«Очыл пэпчъ медиацием фебгъэджэн фае, медиацием иекIолIакIэхэмрэ Адыгэ Хабзэм ишапхъэхэмрэ зэфэдэх», — еIо ащ. Очылэу, АР-м изаслуженнэ юристэу, АР-м иадвокатхэм яколлегие икъутамэу Тэхъутэмыкъое районым щыIэм ипащэу, Урысыем иочылхэм язэхахьэ хэтэу Минхъан Любо­феевам сэнэхьатитIур, очылэр ыкIи медиаторыр, зызэдигъэлажьэрэр илъэсий хъугъэ. [caption id="attachment_145884" align="aligncenter" width="800"] Фото: Артур Лаутеншлегер.[/caption] Илъэс 15 фэдизрэ хэбзэгъэуцугъэм къыхиубытэрэ IэпыIэ­гъур цIыфхэм аригъэкIыгъэу, сэнэхьат тедзэм къыдыхэлъытэгъэ гъэсэныгъэ программэу «Медиация» зыфиIорэм феджэжьыгъ. Джы аужырэ илъэсхэм ащ иекIолIа­кIэхэр иIофшIэн щегъэфедэх ыкIи ащ ишIуагъэкIэ зэхэкIыжьын мурад зышIыгъэ зэшъхьэгъусэхэр кIигъэгъожьыгъэх, унэгъо пчъагъэр къызэхигъэнэжьыгъ. Зэбгъо­дэкIыжьынэу изыхъухьэгъэ нэ­бгыритIум ящэнэрэу азыфагу еуцошъ зэдэгущыIэнхэм, зым зыр зэхихыным ыкIи къыгурыIоным ыкIуачIэ хелъхьэ ыкIи къы­дэхъу. Къылъытагъэп, ау унэгъо пшIы пчъагъэр къыгъэнэжьыгъ. — Унагъор къызэхэбгъэнэн зыплъэкIыкIэ — ар зэбгъэпшэн щыIэп. Сабый къыпфэхъугъэм фэдэу огушIо. Зэшъхьэгъусэхэр зэхэкIыжьхэ зыхъукIэ бырсыр пчэгум итэу хъурэр сабыир ары. Ащ дэжьым кIэлэцIыкIухэм узяплъырэм, нэкумэ нэпсыр къямычъэн ылъэкIырэп. Гур мэузы. Арышъ, зэшъхьэгъусэхэм сабый зэдыряIэ зыхъукIэ къызэхэзгъэ­нэжьынхэм кIуачIэр зэкIэ есэхьылIэ. Адэ лIым шъузыр еукIы­мэ, е лъфыгъэ ямыIэмэ — ар нэмыкI Iоф, — къыддэгощагъ Минхъан Любофеевар. ЛIым нэмыкI бзылъфыгъэ къыгъотыгъ, зэшъхьэгъусэхэр зэмылъэпкъэгъух, арышъ, унэгъо гъэпсынымкIэ яеплъыкIэхэр зэтефэхэрэп, джырэ бзылъфыгъэхэр бэм кIэдэух, уц Iэлым игъэфедэн дехьыхых — Мин­хъан иеплъыкIэкIэ, мыхэр ары унагъом инахьыбэр зэхэзыжьыным ушъхьагъу фэхъурэр. Ау зэшъхьэ­гъусэхэм зэдэгущыIэшъухэу зырагъасэмэ, зэхэкIыжьхэрэм япчъагъэ шIоу къыщыкIэщтэу ащ елъытэ. — Щысэ къэсхьын. Илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьмэ хъулъфыгъэ ныбжьыкIэр шъхьэгъусэм хэкIыжьы шIоигъоу къэкIуагъ. Ушъхьагъур щхэны: шъузым сабый къызыпыфагъэм къы­щегъэжьагъэу щаир еущыу. «ЕпIуа­гъа?» зысэIом, «хьаур» иджэуа­пыгъ. Арыти, бзылъфыгъэр къезгъэблагъи Iофым изытет щызгъэгъозагъ ыкIи ащ гу лъимытагъэу къычIэкIыгъ: шъоу­щыгъури щыгъури зэрылъхэр зэфэдагъэх. Джаущтэу ягумэкIыгъо зэхэфыгъэ хъуи, губжыр зэкIакIуи зэдэгущыIагъэх, зэшIужьыгъэх. Сэри ащ нахьыбэ зэхимыгъэкIокIэнэу шъоущы­гъулъэ ястыгъ. Ащ ыуж илъэситф тешIэжьыгъэу унэгъо дахэу мэ­псэух, — къыддэгощагъ Минхъан. Шъыпкъэ, зэхэкIыжьын Iоф пстэури ащ фэдэу псынкIэу зэшIокIырэп. КъахэкIых нахь охътаби, къарыуби зыпэIухьэ­хэрэр. Арышъ, психолог сэнэхьатым щыщ екIолIакIэхэр Минхъан