«ЦIыфыр фит сурэтышI е пхъэшIэ дэеу щытынэу, ау врач дэй хъунэу фитыныгъэ иIэп» Николай Данилевскэр

«Врач-миллионникхэр» — джа­ры зэряджэхэрэр къуаджэм Iоф щызышIэнэу къэкIогъэ ныбжьыкIэхэм ясэнэхьатэгъухэр. Лъэныкъо хэхыгъэ фэгъэ­загъэу Iоф зышIэрэ врачхэр 2012-рэ илъэсым къыщыублагъэу федеральнэ программэхэу «Зем­ский доктор» ыкIи «Земский фельдшер» зыфиIохэрэм къахиубытэу къоджэ IэзапIэхэм ачIэт зэрэхъугъэхэр осэ ин зиIэу щыт. Ащ фэдэ IофышIэхэм ащыщ сымышIахэу сыIукIэнэу хъугъэ. Къин хъугъэ-шIагъэм тыщыIэу, тиIахьылхэм ащыщ унагъом ибысымылI дунаим ехыжьыгъэу, ар иаужырэ гъогу зыщыдгъэ­кIотэжьыщтым ипшъашъэ лъэш дэдэу гъыныр къыхидзагъ. Бзы­лъфыгъэхэм, зэряхабзэу, ащ зытрауIубагъэу фагъаещтыгъэ. Джащ дэжьым къэслъэгъугъ зыщыщ сымышIэрэ нэ уцышъо бзылъфыгъэу пстэуми пшъа­шъэр ащызыухъумэным пылъыгъэр. Пшъашъэм IаплI рищэкIыгъэу, ынэгушъорэ ыIэхэмрэ ыIотыхэзэ ащ ыгъэрэхьатыщтыгъэ. Ащ фэдэу къоуцуагъэм, зыгу фэгъугъэм, нэмыкI цIыф лъэпкъ, дин зэращыщым емылъыты- гъэу уасэ фэсэзыгъэшIыгъэхэм ащыщ. НэIуасэ зыфэсшIынэу исхъухьагъ. Ау ар нахь кIасэу къыздэхъугъ. Бзылъфыгъэ ныбжьыкIэр врачэу къычIэкIыгъ. Аня Феодориди 1978-рэ илъэ­сым къалэу Псыфабэ къыщы­хъугъ. Илъэси 8 ыныбжьэу янэ игъусэу Яблоновскэу янэжъ-­ятэжъхэр зыщыпсэурэм къэ­кIо­жьыгъ. Нахьыжъхэм яжьау чIэ­тэу пшъэшъэжъыер къэхъугъ, янэжъ къыIуатэхэрэм шIогъэшIэгъонэу ядэIущтыгъэ. Симферополь ахэр дэсыхэ зэхъум, Сталиным иунашъокIэ урымхэу къэралыгъом исхэр чIыпIэ чы­жьэхэу узщымыпсэушъущтхэм ащэгъагъэх — Сыбыр, Казахстан, Узбекистан. Янэжъ игукъэкIыжь къинхэм яшыхьатэу пчъагъэрэ хъугъэ Ане ащ игъусэу ынэпсхэр кIи­лъэкIыкIыщтыгъэх ыкIи ныжъым пэкIэкIыгъэм джыри хилъасэщтыгъэ. Заом илъэхъан сабый­хэу шъофым Iоф щашIэ зыхъу­кIэ, фашистхэр къадэхьащхы­хэзэ къызэряощтыгъэхэр ахэм ащыщ. Ныжъым джынэс щэпхъыхэм ащыщхэр ыIэхэм ахэлъых. 