МэщбэшIэ Исхьакъ ироманэу «Айщэт» техыгъэ художественнэ фильмэу «Графиня Аиссе» илъэтегъэуцо Шъачэ щыкIуагъ. Хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэхэм я Адыгэ Хасэ ащ кIэщакIо фэхъугъ. ЗэлъашIэрэ тхэкIошхом ироман техыгъэ фильмыр щыIэ хъунымкIэ зишIогъэ­шхо къэкIуагъэр Адыгеим и Президентыгъэу, меценатэу Шъэумэн Хьазрэт. АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат проектым лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ иIэпыIэгъугъ. Романыр ылъапсэу режиссерэу Александр Муратовым тырихыгъэ фильмыр Урысыем ишъолъыр зэфэ­шъхьафхэм къащагъэлъэгъуагъ. Зичэзыу лъэтегъэуцом къыкIэлъыкIогъэ творческэ зэIукIэгъур псэупIэу ПсышIуапэ щызэхащэгъагъ. АР-м и Адыгэ Хасэ итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзанрэ Чэмышъо Гъазийрэ Адыгеим ылъэныкъокIэ зэхахьэм хэлэжьагъэх. Культурэм и Гупчэ зычIэт унэм цIыфхэр чIэфэжьыщтыгъэхэп — шапсыгъэ чылагъомэ къарыкIыгъэхэр, культурэм, гъэсэныгъэм яIофышIэхэр, шIэныгъэлэжьхэр бэу ахэтыгъэх. Мэщ­бэшIэ Исхьакъ игущыIэ ахэм афигъэ­-загъ: — Гупшысэу, гухэлъэу сиIагъэр зэкIэ романым щызэзгъэкIугъ. Киносценариер ащ тIэкIу текIы. Ар къыбгурыIонэу щыт, сыда пIомэ режиссерым, сценаристым, операторым ягукъэкIхэр фильмым итехын щызэуалIэх. Кином ишапхъэхэр джащ фэд. Ау француз тхакIоу Поль де Сен-Виктор Айщэт пае къызэри­тхыщтыгъэмкIэ, «шIулъэгъур зыфэдэр зыщамышIэжьыщтыгъэ уахътэм ащ шIулъэгъур ыгу къыщыущыгъ». Ихэку пэчыжьагъ нахь мышIэми, Айщэт икъэб­загъэ француз обществэм ыгъэшIагъоу налмэс-налкъутэу къахэлыдыкIыгъ, якультурэ, ялитературэ чIыпIэ хэхыгъэ щиубытыгъ. Съемочнэ купым пшъэрылъ шъхьаIэу афэзгъэуцугъагъэр адыгэ тарихъым, культурэм, шэн-хабзэхэм шъхьэ­кIафэ афашIыныр ары. Унагъом исхэр, нахьыжъи, нахьыкIи зэгосхэу, узфэукIытэн къыхэмыхьэу зэдеплъынхэ алъэкIынэу фильмыр тырахынэу арыгъэ, — хигъэ­унэфыкIыгъ тхакIом. Ары ыкIи зэрэхъугъэр. Сыхьатырэ ныкъорэ кIорэ фильмым узIэпещэ, сюжетыр ошIэ нахь мышIэми, унэхэр темыххэу улъэплъэ. Айщэт ироль къэзышIыгъэу Къэбэртэе-Бэлъкъар Респуб­ликэм щыщэу, МХАТ-м иеджэпIэ-студие къэзыухыгъэ артисткэу Мамрэщ Светланэ иIэпэIэсэныгъэ пстэуми къыхагъэ­щыгъ. Айщэт ицIыкIугъом къыщыубла­гъэу къырыкIорэм, къызхачыгъэ унагъом пэIапчъэу Истамбыл ибэдзэр