Красногвардейскэ районым имэкъумэщ хъызмэтшIапIэу «Колхоз Ленина» зыфиIорэм ибылы­мэхъо фермэу N-у 2-м ипащэу Любовь Черниковар «УФ-м мэкъу-мэщымкIэ изаслуженнэ IофышI» зыфаIорэ щытхъуцIэр джырэблагъэ къызфагъэшъошагъэхэм ащыщ. Ар АР-м имэкъумэщ хъызмэти изаслуженнэ IофышI.

Илъэс 46-м ехъугъ мы IофшIапIэм зыIутыр. А илъэсхэм ямафэхэр, зэкI пIоми хъунэу, зэфэдэхэу макIох. Пчэдыжьым сыхьатыр 4-м къэтэджы. Сыхьатым къыгъэущынэу тыригъэу­цожьын зимыщыкIэгъэжьыр бэшIэгъэ дэд. Пкъынэ-лынэр есагъ, ежь-ежьырэу къэущы. Нахьыбэрэм кушъхьэфачъэкIэ IофышIэ макIо.

— А транспортымкIэ сэ скIугъэр чIыгур хъу­раеу зэ къэпкIухьэу, къытебгъэзэжьымэ зэрэхъущтым фэдиз, — мэщхы бзылъфы­гъэр.

Пчэдыжьым сыхьатыр 5-м фермэм тет. Чэмщыгъор аухэу, былымхэм яфэIо-фашIэхэри загъэцакIэхэкIэ унэм мэкIожьы. Ащи унэгъо хъызмэт щыриI, нэмыкI IофшIэнэу къежэрэр бэ. Ахэр щэджагъо нэс къегъэцакIэхэшъ, сы­хьатыр 2-хэм адэжь фермэм къэкIожьы. Пчы­хьэм 8-м иунэ ихьажьмэ ежьыркIэ гушIуагъу. Джаущтэу мафэхэр къызэкIэлъэкIох.

Джыри ныбжьыкIагъ джащ тетэу Iоф ышIэнэу зырегъажьэм. Мыекъуапэ ащыгъум дэтыгъэ мэкъумэщ техникумым зоотехник сэнэхьатыр щызэригъэгъоти къыгъэзэжьыгъэу, мэзэ заулэ нахь мыхъугъэу ащ зырылажьэрэр фермэм ипащэ ашIыгъагъ. Илъэсыбэ хъугъэу ащ тет чэмыщ бзылъфыгъэхэм, былымхэм алъыплъэрэ хъулъфыгъэхэм упшъэшъэ ныбжьыкIэу уряпэщэныр Iоф къызэрыкIоп. Арэу щытми, бзылъфыгъэ лъхъэнчэ ищыгъэ цIыкIоу, джыри ащ фэд, зыныбжь илъэс щэкIым нэмысыгъэм купэу зипащэ ашIыгъэм лъытэныгъэ къызфыригъэшIын ылъэкIыгъ.

— Нахьыбэхэм аныбжь ипшъашъэ сыпшIыми хъуным нэсыгъагъ, ау сIорэр ашIэщтыгъ, сагъэцIыкIоу, къыспэуцужьхэу зыпарэкIи къы­хэкIыгъэп. А лъэхъаным цIыфхэр ащ фэда-­ гъэх, — еIо ежь.

ЕджапIэм дэгъу дэдэу щеджагъэхэм ащыщыгъ, нэмыкI сэнэхьат зэригъэгъотын амал иIагъ, ау ащ фэдэ игухэлъхэм ахэтыгъэп. Техникумри диплом плъыжькIэ къыухыгъагъ, колхозым ригъэджэнэу ыгъэкIуагъэти, ащ къы­гъэзэжьыгъ. Ау пIэлъэ гъэнэфагъэу ащ пы­лъыгъэр зеухыми, IукIыжьынэу ыIуагъэп.

Iофэу ыгъэцакIэрэр шIу дэдэ зэрилъэгъурэр къыушыхьатэу, хэблыхьагъэу къыIуатэщтыгъ. УдэгущыIэгъэ зэпыткIи уемызэщынэу щыт. Бзылъфыгъэ лъэшэу, уипшъэ­рылъхэр икъоу умыгъэцакIэхэмэ къыпшIомыкIынэу, иеплъыкIэ къыухъумэшъунэу зэрэщытыр къэошIэ. НэмыкIэуи а Iоф­шIэныр бгъэцэкIэн плъэкIыщтэп.