1949-рэ илъэсым сабыйхэр зэрыс унагъор чэщым къызщафи, вок­залым ащагъ. Апэ Сыбырэу чъы­Iэр градус 50-м зыщынэсыщтыгъэм ращыгъэх, етIанэ —Узбекистан. Мыщи градусыр 50-м щыкIахьэщтыгъэ, ау фа- бэу. Мыщ урымэу къащагъэхэм пцIый къычIэхыпIэхэм Iоф ащарагъашIэщтыгъэ. Минеральнэ сапэмрэ ом изытет зэрэжъоркъымрэ бэ агъэсымаджэщты­гъэр. Унагъом ис сабыитIуи лIагъэ. Ане янэжъ медицинэм зыфигъаси, цIыфхэм адеIэщтыгъэ. Илъэсхэр тешIагъэхэу Iизын къаIахи, Пшызэ шъолъыр, Псыфабэ, къэкощыгъэх. Зэо лъэ­хъаным икъиныгъохэм, репрессиехэм ялъэхъан зыпхырыкIыгъэхэ хьазабхэм ауж джыри бэрэ ныжъым ышъхьэ къыще­кIокIыщтыгъэ: «Ащ фэдэ джыри къэхъун ылъэкIыщтба». Илъэсыбэм, мамырныгъэ лъэхъанми, бэрэ афикъунэу шъоущыгъур, курпэхэр, сабыныр жъугъэу ыщэ­фыщтыгъэх ямыIэхэу къэмы­нэнхэм фэшI. Джыри еджапIэм чIэсыгъ Ане къакIозэ янэжърэ янэрэ (ари медсестра) Iоф зэрашIэрэм лъыплъэ зэхъум. Арышъ, къыхи­хыгъэ лъэныкъомкIэ ау щытми хэдагъэп. Я 8-рэ классым ыуж Краснодар медицинэ училищым чIэ­хьагъ. Дэгъу дэдэу ащ ще­джагъ ыкIи къин къыфэмыхъоу Краснодар медицинэ универ­ситетым чIэхьажьи, ар къыу­хыгъ. ФтизиатриемкIэ интернатурэм щеджагъ, охътэ заулэрэ жъэгъэузымкIэ медико-хьыкум экспертизэу Краснодар дэтым Iоф щишIагъ. Нэужым ятэ пIашъэхэр къыз­щыхъугъэхэ Урымым Ане ыгу ыдзыгъ. Афины медицинэ дип­ломыр къыщигъэшъыпкъэ­жьыгъ, практикэр ыкIугъ, спортивнэ гупчэшхом врачэу Iоф щишIагъ. Уахътэ тешIи шIэныгъэ зэригъэ­гъотынэу Москва къызэкIом, щыIэныгъэм ежьхэр чIыпIэу зэригъэуцуагъэхэм фэ­дэм ит цIыф нэIуасэ фэхъугъ. Хьадж­мурэтэ Руслъан къызхэ­кIыгъэ унагъори репрессиехэм ахэфагъэхэм ащыщыгъ. Аннэ ащ дэкIуагъ ыкIи унэе медицинэ гупчэм врач-фтизиатрэу Iоф щишIэнэу къэнагъ. Пшъашъэу Кирэ къэхъугъ. 2013-рэ илъэсым Аннэ иунагъо игъусэу Яблоновскэм къэ­кIожьыгъ. Земскэ врачым ипро­граммэкIэ аштагъэу Тэхъу­тэмыкъое IэзапIэм джащ ще­гъэжьагъэу Iут. 2023-рэ илъэсым къыщыублагъэу республикэм итубдиспансер епхыгъэу кабинетыр мэлажьэ. Жъэгъэузыр — социальнэ щыIэкIэ-псэукIэм епхыгъэ уз. Нахьыбэм ар жьым хэтэу апэ­хьэ. Аннэ, ащ имедсестрау Гъыщ Саидэ, IэпыIэгъу-гуфакIо­хэр ягъусэхэу жъэгъэузым фэ­гъэхьыгъэ къэбарыр, ар къыомыузынымкIэ пшIэн фаехэр цIыфхэм агурагъаIо, узэребэныщтым фэгъэхьыгъэу еджапIэхэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ- хэм къащаIуатэх, тхыгъэхэр къыдагъэкIых. Узыр нахьыжьэу къыхагъэщыным пае МКъТУ-м икъутамэу Яблоновскэм дэтым макIох, щеджэхэрэри, Iоф щызышIэхэрэри