къызэрифэрэм, Францием илIыкIоу Осмэн пачъыхьагъум иуахътэ ащ щылэжьэгъэ де Ферриоль шъхьафит зэришIыжьырэм, ишIулъэгъу зэрэIукIэрэм, ятэжъ пIашъэ­хэр, ихэку гупсэ ипчыхьэлъэгухэу идунай зэрихъожьырэм — мы пстэуми лъэпкъ тарихъыр нэм къыкIагъэуцо. Фильмым еплъыгъэхэм упчIабэ Мэщ­бэшIэ Исхьакъ ратыгъ, ягупшысэхэр къыраIотыкIыщтыгъэх. Бгъуашэ Сэламэт — ШэхэкIэй гурыт еджапIэм адыгабзэмкIэ ыкIи адыгэ литературэмкIэ икIэлэегъадж: — Айщэт фэгъэхьыгъэ романми фильмыми купкIышхо ахэлъ: янэрэ ятэрэ имыIэжьхэу къэнэгъэ пшъэшъэ цIыкIур ихэку пэIапчъэ хъугъэ нахь мышIэми, лъэпкъ шэн-хабзэр чIимынэу, лъым хэлъэу щыIэныгъэ гъогум рыкIуагъ. Уимыхэку ущыпсэуныр къиныгъэ, ау гушъхьэбаиныгъэу исабыигъом ыгъотыгъэм кIуачIэ къыритыгъ. Акъылэу, Iэдэбныгъэу къыхэфагъэхэм зыхэсыгъэхэм уасэ къыфырагъэшIыгъ. МэщбэшIэ Исхьакъ тапашъхьэ къыригъэуцогъэ Айщэт адыгэгу шъыпкъэ кIоцIылъ. Щысэ зытепхын, узэрыпэгэн, лъытэныгъэ зыфэпшIын плъэкIыщт цIыфэу тарихъым ар къыхэнагъ. Татьяна Егоровар — зекIозещ, Псы­шIуапэ щэпсэу: — Фильмэу тызэплъыгъэми, тхакIом дытиIэгъэ зэIукIэгъуми гухахъо ахэзгъо­тагъ. СиIофшIэнкIэ ар къызэрэсшъхьапэщтым сицыхьэ пытэ телъ, сыда пIомэ тарихъ хъугъэ-шIагъэу бэ къиIотыкIыгъэ хъугъэр. Адыгэ чылагъохэм къадэхьэрэ зекIохэм ащ фэдэ къэбархэр ашIогъэшIэгъоных. МэщбэшIэ Исхьакъи, зэкIэ адыгэхэми якультурэ, ялъэпкъ тарихъ, яшэн-хабзэхэм осэшхо афашIэу зэралъы­тэхэрэр, зэраухъумэхэрэр щысэ зытепхын фэе зекIуакIэх. Фильмэу къагъэлъэгъуагъэми ар къыушыхьатыгъ. Кобл Мэдин — шапсыгъэ «Адыгэ Хасэм» хэт, Шъачэ щэпсэу: — МэщбэшIэ Исхьакъ тилъэпкъ культурэ изехьакIу. Сэри, сикIэлэцIыкIухэми ащ итхылъхэр гъэсэпэтхыдэ тфэхъугъэх, джы сипхъорэлъфхэм ячэзыу къэсыгъ. ТхакIом адыгабзэкIэ къыдигъэкIырэ тхылъхэр ары ныIэп хэхыгъэу сыза­джэхэрэр. НэмыкIыбзэкIэ зэдзэкIыжьыгъэм мэхьанэу тхакIом хилъхьэрэр, купкIэу, кIуцIэу иIэр ашIокIоды. Фильмыр лъэшэу сыгу рихьыгъ, ау ежь Исхьакъ тызэрэIукIагъэм, игущыIэу къытфигъэзагъэхэм мэхьанэшхо ястыгъ. Гуфэбэныгъэ хэлъэу, ыгу зэIухыгъэу къызэрэддэгущыIагъэр тыгу къинэжьыщт. Мария Малугинар — культурэм ыкIи кином я Гупчэу ПсышIуапэ дэтым иIофышI: — Айщэт фэгъэхьыгъэ романэу Мэщ­бэшIэ Исхьакъ ытхыгъэм, ащ техыгъэ фильмэу щыIэ хъугъэм адыгэ культурэм, тарихъым