IэкIыбым къикIыжьыгъэ адыгэхэр зэхэубытагъэу нахьыбэу зыщыпсэурэ чылэу Мэфэхьаблэ зыдэщыт чIыпIэм щагъэпсынэу зырагъэжьагъэр илъэс 25-рэ хъугъэ. 1998-рэ илъэсым шышъхьэIум иапэрэ мафэ Косовэ къикIыжьыгъэ адыгэхэм яхэкужъ къызэрагъэзэжьыгъэм ар къыпкъырыкIыгъ.

Ахэм афашIыгъэ чылэу Мэфэхьаблэ къэралыгъо зэфэшъхьафхэм ащыпсэурэ адыгэхэр джы дэсых. Тыркуем, Шам, Иорданием, Израиль къарыкIыжьыгъэу унэгъо 83-рэ фэдиз нэбгырэ 315-рэ хъухэу, ахэм ащыщэу нэбгырэ 70-р кIэлэцIыкIух, къуаджэм непэ щэпсэух. Косовэ къикIыжьыгъэхэр унэгъо 20 мэхъух, псэупIэ зимыIэу къэ­нагъэр унэгъуитIу ныIэп. Ахэр унэгъо Iужъух, сабыибэ яI. Яунэ ныкъошIхэр аухыжьынхэм фэшI АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат иуна­шъокIэ мыхэм мылъку IэпыIэгъу къарати IофшIэнхэр нахь къызэкIэлъыкIуагъэх. Ащ ишIуагъэкIэ мэзитIу горэкIэ яунэхэм ачIэхьажьыщтых. Мэфэхьаблэ псэупIэ хэхыгъэ зыхъугъэм къыщегъэжьагъэу тилъэпкъэгъубэмэ унэхэр щашIых, дэтIысхьажьых. Шам, Тыркуем ыкIи нэ­мыкI хэгъэгухэм къарыкIыжьыгъэмэ псэупIэкIэ къыхахы, чIыгу Iахь 253-рэ мыщ щагощыгъ. Унэ шIыгъахэу Мэфэхьаблэ дэтыр 82-рэ мэхъу, мыухыгъэу, унэ ныкъошIэу — 25-рэ. Анахьэу тилъэпкъэгъухэр мы къуаджэм къезыщалIэхэрэр щыIэкIэ амалэу дэлъыр ары. Программэ зэфэшъхьафхэм ахагъа­хьэхэзэ псыр къыдащагъ, гъэстыныпхъэ шхъуантIэр къыращэлIагъ, кIэлэцIыкIухэр зыщыджэгухэрэ чIыпIэр агъэпсыгъ, IэзапIэр дагъэуцуагъ, гъогухэр щашIыгъэх ыкIи щагъэцэкIэжьыгъэх. Къэзыгъэзэжьы­хэрэр щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэмкIэ Гупчэу Адыгеим щыIэм ипащэу ГъукIэлI Асхьад тыригъусэу Мэфэхьаблэ тыщыIагъ. Илъэс 25-м къыкIоцI чылэм хэхъоныгъэу ышIыгъэхэр зэдгъэлъэгъугъ, тапэкIэ Iоф зыдашIэнэу агъэнэфагъэхэм защыдгъэгъозагъ. Мэфэхьаблэ идэхьэ­гъум щыт мэщытым дэжь къыщытпэгъокIыгъ чылэр зэпхыгъэ Кировскэ къоджэ псэупIэм ипащэу Алый Давид. Давид мы IэнатIэм зыIутыр илъэсищ нахь мыхъугъэми, Мэфэхьаблэ щыIэкIэ- псэукIэу дэлъым дэгъоу щыгъуаз, гуфэбэныгъэ хэлъэу чылэм ихахъохэм, къадэхъу­гъэхэм ыкIи тапэкIэ пшъэрылъэу яIэхэм ягугъу къышIыгъ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, къуаджэм изэтегъэпсыхьан фэIорышIэрэ программэр къызфагъэфедэзэ мэщытым пэгъунэгъоу цIыфхэм зызщагъэпсэфын ыкIи кIэлэцIыкIухэр зыщыджэгунхэ алъэ­кIынэу тIысыпIэхэр зиIэ сквер щагъэпсын гухэлъ яI. ПлиткэмкIэ къэпкIыхьагъэу ар щытыщт, дэхьапIитIу иIэщт. Экспертизэр ыкIи проектыр ашIынымкIэ Мыекъопэ район бюджетым сомэ мини 140-рэ къафитIупщи, тхылъхэр