ЗэлъашIэрэ тарихъ шIэныгъэлэжьэу Джымэ Бубэ къызыхъугъэр илъэс 95-рэ хъугъэ.

Я XIX — XX-рэ лIэшIэгъухэм адыгэхэм ясоциальнэ-экономическэ ыкIи политическэ тарихъ иIофыгъохэр советскэ лъэхъаным зэрехъулIагъэхэр зэзыгъэшIагъэ ыкIи зэхэ­­зы­фыгъ Б. М. Джымэр.Ар Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае мэзаем и 4-м, 1929-рэ илъэсым къыщыхъугъ. УблэпIэ ыкIи гурыт еджапIэхэм ащеджагъ. Анахьэу къоджэ еджапIэм щеджэзэ кIа­лэм къыхэщыгъэр тарихъыр зэрикIасэр ары. Ащ фэдэу мы предметыр шIу езгъэлъэгъугъэр хэкум щызэлъашIэщтыгъэ тарихъымкIэ кIэлэегъаджэу Шэу­джэн Яхьер ары. Ежь Бубэ якIэлэегъаджэ щымыIэ зыхъу­кIэ, мы урокыр еджакIохэм аригъэхьэу къыхэкIыщтыгъ, анахь иным фэдэу зигъэпсыщтыгъ, упчIэхэр аритыщтыгъ, якIэлэегъаджэ зэришIэу, зэри­лъэкIэу амышIэрэ щыIэмэ афыриIотыкIыщтыгъ. 1948-рэ илъэсым Адыгэ пед­училищыр, 1950-рэ илъэсым Мыекъопэ кIэлэегъэджэ институтым итарихъ отделение къыу­хыгъэх. Мы илъэс дэдэм спе­циалист ныбжьыкIэм IофшIэныр Пщыжъхьэблэ гурыт еджапIэм щыригъэжьагъ. Ащ тарихъыр, СССР-м и Конституцие ыкIи географиер щаригъэхьыщтыгъ. 1951-рэ илъэсым Джымэ Бубэ комсомолым и Шэуджэн район комитет иапэрэ секретарэу хадзыгъ, 1953-м партийнэ Iоф­шIэныр ыублагъ: партием и Адыгэ хэку комитет иинструктор хъугъэ. 1955-рэ илъэсым Шэу­джэн районым къегъэзэжьы, партием пропагандэмрэ аги­тациемрэкIэ иотдел иIэшъхьэ­тетэу агъэнафэ. 1960-рэ илъэсым Б. Джымэр Тбилиси макIо ыкIи грузинскэ институтэу тарихълэжьэу Джавахашвили ыцIэ зыхьырэм иас­пирантурэ чIахьэ. Ар къызеу­хым, Мыекъуапэ къыгъэзэ­жьыгъ, партием и Адыгэ хэку комитет илектор куп Iэшъхьэтет фашIы. 1967-рэ илъэсым тарихъ шIэны­гъэхэмкIэ кандидатыцIэр те­мэу «Крестьянское движение в Адыгее в XIXв.» зыфиIорэмкIэ къыушыхьатыгъ. 1968-рэ илъэсым Джымэр АНИИ-м та­рихъымкIэ исектор (нэужым отделым) пащэ фашIыгъ. Шъыпкъэгъэ-зэфагъэр къебэкIэу сыд фэдэрэ Iофи хэлажьэ: Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым тарихъымкIэ факультетыр къыщызэIухыгъэнми лIы гъэсагъэм ишIэныгъи иопыти хэхьагъ. КIэлэегъаджэхэм ыкIи студентхэм ар зэфэдэу ышIэ­рэмкIэ адэгуащэщтыгъ. 