зыщигъэфедэрэ чIыпIэхэри къы­хэкIых. АдэгущыIэзэ, унагъор ратэкъухьаным къыфэзыщэгъэ ушъхьагъу гъэбылъыгъэхэу ежьхэм амышIагъэхэри ащ къегъотых, ахэр зэхафых. Ары пакIошъ, зыкъыфэзыгъэзагъэхэр адыгэ хъумэ, адыгэ хабзэм къыдыхэлъытэгъэ екIолIакIэхэри ыгъэфедэхэу, ишIуагъэ къэкIонэу ылъытэмэ, хьайнэпагъэми къыфаджэу мэхъу. Ащи шIуагъэ къыхьэу къыхэкIы. — Адыгэ хабзэмрэ медиациемрэ яекIолIакIэхэр зэфэдэхэу сэлъытэ сэ. Медиацием фэгъэ­хьыгъэ конференцием сызэкIом, сигущыIэ ащ фэгъэхьыгъагъ: адыгэ хабзэмрэ медиацием иекIолIакIэхэмрэ щызэзгъэпшагъэх. Ащ фэдэ зэIукIэхэм ащ игугъу къыщысшIы зыхъукIэ, агъэ­шIагъо, ары нахь мышIэми, джары зэрэщытыр. Iоф зыдысиIэр адыгэ зыхъукIэ, мы екIо­лIакIэр къызфэсэгъэфедэ. Къэс­Iотэн. ЛIымрэ шъузымрэ зэб­гъодэкIыжьых, сабыир зэфагощын алъэкIырэп. ТIуми зэкIэ­кIонхэ адэрэп. ЯIоф сегупшысэзэ, садэгущыIэзэ къызгурыIуагъ: нэбгыритIур зэшIокIодынхэу фае­хэп, ау къаигъэу зэпэуцу­гъэх, сабыим ихьатыркIэ ахэр зэшIужьынхэ алъэкIыщт. Мыщ дэжьым адыгэ хабзэми, зэхашIэми сыкъыфаджэу хъулъфыгъэм сыдэгущыIагъ: «уадыгэба, хьэйнапэба, адыгэ хабзэ пшIэрэба» сIуагъэ ыкIи, къызэрэчIэкIыгъэм­кIэ, ар икъугъ. Уахътэ тешIа­гъэу къысфытеуи «тызэхэс» зеIом, Алахьталэм «тхьауегъэ­псэу» ес­­Iуагъ Iофэу сыкъызфищагъэмкIэ. Сабыир унагъом щапIу. Ащ нахь дэгъу щыIа? — еIо Минхъан. Анахь гъэшIэгъоныр — зэхэ­кIыжьын гухэлъ зышIыгъэхэр къыздакIохэрэр Минхъан очылэм дэжь. Ау зэригъэшIужьынхэр сыдигъуи ыпэ изыгъэшъырэ бзылъфыгъэм Iофыр къызэпырегъазэшъ, кIэухышIу фешIы. — Сыд фэдэрэ IофкIэ зы­къысфагъэзагъэми, зэхэкIыжьын закъор арэп, мылъку зэфагощыщта, уголовнэ Iоф гора — зэкIэми медиацием иекIолIакIэхэр ащысэгъэфедэх. Хьыкумым сызыкIокIэ, сашIэжьы хъугъэу «Минхъан хэлажьэмэ кIэухышIу фэхъущт Iофым» аIо. СиIагъ зы хъугъэ-шIагъэ. КIэлэ ныбжьыкIэм телефон къаIэкIитхъи кIиIэжьыгъ, гъэнэфагъэ, къау­бытыгъ. Ау тыгъонымкIэ уголовнэ Iоф палъхьэ. Ар сэ къысIэкIэфагъ ыкIи хэбзэгъэуцугъэм ишапхъэхэм садэмыхэу бзэджа­шIэмрэ зэтыгъуагъэхэмрэ зэзгъэшIужьыгъэх, ащ къыкIэлъыкIоу Iофыр зэфашIыжьыгъ. ТIури ныбжьыкIэх, иделагъэкIэ тыгъуа­гъэ, ау уголовнэ Iофыр пылъ хъущтыгъэ. Арышъ, бзэджэшIэгъэ мыинхэм ыкIи мыхьылъэхэм язэхэфын кIо зыхъукIэ, медиациер хэбгъэщэн фаеу сэлъытэ, — еIо Минхъан. Арэу щытми, Минхъан Любофеевам медиаторыцIэр ежьымкIэ иныщэу еIо. Ащ фэдэу зи­лъытэжьыным пае а лъэныкъом шъхьафэу зыфигъэзэн ыкIи нахь куоу феджэн фаеу егупшысэ. Ар джырэкIэ къыдэхъурэп, очылэ IофшIэныр ыгу пыкIырэп. Ау хэта зышIэрэр, уахътэ горэм ащи къыфэкIон ылъэкIыщтэу елъытэ. Арэу мыхъуми, иIофшIэн лъызгъэкIотэн иI. Ипшъашъэу Елена Любофеевар медиацием фэгъэзагъэ хъугъэ. Анцокъо Ирин.