ауплъэкIух. Мыщ илъэсипшI пчъагъэ хъугъэу щэ­лажьэ ХьакIэко Аминэт, игъом уплъэкIунхэр зэкIэми акIунхэм лъэплъэ. ЦIыфым илажьэр бгъэунэ­фыным пае лъэныкъуабэкIэ укъекIолIэн фае. — КъэсэшIэжьы зы бзылъфыгъэ горэ садэжь къагъэкIогъагъ жъэгъэуз иIэу егуцафэ- хэу, ау бэкIэ нахь уз хьылъэ иIэу ащ къыхагъэщыгъ, — къе­Iуатэ Аннэ иIофшIэн щыщ хъугъэ-шIагъэ. А бзылъфыгъэу зыфиIуагъэм къытфиIотагъ ар зэрэхъугъэр. «ИлъэсищкIэ узэкIэIэбэжьмэ бронхит сыхъуи, лъэшэу сыпскэу езгъэжьагъ. Компьютер томографие сшIынэу врачхэм са­гъэкIуагъ. Ситхьабыл зыгорэ къыхагъотагъ, тхьабыл щыны­гъэм епхыгъэу къысэIэзагъэх, ау нахьышIу сыхъущтыгъэп. Пульмонологэу Аннэ Николай ыпхъум дэжь сагъэкIуагъ. Сизытет зелъэгъум, лъэшэу ыгъэ­шIэгъуагъ джынэс слъакъо сызэрэтетыр. Мыекъуапэ сигъэ­кIуагъ жъэгъэузым фэгъэхьы­гъэу сауплъэкIунэу. Ар къысхагъотагъэпти, сыгушIозэ врачым дэжь сыкъэкIожьыгъ. — Жъэгъэуз уиIагъэмэ на­хьышIугъ. Узгъэхъужьыщтыгъэ, — къысиIуагъ ыгу хэкIэу Аннэ. — Джы уздэкIощтыр бгъэуз хирургиер ары. Тхьабылым адэбз уз иIэу къысхагъэщыгъ. Аннэ Николай ыпхъум ишIуагъэкIэ джынэс сыпсау, сызэIэзэжьы. ЦIыфхэм афишIэрэм пае Тхьэм псауныгъэ къырет». Анна Феодориди илъэс пчъа­гъэм Iоф дишIагъ кIэлэцIыкIу­хэм яIэзэрэ врачэу Марина Руруа. ИIофшIэгъу кIырыплъы зэхъум ащ ыгъэшIагъощтыгъэ сыма­джэхэм зэрафыщытыр, ыгу ихы­гъэу зэрапэгъокIырэр, иIоф­шIэгъухэми зэрахэзагъэрэр. Лъэшыщэу егугъоуи къыщыхъущтыгъэ. ЗэрэныбжьыкIэм апэ тырилъхьэщтыгъэ, ау, къызэрэ­чIэкIыгъэмкIэ, ар ицIыф гъэ­псыкI, зэрагъэсагъ ыкIи иIоф хэшIыкI ин фызиI. «Медицинэ IофшIэным бэ хэтыр гушIуагъоуи, нэшхъэеуи, гъэшIэгъонэуи, — къеIуатэ Аннэ. — Мыщ фэдэ хъугъэ-шIагъи къэсэшIэжьы. ЛэжьэпкIэ макIэр тIэкIу нахьыбэ сшIыным пае тисымэджэщ иприемнэ отделение чэщ-зымафэм Iоф щысшIэу хъущтыгъэ. Фельдшерхэм садэ­IэпыIэщтыгъэ, IэпыIэгъу псын­кIэм къеджэхэрэм ар афэзгъа­кIощтыгъэ. Мафэ горэм зы бзылъфыгъэ лъэрмыхьэ къытеуагъ ыкIи изакъоу унэм зэрисыр, сабыир къэ­хъунэу зэрежьагъэр къыIуагъ. IэпыIэгъу псын­кIэр чыжьэу зэрэщыIэр, фэкIо­нэу игъо зэримыфэщтыр згъэу­нэфыгъэ. Бзылъфыгъэу къытеуагъэр тиунэ чIэсэу къычIэ­кIыгъ, гъунэгъу подъездым. ЗэрэзекIощтыр