агъэхьазырыгъэх. ПэшIорыгъэшъэу къызэралъытагъэмкIэ, зыгъэпсэфыпIэ чIыпIэм ишIын зэкIэмкIи сомэ миллиони 10 фэдиз пэIуагъэхьанэу ары. А мылъкумкIэ тIысыпIэхэр, кIэлэцIыкIу хъэренэр агъэуцущтых, плиткэр далъхьащт, нэфынэр къэзытырэ пкъыгъо­хэр агъэуцущтых. Ахъщэр къызэратIупщыгъэм тетэу IофшIэнхэм ягъэцэкIэн фежьэнхэу хьазырых. — Ащ нэмыкIэу мурадэу тиIэхэм ащыщ урамэу Российскэм изэтегъэпсыхьанкIэ проект шIыгъэныр, — лъегъэкIуатэ игущыIэ Давид. — Мэщытым къыщегъэжьагъэу, мамыку IэзапIэм блэкIэу ыкIи къэхалъэм нэсэу гъогум асфальт тетлъхьанэу тыфай. Мыщ общественнэ транспорт рэкIо, арышъ, урамым икIыхьагъэкIэ къэнэфырэ пкъыгъохэр тедгъэуцощтых. Мэфэхьаблэ щыпсэухэрэм яунагъохэм зэкIэми гъэстыныпхъэ шхъуантIэр, псыр, электричествэр аIэкIахьэ, ащкIэ гумэкIыгъо зыпари яIэп. Илъэси 7 хъугъэу псы къычIэщыпIитIумэ Iоф ашIэ. БэмышIэу метрэ 310-рэ икууагъэу чIычIэгъым псыр къычIэзыщырэ я 3-рэ башнэр агъэуцугъ. Ащ къыхэкIэу псым идэгъугъэ уехъырэ­хъышэнэу щытэп. Джащ фэдэу урам гупчэм нэфынэр къэзытырэ пкъыгъохэр щагъэуцугъэх, мы илъэсми унакIэу къа­шIыгъэхэр зытет урамыми мыщ фэдэ пкъыгъохэр тырагъэуцонхэ гухэлъ яI. — Илъэс къэс чылэм хахъо ешIы, унэкIэ 15-м кIахьэу щагъэпсых. ЦIыфхэр нахьыбэу къызэрэтэуалIэхэрэр къуаджэм изэтегъэпсыхьан епхыгъэ гумэкIыгъохэр ары. Хэти джэуапынчъэу IудгъэкIыжьырэп, тиамал къызэрихьэу лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ тишIуагъэ ятэгъэкIы. АщкIэ зэпхыныгъэ адытиIэу къулыкъухэр зэкIэ къыддэIэпыIэх, тафэраз. ГущыIэм пае, ос къызесыкIэ урамхэм ягъэкъэбзэнкIэ гъогушI хъызмэтшIапIэм ишIогъэшхо къытегъэкIы, — къыIуагъ къоджэ псэупIэм ипащэ. ГъукIэлI Асхьад къызэриIуагъэмкIэ, псэупIэхэм яшIынкIэ хэушъхьафыкIыгъэу Мэфэхьаблэ къащафагъэнэфэгъэ чIыгу Iахьхэр шIуагъэ къытэу гъэфедэгъэнхэмкIэ тичIыпIэгъоу Адыгеим къэзыгъэзэжьыгъэхэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ Общественнэ фондым епхыгъэ комиссие зэхащагъэу Iоф ешIэ. Ащ чылэм ихэхъо­ныгъэхэм ыкIи изэтегъэпсыхьан фэгъэ­хьыгъэу къэуцурэ гумэкIыгъохэр щызэхафых. Ахэм ащыщ ыпэкIэ къаратыгъэ чIыгу Iахьхэм псэупIэхэр зэратырамышIыхьагъэхэм къыхэкIэу мыщ щыпсэунэу фаехэу чIыгур бэджэндэу зыштагъэхэм псыр, гъэстыныпхъэр, электричествэр ращэлIэнхэмкIэ къиныгъохэм зэряуалIэхэрэр. — Мы мафэм ехъулIэу унэгъо 200 фэдизмэ чылэм унэхэр къыдашIыхьанэу фаехэу чIыгу Iахьхэм къакIэлъэIух. Сыда пIомэ, Адыгеим ит къоджэ рэхьатхэм ыкIи узэрыгушхонэу щытхэм Мэфэхьаблэ ащыщ. Мыщ щыпсэухэрэм