Урысые шIэныгъэм и Мафэ фэгъэхьыгъэ зэхахьэ гуманитар ушэтынхэмкIэ АР-м иинститут щыкIуагъ. Джырэ гуманитар шIэныгъэм иIофыгъо шъхьаIэхэмкIэ, ащ хэгъэ­хъогъэнымкIэ хэкIыпIэу щыIэхэм, бзэм, фольклорым, литературэм, шэн-хабзэхэм, тарихъым ыкIи лъэпкъ щыIакIэмкIэ проектыкIэхэр пхырыщыгъэнхэр зэрищыкIагъэм ащ щытегущыIагъэх. Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм мэзаем и 8-м Iэнэ хъураеу «Гуманитарные науки в современном мире; проблемы и перспективы развития» зыфи­Iорэр щыIагъ. Хабзэ зэрэхъу­гъэу, институтым ипащэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу ЛIы­Iужъу Адам иIофшIэгъухэм мэфэкIымкIэ къафэгушIуагъ, гъэхъа­гъэхэр ашIынхэу ыкIи псауныгъэ яIэнэу къафэлъэIуагъ. Iофтхьабзэм пшъэрылъэу иIа­гъэр шIэныгъэлэжьхэм наукэм иIофыгъуабэу къэуцухэрэмкIэ шIэгъэн фаеу алъытэрэр къиIоты­кIыгъэныр ыкIи а зэкIэми язэшIохынкIэ анахь шIуагъэ къэзытыщт гупшысэхэр къыхэгъэщыгъэнхэр ары. Iэнэ хъураем апэрэ гущыIэр адыгэ шэн-хабзэмкIэ ыкIи фольклорым адыгэхэмкIэ кIуачIэу ыкIи мэхьанэу хэлъымкIэ къы­шIыгъ филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, фольклорымкIэ отделым ипащэу Цуекъо Нэфсэт. Ар игуапэу адыгабзэкIэ къэгущы­Iагъ, адыгэ лъэпкъым шэн-хэбзэшIу­хэр зэриIэм къыщыуцугъ, анахьэу хьакIэпэгъокIыныр лъэныкъуабэу зэрэзэхэтыр, зэрэгъэшIэгъоныр, лъэпкъым ишъхьэлъытэжь ин хэгощагъэу ар зэрэгъэпсыгъэм къатегущыIагъ. Ежь Нэфсэт ышъ­хьэкIэ лъэпкъ шэн-хабзэхэр ухъумэгъэнхэм, къызэтегъэ­нэ­гъэн­хэм зэрэхэлажьэрэр, гъэзетэу «Адыгэ макъэм», радиом, телевидением зэпхыныгъэ адыриIэу зэрэтхэрэр, къэтынхэм зэрахэлажьэрэр кIэкIэу къыIотагъ. Ау адыгэ шэн-хабзэхэми охътэ лъэужхэр къызэратена­гъэм, непэ узэмызэгъын хабзэхэр зэрахэтхэм гущыIэм пае, лIымрэ бзылъфыгъэмрэ зэго­кIыжьынхэу хъугъэмэ, тапэкIэ ным сабыир рырагъэхыщтыгъэп, нэмыкIхэми къащыуцугъ. Ау, шыкур, джырэ мафэхэм адыгэ бзылъфыгъэхэми ашIомыигъор япшIэжьын плъэкIыщтэп. Цуекъом адыгэ шэн-хабзэхэр зие лъэпкъымкIэ гушъхьэкIэн гъозэпIэ инхэу къызэрэнэжьхэрэр, фольклорым узыфэе акъылыр зэрэхэлъыр, а зэкIэ адыгэхэм ашIэным, аIэкIэмызыным, аIугъэкIэжьыгъэным зэрэ­дэлэжьэщтхэр Нэфсэт кIигъэтхъыгъ. ГущыIэр лъигъэкIотагъ тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, тарихъымкIэ отделым инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Пэнэшъу Аскэр. «Актуальные задачи кавказского кавказоведения» зыфиIорэр ащ къыриIотыкIыгъ. Адыговедениер кавказоведением изы Iахь инэу зэрэщытыр, адыгэхэм къарыкIогъэ пстэур тарихъымкIи, щыIэкIэ-псэукIэмкIи гъэунэфыгъэнымкIэ адыгэ просветительхэм яIофшIагъэхэр IэубытыпIэшIу