телефонкIэ есIоу сыублагъэ, IэпыIэгъу псынкIэр игъо зэримыфэщтыри сшъхьэ икIырэп. Сишъхьэгъусэ сыфытеуагъ, гурызгъэIуагъ Iофхэм язытет ыкIи селъэIугъ бзылъфыгъэм дэжь кIонышъ IэпыIэгъу фэхъу­нэу (лIым училищыр ары къыу­хыгъэр, ортопед-цашI). Бзылъфыгъэми есIуагъ сишъхьэгъу- сэ къызэрэкIощтыр. Ар зыIо- хьэм, сабыир къэхъунэу ежьэгъэхагъ. Ыпашъхьэ щыIэныгъа­кIэр дунаим къытехъуагъ. ЛIыр фельдшерым пэгъокIи, IэпыIэгъу псын­кIэм бзылъфыгъэри, сабыйри рагъэтIысхьанхэу адэIэпы­Iагъ. А унагъом силI къышIэжьырэп — плъыр-стырым хэтыгъэх, ау тэ кIэлэ ныбжьыкIэм джы теплъышъ, тэгушIо». Аннэрэ Саидэрэ илъэси 10-м къехъугъ Iоф зызэдашIэрэр. — Саидэрэ сэрырэ псынкIэу тызэгурэIо, тикъини зэдэтэгощы, тихъяри зэдэтэIэты. Илъэсныкъо хъугъэ тирайон истатус зызэ­хъокIыгъэр ыкIи сымаджэхэм адэжь тырыкIонэу транспорт къызытамытырэр. Ау Саидэрэ сэрырэ (ар машинэм ис) Iофым хэкIыпIэ къыфэтэгъоты цIыфхэм тадэIэпыIэным пае, — еIо Аннэ. Саид ары ыгъэIасэщтыгъэр ар апэдэдэ зысэлъэгъум. «Сиврач Iоф зэришIэрэм сеплъы зыхъукIэ, сэгъэшIагъо. Тисымаджэхэр зэфэшъхьаф шъыпкъэх. Тэрэзыджэу зекIохэ­рэри, Iаеу къыддэгущыIэхэрэри къахэкIых ыкIи цIыф къызэрыкIор къагъэгубжышъущт. Ау сиврач ар къадигъэхъурэп — ирэхьатныгъэ, гупшысэ зыхэлъ гущыIэхэр апегъохых: «Зыгъэ­рэхьат, мары джыдэд. Тызэ­дэгущыIэнышъ, нахь псынкIэ укъэ­хъущт…» Аннэ хэти зыкъы­ригъэшIэжьын ылъэкIыщт», — къытфеIуатэ Саидэ. Зигъэпсэфынэу къызщыхэкIырэ охътэ тIэкIур Аннэ ишъхьэгъусэу Руслъан, я 5-рэ Яблоновскэ еджапIэм ия 8-рэ класс щеджэрэ ипшъэшъэ Кирэрэ илъэситф зыныбжь икIалэу Георгийрэ игъусэхэу чIыопсым щигъэкIонэу икIас, ащ икъэу­хъумэни кIэлэцIыкIухэр фе-­ гъа­сэх. Аннэ махъэ, хедыкIы, мы­хэм ипшъашъи апыщагъ. Джащ фэдэу къэгъэгъэ къэгъэ­кIыными лъэшэу пылъ — иIоф­шIэпIэ шъхьаныгъупчъашъхьэ ахэр тизэу тетых. Аннэ ыкIи ар къэзыуцухьэрэ цIыфхэм садэгущыIэ зэхъум къызгурыIуагъ тыкъэзыуцухьэрэ дунаир зэрэгъэшIэгъоныр. Ащ Феодориди лъэкъуацIэр ыхьы- нэу къызэрекIурэр — мы лъэ­къуацIэм къикIырэр — «Тхьэм ишIухьафтын». Арэущтэуи щыт — унагъом, иIофшIэгъухэм, къэ­зыуцухьэрэ пстэуми апае. Тхьэм бэгъашIэ ешI! АкIэгъу Разиет. Къ. Тэхъутэмыкъуай.