хабзэ ахэлъ, диным пылъых, ешъуакIохэп, бзэджа­шIэхэп, лэжьакIох, зыми щамыгъакIэу яунагъохэр зэраIыгъыщтхэм пылъых. КъыздикIыжьыгъэхэ къэралыгъом емы­лъы­тыгъэу, тилъэпкъэгъу пэпчъ итарихъ чIыгу ыгъотыжьынымкIэ зэрэтфэлъэкIэу тишIуагъэ ятэгъэкIы. Анахьэу тынаIэ зытедгъэтырэр чылэм щыпсэухэрэм ащымыщ цIыфхэр къахэмыхьанхэр ары. Мэфэхьаблэ ренэу щысэтехыпIэу щытыным тыпылъыщт. АщкIэ лъэшэу къыхэзгъэщымэ сшIоигъу АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат. Хэкум къэзыгъэзэжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм, ахэм яунагъохэм ащ ынаIэ атырегъэты, мылъкукIэ Гупчэм ренэу къыдэIэпыIэ, — къыIуагъ Асхьад. Гупчэм ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, 1998-рэ илъэсым егъэзыгъэ IофкIэ Косовэ къикIыжьхи Адыгеим апэрэ лъэбэкъу къэзыдзыжьыгъэхэр унэгъо 20, ахэр нэбгыри 165-рэ хъущтыгъэх. А лъэхъаным къэкIожьыгъагъэхэм ыпкIэ хэмылъэу псэупIэхэр арагъэгъотыхэ зэхъум шъхьадж ишIоигъоныгъэ къыдалъытэзэ ызыныкъор къалэм къыдэнагъ, адрэхэм чIыгу Iахьхэр аратхи, Мэфэхьаблэ унэхэр ащафагъэпсыгъэх. 2001-рэ илъэсым къы­щыублагъэу унитIу амышIыгъэу къэнэ­гъагъ, ыпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, Адыгеим и ЛIышъхьэ ихьатыркIэ ахэм ягъэпсын ыкIэм къырафылIэ, мэлылъфэгъум и 20-м шIомыкIэу унагъохэр ачIэ­хьажьынхэ алъэкIыщт. — Анахь шъхьаIэр тщыщ хъугъэ тилъэп­къэгъухэм ящыIакIэ зэрэдгъэдэхэщтым, ахэр зэрифэшъуашэу псэунхэм тыпылъы­ныр ары, — лъегъэкIуатэ игущыIэ Асхьад. — АщкIэ къыдэхъугъэр макIэп, цIыфхэми ар алъэгъу. АпэрэмкIэ ар зишIушIагъэр республикэм ипащэу Къум­пIыл Мурат, джащ фэдэу АР-м иминистрэхэм я Кабинет и Тхьаматэу КIэрэщэ Анзаур, комитетым итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр, Кировскэ къоджэ псэупIэм ипащэу Алый Давид яшIогъэшхо къагъа­кIо. — Сигуапэу къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, адыгэхэм яхэку забгынагъэм илъэси 159-рэ тешIагъэми, къэралыгъо зэфэшъхьафхэм итэкъухьагъэу ащыпсэугъэхэми, адыгабзэр зэрафэлъэкIэу къызэтырагъэ­нэн алъэкIыгъ, къагурэIо ыкIи дэгъоу рэгущыIэх. Ежьхэми къыхагъэщы сыдигъуи бзэр, хабзэр, лъэпкъыр зэращымыгъупшагъэхэр, зэрагъэлъэпIагъэхэр, — къыIуагъ Асхьад. Хэкужъым иIаплI фабэ зэхашIэ Косовэ къикIыжьхи апэдэдэ къэкIожьыгъэхэм ащыщ Мэфэхьаблэ иадминистрацие ипа­щэу Хьасани Мыхьамэт иунагъо. Ащыгъум ятэу Жьэу Шахьиб илъэс 96-рэ ыныбжьыгъ. Ащ шIухьафтынэу Адыгеим КъурIан лъапIэр ыкIи кIэлэцIыкIу кушъэр къаритыгъагъ. Осэшхо зиIэ шIухьафтынхэр