Мэкъумэщ хъызмэтым ищы­Iэныгъэ рипхынымкIэ щысэте­хыпIэ фэхъугъэхэр янэ-ятэхэу илъэсыбэрэ мы фермэ дэдэм щылэжьагъэхэр ары. ИцIыкIу­гъоми, зихэхъогъу ныбжьым зы­нэсыми фермэм охътэ макIэп щигъэкIуагъэр. Джащыгъум бы­лымхэр шIу ылъэгъугъэх.

— Ащ фэдэ шIулъэгъу афыуимыIэу уахэтын плъэкIыщтэп. Ары анахь шъхьаIэу пхэлъын фаер, — еIо ащ.

Селоу Большесидоровскэм къыщыхъугъ, ары фермэр зыдэтыри. Любовь мы псэупIэ дэдэм щыдэкIуагъ, ишъхьэгъу­сэрэ ежьыррэ сабыиплI зэдапIугъ. ИлъэсипшI фэдизкIэ узэ­кIэIэбэжьмэ унагъом ышъхьэ дунаим ехыжьыгъ.

Илъфыгъэхэм ежь илъагъо техьагъэ къахэкIыгъэп, ау икIэ­литIу язырэр мы хъызмэтшIапIэм щэлажьэ, инысэ фермэм къыдытет. Пчэдыжьым жьэу тэджырэ янэу гъэпсэфыгъо имыIэу лажьэрэм зыкIырэплъы­хэм, а гъогум техьанхэм фэя­гъэхэп.

— НыбжьыкIэхэр мэкъумэщ хъызмэтым хэхьанхэу фаехэп, — еIо Любовь. — Мыщ къы­Iухьэхэу мэхъу, ау IофшIэным къегъащтэх, теурыкIоу зэкIэ ашIэ, амыгъэтэрэзырэр япIоуи адэрэп. ТилIэуж текIымэ мы фермэм Iоф щызышIэщтым сегъапэ.

Чэм 340-рэ непэ аIыгъ. Любовь къызэриIуагъэмкIэ, бы­лымышъхьэ пэпчъ щэ тонни 6,4-м ехъу илъэсым къеты. 1978-рэ илъэсым ежь зытехьэм, «красностепная» зыфаIорэ чэм лъэпкъхэр ары щаIыгъыгъэхэр. Щэр макIэу къатыщтыгъ, илъэсым тонни 3-м нагъэсыщтыгъэп. Нахьыбэу къэзытырэ лъэпкъхэмкIэ ахэр зэблихъунхэм илъэ­сыбэ тыригъэкIодагъ. Ежь зыщытехьэгъэ охътэ дэдэм зоо­техникэу къагъэкIогъэгъэ ШэкIо Аскэр игъусэу «черно-пестрэкIэ» зэджэгъэхэ чэм лъэпкъхэр къагъэхъугъагъэх. Ахэм атекIыгъэхэр ары непэ фермэм ща­Iыгъхэр.

— Зы былымышъхьэм илъэсым щэ тонни 7 къытыным тынэсыным сыкIэхъопсы, — къыIуагъ Любэ.

— Сыда ащ ищыкIагъэр?

— Пстэумэ апэу чэмхэм псау­ныгъэ пытэ яIэн фае. ЕтIа­нэ, ашхырэм, ащ идэгъугъэ, шIуа­гъэ къэзытэу хэлъыр зыфэдизым бэ япхыгъэр, былымышъхьэ пэпчъ екIолIэкIэ гъэнэфагъэ къыфэгъотыгъэнми мэхьанэ иI, — къытыжьыгъ джэуап Любэ.

Ахэм зэкIэми ынаIэ атет, былымIусхэмкIи зыпари гумэкIыгъо зэрямыIэр къыхегъэщы. Арэу щытми, ежь зыфиIорэ пчъагъэхэм зэракIэмыхьэхэрэр къызхэкIырэм лъэхъу.

Советскэ Союзэу зэхэзыжьыгъэм дакIоу колхозхэр, сов­хозхэр, нэмыкIэу мы хъызмэтым епхыгъэхэр зыщызэхэ­кIы­жьыхэрэ лъэхъанри Любовь ыгу къэкIыжьыгъ. Мэзэ пчъа­гъэхэм лэжьапкIэр къатыщтыгъэп, былымхэм яфэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэни къины хъугъа­гъэ. Арэу щытми, зипэщэ купым зыпари хэкIыжьыгъэп, яIоф-шIэни къыщигъэкIагъэп, ары пакIошъ, ащыгъум хъызмэтшIапIэм итхьамэтагъэм пэуцужьыхи, зэхамыгъэтэкъоу ар къызэтырагъэнагъ.