1987-рэ илъэсым Тбилиси Б. Джымэм доктор диссертациер темэу «Социально-экономические отношения и классовая борьба на Западном Кавказе (1867 — 1917 гг) зыфиIорэмкIэ къыщигъэшъыпкъагъ. Темэу зы­дэлажьэрэ пэпчъ шъхьашъорыкIоу щымытэу, куоу зэхифыныр ыкIи къыриIотыкIыныр IупкIэу къыдэхъущтыгъ. Ащ фэдэ шэным епхыгъэу Джымэм ыцIэ Темыр Кавказым нахь щызэ­лъашIагъ. ИIофшIагъэхэм осэшIу аратыщтыгъ. IофшIэнышхоу зэ­шIуихыгъэм изэфэхьысыжь хъу­гъэ монографиеу «Социально-­экономическое и политическое положение адыгов в XIX в» зыфиIоу 1986-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэр. Я 80-рэ илъэсхэм акIэм «Ис­тория народов Северного Кавказа» зыфиIорэм икъыдэгъэкIын фэгъэзэгъэгъэ авторхэм Джымэр ахэтыгъ. Ащ ытхыгъэх мы тхылъым ия II-рэ, IV-рэ, X-рэ, XI-рэ ыкIи XII-рэ шъхьэхэр; ахэм Темыр Кавказым итарихъ хъугъэ-шIагъэхэр я XIX — XX-рэ лIэшIэгъухэм икъежьапIэхэр зыфэдагъэхэр къащы­Iотагъ. Б. Джымэр Адыгеим итарихъ къизыIотыкIырэ зэфэхьысыжь IофшIагъэхэр тхыгъэнхэм чанэу хэлажьэщтыгъ. Краеведэу, Мые­къуапэ дэсыгъэу П. Ф. Коссович игъусэу тхылъ-монографиеу «Под знаменем интернационализма (к 79-летию Октябрьской революции)» зыфи­Iорэм иапэрэшъхьэ ытхыгъагъ. Джымэ Бубэ икъэлэмыпэ тхыгъабэ къыпыкIыгъ, ахэр Адыгеим ипромышленность, имэкъу-­мэщ афэгъэхьыгъагъэх. Советскэ лъэхъаным Адыгэ хэкур зэрехъулIэрэр, щыIэкIэ-псэукIэ лъэныкъуабэмкIэ гъэхъагъэу иIэхэр ахэм ащыгъэунэфыгъагъ. Темыр КавказымкIэ чIыгулэжьыным имэхьанэ зыфэдэр ыкIи мэкъу-мэщыр къэIэтыгъэнымкIэ шIуагъэ зиIэу ылъытэхэрэр ахэм ащыкIэгъэтхъыгъагъ. Ижъы­рэ адыгэ лъэпкъым чIыгулэжьынымкIэ, былымхъунымкIэ Iэ­кIэлъ амал дэгъубэр къызфагъэфедэзэ, щыIакIэм кIэу къыздихьырэм рагъэкIузэ, цIыф жъугъэхэр лэжьэнхэр шIуагъэ къэзытыщтэу ахэм къащыIуагъ. ЩыIэныгъэ лъэныкъуабэмкIэ адыгэхэм афэгъэхьыгъэу ишIошIхэу къыриIотыкIыхэрэм Б. Джымэр лъэшэу афэсакъыщтыгъ ыкIи а зэкIэмкIи теубы­тэгъэ ин хэлъыгъ. 1990-рэ илъэсым Б. Джымэр Кавказ заом фэгъэхьыгъэ конференциеу Кощхьаблэ щызэхащэгъагъэм хэлэжьагъ. Урыс-­адыгэ зэфыщытыкIэхэм нахь угу зыгъэшIоу ахэтыр Iэубы­тыпIэ шIыгъэн зэрэфаер, ащ гъашIэр зэрэлъигъэкIуатэрэр, гухэлъ инхэр зэрэзэшIуиххэрэр къыщыриIотыкIыгъ. Сыд фэдэрэ Iофыгъошхуи уфэсакъэу укъекIуалIэмэ, узэрэкIэмыгъожьыщтыр, хэкIыпIэ тэрэзыр зэрэбгъотыщтыр кIигъэт­хъыщтыгъ. Лъэпкъ тарихъым ищэрэхъ къекIокIкIэ зы нэбгырэм иеплъыкIэ зэримыкъурэр, мыхъури зымыгъэхъури ежь уахътэм къыригъэкъужьзэ, илъэ­сым илъэсыр, лIэшIэгъум лIэшIэгъур къызэрэкIэлъыкIорэр, теурыкIо-елъэкIонэу щымытэу, цIыф акъыл-лэжьыгъэм а зэкIэ къызэрэригъэкъужьрэр, гу­пшысэ куу мыпшъыжьыр зэрэлъапсэр хэти сыдигъуи зэхэтшIэн фае.

Мамырыкъо Нуриет.