Мэлхъуным пылъхэм къафатIупщырэ къэралыгъо ахъщэ IэпыIэгъум мы илъэсым Урысыем щыхагъэхъощт. Аужырэ уахътэм федэкъэ­кIуапIэу ар къыхэзыхырэм ипчъагъэ хэпшIыкIэу хэхъуагъ. Мэлылыр нахьыбэу цIыфхэм агъэфедэ зэрэхъугъэр ащ ылъапсэу къыхагъэщы. Непэ цым елъытыгъэмэ, лыхэкI мэл­хъуным Урысыем зыкъыщеIэтыжьы. СтатистикэмкIэ къэралыгъо къулыкъум къызэритырэмкIэ, аужырэ илъэсхэм къэгъэлъэгъонхэр фэдитIукIэ на­хьыбэ хъугъэх. Теуцожь районымкIэ псэупIэу Чэтыукъо щыщ зэшхэу ЛIыIэпIэ Салбыйрэ Гъэфуррэ ямэкъу- мэщ хъызмэтшIапIи лы къэзытырэ мэлхэм яхъун фэгъэзагъ. Непэ шъхьэ 600-м ехъу аIыгъ, илъэс къэс лы тонн 12-м кIахьэу IуагъэкIы. ИлъэсипшIыкIэ узэ­кIэIэбэжьмэ мэлхъуным ылъэныкъокIэ щыIэ зэхъокIыныгъэшIухэм зэшхэм гу лъа­тагъ ыкIи ащ зыфагъэзагъ. Ащ ыпэкIэ, тым егъэжьапIэ фишIыгъэу, илъэс 20-м нахьыбэрэ былым пIашъэхэр аIыгъыгъэх. Ахэр агъэкIодыжьхи, мэлхэр зэрагъэгъотыгъэх. АщкIэ къэралыгъо ахъщэ IэпыIэгъур къызфагъэфедагъ. — Мэл тIэкIукIэ тыублэнэу тыфэягъ. Ау макIэр хъурэпти, нахьыбэу къэтщэфыным пае къэралыгъо ахъщэ IэпыIэгъур дгъэфедэн фаеу хъугъэ. 2016-рэ илъэсым сомэ миллиони 3,7-рэ къытати, тэтиеу сомэ мил­лиони 2,5-рэ хэдгъэхъуагъ. Хъубгапхъэу мэл 300 фэдиз тщэ­фыгъагъэ, Iэщхэри тшIыгъэх, — къеIо ЛIыIэпIэ Гъэфур. Илъэс зэкIэлъыкIохэм зэшхэм яIофшIэн дэгъоу зэтырагъэуцуагъ. IофышIэхэр яIэх, Iэщхэр зэтегъэпсыхьагъэх, Iусыпхъэри зэрагъотылIэжьы, мэлхъуным дэгъоу хэгъоза- гъэх, хъызмэтым нахь зыра­гъэушъомбгъунми фэхьазырых, ау хъупIэ зэрэщымыIэм зэтыреIажэх. Ащ къыхэкIэу мыщ фэдэ уахътэм къыщегъэжьагъэу бжыхьэ нэс ЛIыIапIэхэм ябы­лымхэр Афыпсыпэ хъупIэм щэ­Iэх. Ежьхэм яунэе чIыгу гектар 17-у Чэтыукъо щыряIэр афэмэкIаIу. — IофшIэныр зытэублэм, чIыгоу тиIэр икъунэу тшIошIыгъ, ау тызэрэмыгугъагъэу къы­чIэ­кIыгъ. Чэмхэр, шкIэхэр пIы­гъынхэм фэдэп мэлхэр. ХъупIэр мэкIэ дэд, щыIахэп пIо- ми хъущт. Арыти, синыбджэ­гъурэ тэрырэ тимэлхэр зэхэдгъэзыхьагъэхэу Хьащтыкурэ Афыпсыпэрэ азыфагу щытэ­гъэхъух. Мары джы машинэ­шхокIэ тщагъэх, бжыхьэм тлъы­тэжьынхэшъ, къэтщэжьыщтых. Ащ нэс шъынэхэр къакIэхъощтых, — къеIуатэ Гъэфур. ХъупIэ щымыIэм зэтыреIа­жэхэми, зэшхэр нэмыкI лъэ­ныкъохэмкIи амалхэм яусэх. Гухэлъэу ашIыгъэхэм ащыщ мэкъумэщ зекIоным зыфагъэзэныр. ЧIыгу гектар 17-у яIэр ащ фытебгъэпсыхьан плъэкIынэу алъытэ. ЧIыналъэм псыубы­тыпIэхэр щыгъэпсыгъэх, чъыг­хатэр тет, Iэщхэр щэлажьэх, мэлхэм афэшъхьафэу шы ыкIи пчэн шъхьэ заулэ щаIыгъ. А пстэури зекIохэм апае зэты­рагъэпсыхьаным фэшI къэра­лыгъо ахъщэ IэпыIэгъум кIэ­лъэIунхэ ямурад. — Къалэм тызэрэпэблагъэм къыхэкIэу бэ къакIо зышIои- гъор: зекIохэр, пцэжъыяшэхэр… Унэхэр тиIэхэми, чэщыми къэу­цухэ ашIоигъу. Арышъ, бы­лым­хэри пIыгъхэу, зекIохэри къепщалIэхэ хъумэ, бэкIэ нахь гъэ­шIэгъоныщт. Джащ теп- лъыщт, тфэгъэцакIэмэ, дэгъу, — тыщигъэгъозагъ ЛIыIэпIэ Гъэфур. Ау мурад чыжьэхэм къафихьыщт федэм ежэхэу щымысхэу ЛIыIэпIэ зэшхэр аIэ зэкIэдзагъэу мэлажьэх. Непэ мэлхэм зэрапылъхэм елъытыгъ къэкIорэ кIымафэм зэрэпсэущт­хэр. Зэрэхабзэу, бжыхьэм зи­чэзыу мэл Iахьым ищэн къа­пыщылъ. ЩэфакIохэри чэзыум къыхэуцогъахэх. Лыр зыщыIуигъэкIыщтым хъызмэтшIапIэр бэшIагъэу лъыхъужьырэп — ежьыр ары къагъотырэр. Анцокъо Ирин.