— Ар текIыжьи, ыужым къы­техьэгъэ КIыкI Долэтбый «Колхозэу Лениныр» зэрэщыIэм, ащ ичIыгухэри, фермэри къызэ­рэзэтенагъэхэм ишIушIэгъэшхо хэлъ, — ыIуагъ Любэ. — Непи ынаIэ лъэшэу къыттет. ЗиIоф­шIэн лъэш дэдэу шIу зылъэгъу­хэрэм ар ащыщ, ыгуи ыпси хелъхьэ. Былымышъхьэ пэпчъ ипсауныгъэ изытет, щыкIагъэу яIэхэм алъэплъэ.

Ахэр къыIуатэхэзэ, Любовь журнал горэ къыштагъ. Ащ былымышъхьэ пэпчъ чэщ-зымафэм щэу къыкIахырэр ­итхагъ. Анахь гъэшIэгъоныр чэмхэм зэкIэми, цIэ зэряIэр ары. «Медуза», «Лира», «Анюта»… Чэмыщэ пэпчъ чэм 50 ыIыгъ, зэкIэми ацIэхэр къашIэжьых, зэхагъэкIуакIэхэрэп. Журналым плъыжькIэ гъэтхъыгъэхэри хэтых. Любэ къызэриIуагъэмкIэ, ахэр хъызмэтшIапIэм ипащэ къыхигъэщыгъэхэр арых. Гущы­Iэм пае, щэу къытыгъэм ымыгъэразэрэмэ, ар къызхэкIыгъэр зэрагъэшIэнэу плъыжькIэ къыхегъэщы.

— Адэ къызэрыкIоп тиIоф­шIэн, — еIо Любовь. — Чэмхэми псэ апыт, ахэм тагъашхэ, тыщагъаIэ, арышъ, яфэшъуашэм тетэу уакъыдекIокIын фай.

ТызщыкIогъэ уахътэм бы­лымIус зэхэгъэкIухьагъэр къафащагъ. Чэм пэпчъ щэу къыты­рэм къыпкъырыкIызэ, ащ фэдэ комбикормэ килограмм пчъагъэу ратыщтыр ежь Любовь егъэнафэ. ГущыIэм пае, щэ литри 8 къетымэ, килограмм 20 фыратэкъощт. ШкIэ цIыкIу къыфэхъунэу ежэрэм Iусэу ратырэри нэмыкI. Ахэр зэкIэ мыгъэцэкIагъэхэу къакъырхэм фермэм ипащэ къачIэкIырэп.

— Зыгъэпсэфыгъо мазэ илъэсым къыхэкIа? — теупчIыгъ ащ.

— Сабый къысфэхъугъэмэ, мэзэ заулэрэ унэм сисыщтыгъ, нэмыкIкIэ сыIукIыгъэп зыпарэ­кIи, — ыIуагъ ащ.

Игуащэ къыдеIэщтыгъ, ащ сабыйхэм ынаIэ атетэу, ежь IофышIэ кIощтыгъ. Аущтэу къы­гъэшIагъэм инахьыбэр кIуагъэ. Илъэс 70-м ныбжьыр екIолIагъ. ЩыIэныгъэ гъогоу къыкIугъэм зыпари гъэшIэгъон хэмытыгъэу, имафэхэр зэкIэ зэфэдагъэхэу тэ къытщыхъущт. Ежь Любовь Владимир ыпхъур зэплъэкIыжьыгъэми, зэрэщыIагъэм рыкIэгъожьырэп. ЦIыфэу псэупIэм дэсхэм, илъэсыбэм Iоф зыдишIагъэхэм, непэ къыготхэм шIукIэ игугъу зэрашIырэм, икIалэхэм ашъхьэ ауфэнэу чIыпIэ зэрэримыгъэхьагъэхэм арэ­гушхо. ИIофшIэн ащ фэдэ цIэ инкIэ къызэрэхагъэщыгъэр зэригуапэм анахь къыкIигъэт­хъыгъ, а чIыпIэм макIэуи ыгу къыщызэхэхьагъ.

ЩытхъуцIэу къыфагъэшъошагъэм пае джыри зэ Любовь Черниковам тыфэгушIо, псауныгъэкIэ, гъэхъэгъакIэхэмкIэ тыфэлъаIо.

ХЪУТ Нэфсэт. Сурэтхэр: А.Лаутеншлегер.