ацIэ гъунапкъэхэм аблэкIэу ыгъэIущт. Ежь Исхьакъ урыс культурэм иклассикхэм ятхыгъэхэр адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх ыкIи ащкIэ культурэхэм язэпхыныгъэ иIахьышхо хишIыхьагъ. «Слово о Полку Игореве», Пушкиным, Лермонтовым, Блок, Маяковскэм яусэхэу зэридзэкIыжьыгъэхэр осэнчъэх. Анахь шъхьаIэу тхакIом унаIэ зытыриугъадзэрэр — шэн-хабзэхэм якъэухъумэн, ялъыгъэ­кIотэн, къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм ахэр ягъэшIэгъэнхэр. Сыд фэдэрэ цIыф лъэпкъ­кIи ащ мэхьанэшхо иI. ЦIыфэу фильмым еплъыгъэхэм ар лъэшэу агу рихьыгъ. ЛIэшIэгъухэм ащыухъумэгъэ лъэпкъ акъы­лыр мэкъамэкIэ, къашъокIэ, ныдэлъфыбзэкIэ къэгъэлъэгъуагъэ щы­хъугъ. Геннадий Писоцкэр — Урысыем ижурналистхэм я Союз хэт, сатыушI-технологическэ техникумэу Шъачэ дэтым икъутамэу ПсышIуапэ щылажьэрэм ипащ: — МэщбэшIэ Исхьакъ ироманхэу «Оплаканных не ждут», «Сто первый перевал», «Жернова» синыбжьыкIэгъум сызяджэм, сыгу къинагъэх. ТхакIом итхыгъэ техыгъэу Бзыикъо заом фэгъэ­хьыгъэу АР-м и Лъэпкъ театрэ, Къэралыгъо орэдыIо-къэшъокIо ансамблэу «Ислъамыем» къэгъэлъэгъонэу агъэуцу­гъэхэм осэшхо яI. Тызэплъыгъэ фильмыр ахэм ясатырэ къыхэуцуагъ. ЗэIукIэгъур зэхэзыщагъэу хы Iушъо шапсыгъэмэ я Адыгэ Хасэ, ащ итхьаматэу КIакIыхъу Мэджыдэ лъэшэу сафэраз. Бастэ Джансэрий — Агуй-Шапсыгъэ щэпсэу: — Айщэт фэгъэхьыгъэ фильмым тызэреплъыщтым изакъоп, еджапIэм зитхыгъэхэр щызэдгъашIэщтыгъэ МэщбэшIэ Исхьакъ тызэрэIукIэщтым пае ТIопсэ районым тыкъикIи ПсышIуапэ тыкъэ­кIуагъ. Ныбжьи тщыгъупшэщтэп мы зэIукIэгъур. Гухэхъошхо хэдгъотагъ. ТхакIом исэнаущыгъэ нэмыкI лIэшIэгъум тызэрэхищэшъугъэр джыри зэ згъэшIэгъожьыгъэ. Айщэт фэгъэхьыгъэ фильмым теплъыфэ ищыIэныгъэ дэткIугъ, тыгу фэузыгъ, дгъэлъэпIагъ. Дунэе тарихъым къыхэнэгъэ адыгэ бзылъфыгъэм инасып къырыкIуагъэм тызэлъиштагъ. Фильмыр тезыхыгъэхэми, IэпыIэгъу афэхъугъэхэми тафэраз. Лъэпкъым иблэкIыгъэ тырыгушхонэу, тыщыгъозэнэу, тщымыгъупшэнэу амал къытатыгъ. МэщбэшIэ Исхьакъ итхыгъэхэр зэхэубытагъэу къыздэхьэгъэ тхылъ 27-рэ, тхылъ зырызэу илъэс зэфэшъхьафхэм къыдигъэкIыгъэхэр, «Графиня Аиссе» зыфиIорэ фильмыр зытет дискхэр шапсыгъэхэм я Адыгэ Хасэ ыкIи район тхылъеджапIэм зэIукIэгъум икIэухым тхакIом шIухьафтынэу аритыгъэх. Ныбэ Анзор.