Адыгеим и Лъэпкъ музей щыплъэгъунхэ плъэкIыщт. Илъэсишъэ пчъагъэкIэ узэкIэIэбэжьмэ ячIыгужъ къэзыбгынэгъэ тилъэп­къэ­гъу­хэм адыгэхэм яшэн-хабзэхэр, бзэр къызэраухъу­магъэр шIукIэ афэплъэгъу­нэу щыт. Ахэр зэкIэ адыгабзэкIэ гущыIэщтыгъэх. Ащ фэдиз илъэсхэр текIыгъэхэми, Мэфэхьаблэ щы­псэ­ухэрэм дэгъоу къа­шIэжьы лъэпкъы­бэ зыщы­псэурэ Адыгеим ицIыфхэр дахэу къазэрапэгъокIы­гъагъэхэр. «Дунаим щыпсэурэ лъэпкъ пэпчъ ежь ичIыгу Iахь — Хэку ыцIэу иIэн фай, тэ Хэку анэу тиIэр Адыгеир ары, — аIо ахэм. «Илъэс 25-рэ хъугъэ Хэ­кум къызыдгъэзэжьыгъэр, ар тэ тимызакъоу, адыгэу дунаим щыпсэухэрэмкIи мэхьанэшхо зиIэ тарихъ хъугъэ-шIагъ. Джы тихэку тисэу лъэпкъым итарихъ тисабыйхэм ятэгъашIэ, хэкужъым иIаплI фабэ зэхэтэшIэ», — къыIуагъ Хьасани Мыхьамэт. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, ятэ къэзыгъэ­зэжьыгъэхэм анахьыжъэу ахэтыгъ, Жьэу Шахьиб ыцIагъэр. Ащ илъэс 98-рэ къыгъэшIагъ, мыщ идунай щиухыгъ, апэу чIыгужъым щыдгъэтIылъы­жьыгъэхэм ащыщ. Адыгеим ичIыгу Iахь щигъоты­жьыгъ, щырэхьатыжьыгъ. — Адыгэ Республикэм тыкъызэ­рэкIожьыгъэр насыпыгъэу тэлъытэ, — еIо Мыхьамэт. — Сигуапэу къасIо сшIоигъу непи, блэкIыгъэ илъэсхэми Адыгеим ипащэхэр дахэу къызэрэтпэгъокIыгъэхэр, псэупIэхэр, чIыгу Iахьхэр къызэрэтатыгъэхэр, джыри анаIэ къызэрэттетыр. Сэ сшъхьэкIи, Мэфэхьаблэ дэсхэм ацIэкIи «тхьашъуегъэпсэушхо» ясэIо. Сыдигъуи етхьыжьэгъэ Iофхэм язэшIохынкIэ «хьау» къытаIуагъэп. Бэ къытфашIагъэр, Iэпы­Iэгъу къызэрэтфэхъугъэхэр. ТиныбжьыкIэхэу къыздэтщэжьыгъагъэхэм яеджэн зэпагъэугъэп, Мыекъуапэ апшъэрэ еджа­пIэу дэтхэм шIэныгъэхэм язэгъэгъотын ащыпадзэжьыгъагъ. ШIушIагъэу къытпагъохыгъэр тщыгъупшэщтэп. Джащ фэдэу министерствэхэм, Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет, нэмыкI къулыкъухэу репатриантхэм яIофыгъохэм ягъэцэкIэн фэгъэзагъэхэм тазэрафэразэр ядгъэшIэнэу тыфай. Мухьамэд Югославием къыщыхъугъ. Иорданием ит университетхэм ащыщ щеджагъ. ИунагъокIэ мыщ къагъэзэжьи, Мыекъуапэ илъэситIо дэсыгъэх, нэужым Мэфэхьаблэ къэкощыжьыгъэх. 2000-рэ илъэсым Мухьамэд унэгъо дахэ ышIагъ, Адыгеим щыщ КIубэ Заремэ шъхьэгъу­сэкIэ къыхихыгъ. ЗэгурыIохэу зэдэпсэух, сабыиплI зэдапIу. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, хьэкIабэ къа­фэкIо, дахэу апэгъокIых. Ахэр IэкIыб къэралыгъохэм ащыщых, шIэныгъэлэжьых, диссертацие зытхырэ цIыфых. Урысыем и Гупчэ телевидение иканал зэфэшъхьаф­хэм къарэкIых, лъэпкъ цIыкIухэм япсэукIэ ашIогъэшIэгъон, якъэтынхэм ахэр къащагъэлъагъох.