зэрэхъухэрэр, ащ пае анахь мэхьанэ зиIэхэр — акъыл-гупшысэкIэ къыуатэхэрэ тхыгъэ-хэутыгъэхэр къыдэгъэ­кIыжьыгъэнхэ зэрэфаер къы­Iуагъ. Мы произведениехэр шъыпкъэгъэ ин зыхэлъэу ылъытагъ. «Адыгэ лъэпкъ тарихъыр ащ ипэщагъэхэу, адыгэхэр щыIэкIакIэм фэкIонымкIэ зышъхьамысыжьыгъэхэу Хьахъурэтэ Шыхьанчэрые ыкIи Сихъу Сэфэрбый ацIэхэм япхыгъэу къе­тэIоми, мыхэм анэмыкIэу, ахэм апаIокIэ, акъылышхо зыкъолъыгъэ дзэпащэхэу тиIагъэхэр, дунэе гурыIокIэ гъэшIэгъон зиIагъэхэу, цIыф губзыгъэхэу лъэпкъым къыхэкIыгъэхэр зэрифэшъуашэу къэтхыжьыгъэхэу, тхылъхэр къы­дэгъэкIыгъэныр ищыкIагъ», — къыIуагъ Аскэр. Мы лъэныкъомкIэ гъэзагъэу Шъхьэлэхъо Абу Iоф зэришIа­гъэр, «МыкIосэрэ жъуагъохэр» зыфиIорэ тхы­лъыр къызэрэдигъэкIыгъэр, ау мыщ зэкIэ черкес сопротивлением хэлэжьагъэхэр зэрэхэмытхэр, ащ пае джы зэкIэ тарихълэжьхэр зэкъотхэу угъоен-къыдэгъэ­кIыным хэлэжьэнхэ зэрэфаер кIигъэтхъыгъ. АщкIэ фольклор материалхэм мэхьэнэ ин зэря­Iэр, IэубытыпIэшхоу зэрэ­хъущтхэр къыIуагъ. Пэнэшъу Аскэр джыри зы лъэныкъо къыщыуцугъ: «Адыгэ шIэныгъэзехьэхэр» — мыщ икъоу «просветитель» гущыIэм имэхьанэ къызэримытырэр, егупшысагъэу, тефэрэ цIэр лъэп­къым шIур фэзылэжьыгъэхэм афэшIыгъэн зэрэфаер кIигъэтхъыгъ. Демыгъэштэн плъэкIыщтэп, Iофышхо гъэшIэгъонэу къапыщылъым екIолIэкIэ-шIыкIэ къыфагъотынышъ, хагъэхъонэу, адыгэ тарихъ лъапсэр нахь агъэпытэнэу тэгугъэ. Iэнэ хъураем хэлэжьагъ ыкIи къыщыгущыIагъ славян-адыгэ культурнэ зэпхыныгъэхэмкIэ отделым иIофышIэ шъхьаIэу ЕмыкI Нурджан. ЧIыпIацIэхэмкIэ гъэзэгъэ къиIотыкIынэу «Использование инновационных технологий в исследовании древне— адыгских топонимов» зыфиIорэр къышIыгъ. Философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, философиемрэ социологиемрэкIэ отделым инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Шъаукъо Асфар «Кризис традиционной культуры: проблемы и вызовы» зыфиIорэ темэр къызэIуихэу къэгущыIагъ. Iэнэ хъураер зэрэщытэу гуманитар шIэныгъэхэм яIофыгъо­хэм ыкIи ахэм яхэгъэхъон зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ шIэгъэн фаехэм афэгъэхьыгъагъ, гъэшIэгъонэу кIуагъэ. Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэр зызэхащагъэр мыгъэ илъэс 95-рэ мэхъу. Ар нэмыкI научнэ— лэжьэпIэшхохэу, лъэпсэшIу зыдзыгъэхэм ащыщэп джыри, ауми, лIэшIэгъу ныбжьым къекIуалIэ, ыкIуачIэ из, амалхэр IэкIэлъых, шIэныгъэлэжьхэм хэпшIыкIэу къахэхъуагъ, арэу зыхъукIэ, гушъхьэлэжьыгъэм хэпшIыкIэу зыкъиIэтынышъ, лъэныкъобэ IофшIэнэу къыпыщылъыр щытхъу хэлъэу зэшIуихынэу къытщэхъу. Мамырыкъо Нуриет. Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.