыным зыфэз­гъазэрэр макIэ. Арэу щытми, Союзым хэтхэм Iоф макIэп зэшIуахырэр: къэгъэлъэгъонхэр зэхащэх, шъолъырхэм, тикъэралыгъо икъэлэ шъхьаIэ зэпхыныгъэ адыряI. ХэзгъэунэфыкIмэ сшIоигъу АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат сызщылэжьэрэ чIыпIэр сэ силъэIукIэ зэрэсфаригъэгъэцэкIэжьыгъэр. Тичылагъохэри тщыгъупшэ­хэрэп. Культурэм и Унэу Гъо­бэкъуае дэтым сисурэти 150-м ехъу естыгъ. Джащ фэдэу Грузием художествэхэмкIэ иакадемие, Тбилиси иуниверситет зэкIэмкIи сурэт 300, Пшызэ къэралыгъо университетым IэшIэгъэ 55-рэ, АР-м игимназие сурэти 100, искусствэхэмкIэ Кощхьэблэ ыкIи Шытхьэлэ еджапIэхэм, искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу Мыекъуапэ дэтым сурэт пчъагъэхэр шIу­хьафтынэу ястыгъэх. Искусст­вэм фэщэгъэ адыгэ кIэлэцIыкIухэм якъыхэгъэщын пшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ.

Бырсыр Абдулахь —УФ-м изаслуженнэ, АР-м инароднэ сурэтышI:

— Тиадыгэ сурэтышIхэм жанрэ зэфэшъхьафхэм зафа­гъазэ, ащ фэд пейзажыр, натюрмортыр, ау анахьэу яIэшIагъэхэм къахэщырэр нарт эпосыр, адыгэ пшысэхэр арых. Ар тиконыжъ щыщ. Адыгэ лъэпкъ тематикэм бэдэдэ къыхэпхын плъэкIыщт. Мэзым хэтэу е псы­къечъэхыпIэм Iутхэу сурэт зэрашIырэм фэмыдэу, адыгэ гу­пшысакIэр, адыгэ философиер, дунэететыкIэр къахэщэу тиIэпэIасэхэм Iоф ашIэ. Урысыем исурэтышIхэм я Союз ухэты зыхъукIэ, ау къодыеу щымытэу, шэпхъэ гъэнэфагъэхэр бгъэцэкIэнхэ, шъолъыр, унэе къэ­гъэлъэгъонхэр зэхэпщэнхэ фае. ТиIэх зыцIэ чыжьэу Iугъэ IэпэIасэхэр: Къат Теуцожь, ПIэтIыощэ Феликс, Къуанэ Аслъан, Тыгъужъ Махьмуд, Гъогунэкъо Мурат. Тисоюз непэрэ мафэм сурэтышI 50 хахьэ. НэмыкI шъо­лъырхэм, гущыIэм пае, Краснодар, Ставрополь крайхэм ясурэтышIхэм я Союзхэм нэбгырэ шъищ фэдиз ахэт. ЕтIани, адыгэ сурэтышIхэм япчъагъэ нахьыбэ хъунэу сыфай. Сэ илъэс 33-рэ хъугъэу сурэт къэ­гъэлъэгъуапIэм сырипащ. Къэралыгъо къулыкъухэм анаIэ къыттетэу IэпыIэгъу къытфэ­хъух. ГущыIэм пае сурэт къэгъэлъэгъуапIэм гъэцэкIэжьын инхэр щашIыгъэх. Сомэ миллиони 130-рэ фэдиз ащ пэIухьагъ. ГуIэтыпIэ хъугъэ, къэгъэлъэгъон зэфэшъхьафхэр, творческэ зэ­IукIэгъухэр щызэхэтэщэх. КъэгъэлъэгъуапIэм ихъарзынэщ сурэт 1500-м ехъу чIэлъ. Ахэр къызэтенэнхэм, ухъумэгъэнхэм афытегъэпсыхьэгъэ пкъыгъохэр къызIэкIэдгъэхьанхэм фэшI мыгъэ джыри сомэ миллион 20 къытфатIупщы. А зэпстэум тегъэгушхо. Гъэтхапэм и 12-м сиIэшIагъэхэм якъэгъэлъэгъон къызэIутхыщт. Нартхэм, адыгэ хабзэм ар афэгъэхьыгъэщт. Лъэп­къым игушъхьэ баиныгъэкIэ дунэе культурэм пытэу тыхэуцо. Хъуажъ Рэмэзан — АР-м инароднэ сурэтышI:

— Апэрэу Адыгеим исурэтышIхэм ягугъу ашIынэу зыщыхъугъэр 1979-рэ илъэсым Урысыем исурэтышIхэм я Союз Махачкала щызэхищэ­гъэгъэ къэгъэлъэгъоныр ары. Адыгеим играфикэ ыцIэ Iугъэ, ар лъэтегъэуцо фэдэу хъугъэ. Джы непэ тисурэтышIхэр къэгъэлъэгъон зэфэшъхьафхэу Москва, Санкт-Петербург, Ростов-на-Дону, Волгоград, Краснодар, Налщык, Грознэм ащыкIохэрэм ахэлажьэх. Джащ фэ­дэу адыгэ культурэм има­фэхэу Москва щыкIуагъэхэм, Дунэе къэгъэлъэгъонэу «Урысыер» зыфиIоу ВДНХ-м щызэхащагъэм тисурэтышIхэм яIэшIагъэхэр къащагъэлъэгъуагъэх. Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, Кав­каз заор заухыгъэр илъэси 150-рэ зыщыхъугъэ илъэсым Союзым игукъэкIыкIэ Мыекъуа­пэ, Анкара, Истамбыл тисурэтышIхэм яIэшIагъэхэм якъэгъэлъэгъонхэр къащызэIутхыгъагъ. Къэбэртэе-Бэлъкъар, Къэрэщэе-Щэрджэс республикхэм ясурэтышIхэри ащ хэлэжьагъэх. Ежь Союзым игугъу пшIыщтмэ, живописым, графикэм, скульптурэм, Iэпэщысэхэм яшIын дэлажьэхэрэр, театральнэ искусствэм щылажьэхэрэр, театроведхэр зэхэхьанхэ, зэдэ­лэжьэнхэ алъэкIы. Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурати, культурэмкIэ министерствэми анаIэ къыттет. АР-м исурэт къэгъэлъэгъуапIэ зэхэхьэпIэ шIагъоу тиI, ащ щызэхащэрэ къэгъэлъэгъонхэм тыкъагъэбаи. Адыгеим исурэтышIхэм къэралыгъо ыкIи шъолъыр щытхъуцIэ лъапIэхэр къызфагъэшъоша­гъэхэр ахэтых. IофшIэн зэфэшъхьафхэм тахэщагъ, кIэлэегъэ­джэ сэнэхьатым рылажьэхэрэри, ныбжьыкIэхэм ясэнаущыгъэ къыхэгъэщыгъэным Iоф дэзышIэхэрэри къытхэтых. Зэнэ­къокъухэм яосэшI купхэм тахэт, егъэджэнхэр зэхэтэщэх. ЩыIэныгъэр зэрэлъыкIуатэрэм елъы­тыгъэу дизайнер, модельер сэнэхьатхэр къыхэзыхырэ ныбжьыкIэхэр нахьыбэ мэхъуми, сурэтышIхэм я Союз хахьэ ашIоигъоу нэбгырабэмэ Москва тхылъхэр арагъахьых. БэмышIэу къыхэхьагъэхэм ащыщ зыцIэ Iугъэ сурэтышIхэу Дыгъу Айтэч, Даур Аслъан, Валерий Корниенкэр. Арышъ, тисэнэхьат лъызгъэкIотэщтхэр тиIэх. Адыгеим исурэтышIхэм я Союз зызэхащагъэр илъэс 45-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу Къо­кIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим икъутамэ непэ къэгъэлъэ­гъон къыщызэIуахыщт. Тишъо­лъыр иIэпэIэсэ 30-мэ яIэшIэгъэ анахь дэгъухэм ащыщэу 70-рэ ащ къыщагъэлъэгъощт.

Тэу Замир. Сурэтхэр: «Адыгэ макъэм» ихъарзынэщ.