Я 30 — 40-рэ илъэсхэм адыгэ литературэм нахь пытэгъэ-теубытэ­гъагъэ хэлъэу ип­шъэрылъхэр зэшIуихыхэ хъугъэ. Мы уахътэм ащ хэпшIыкIэу зиштэгъагъ, ныбжьыкIэхэр нахьыбэу къыхэхьагъэх: Андырхъое Хъусен, Жэнэ Къырымыз, Уджыхъу Адылджэрый, Уджыхъу Хъалид, Меркицкэ Рэщыд, Цухъо Асфар, Тыгъужъ ДышъэкI, ЯхъулIэ Сэфэр, ХьэдэгъэлIэ Аскэр. Мыхэм анахьыжъыIохэу адыгэ литературэм зиакъыл-Iушыгъэ, зибзэшIуагъэ хэхьагъэхэу Джагъупэ Джамбулэт ыкIи Нач Шъалихьэ дахэу тилитературэ ешIушIагъэх, хагъэ­хъуагъ, зыкъырагъэIэтыгъ. ТхэкIошхуитIур къызыхъугъэхэр илъэси 115-рэ мэхъу.

Джагъупэ Джамбулэт ХьакIым ыкъор (1909 – 1973)

Ар Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Еджэркъуае 1909-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Апшъэрэ юридическэ гъэсэныгъэ иIагъ. 1937-рэ илъэсым троцкизмэмкIэ агъэмыси, хьапс тырылъхьагъ. Илъэс 20-м ехъум лагерьхэм ащыIагъэу шъхьафит къашIыжьи, Адыгэ хэкум къыгъэзэжьыгъагъ.

Литературнэ творчествэм зызыфегъазэм ныбжь чъэпхъыгъэм итыгъ, щыIэныгъэм хэлъ-хэсыри ышIагъэу, опытышхо иIагъ. Нахьыбэу зэрэтхагъэр урысыбзэр ары, ау ыгу пхырищыгъэ темэ пэпчъ гупшысэ инэу пхырыкIыгъэр адыгэхэм яблэкIыгъ, лъэпкъым итарихъ гугъэуз ары. ТхакIом ипроизведениехэр, ирассказхэр ыкIи ироманхэр прозэкIэ тхыгъэх, ау иIэпэIэсэныгъэ нахь къызыщызэIуи­хыгъэр драматургиер ары. Итрагедиехэу «Возмездие» (1958), «Сюзанна» (1965) зыфиIохэрэм авторым гъэхъагъэ рагъэшIыгъ ыкIи ахэмкIэ цIыфхэм ар зэлъа­шIагъ. Ахэр Адыгэ драмтеатрэм ыкIи Краснодар краим драмэмкIэ итеатрэ ащагъэуцугъэх.

Я 60 – 70-рэ илъэсхэм Джа­гъупэм дахэу литературэм Iоф щишIагъ. Ирассказхэр бэрэ хэку гъэзетхэм къарыхьэщтыгъэх: «Человек из кузницы», «Хьам­тыкъ», нэмыкIхэри. Ау тхакIом прозэмкIэ иIэпэIэсэныгъэ анахьэу къызщы­лъэгъуагъэр ироманэу «Звезда Галимет» зыфиIоу Мые­къуапэ (1961) къыщыдэкIыгъэр ары. Ироманэу «Поединок на поляне» зыфиIоу адыгэхэм ятарихъ хъу­гъэ-шIэгъэ инэу Бзыикъо заом фэгъэхьыгъэу ытхыгъэр къыди­гъэкIынэу игъо фифагъэп, илъэс 64-м итэу, 1973-рэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ. Адыгэ лъэпкъ шэн-хабзэхэр, цIыф шIыкIэ-гъэпсыкIэхэр дэгъоу ирассказхэм ыкIи ироманитIу къащыриIотыкIыгъ, художественнэ тхэкIэ амалышIу­хэр IэкIэлъыгъэх, итхыгъэхэм шъыпкъэгъэ-зэфагъэр ащэIорышIэ, тхакIор къызыхъугъэр мы мафэхэм илъэси 115-рэ мэхъу, ишIушIэгъэ иныкIэ лъэпкъ литературэм ыцIэ къыхэнагъ, адыгэ тхакIохэм я Союз хэтыгъ.

Нач Шъалихь (1909 – 1993)

Нач Шъалихь Щухьаибэ ыкъор Теуцожь районым ит къуаджэу Хьалъэкъуае къыщыхъугъ.

Илъэсибл еджапIэр къызеухым Дзэ Плъыжьым къулыкъур щи­хьыгъ. Ыужым Краснодар советскэ-партийнэ еджапIэр къыщиу­хыгъ. Хэку гъэзетхэу «Колхоз быракъым», «Социалистическэ Адыгеим» яредакциехэм яIофы­шIагъ, «Адыгэ радиом» ипэщагъ.

Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ, медальхэр, орденхэр къыфагъэшъошагъэх. УIэгъэ хьылъэ телъэу дзэм къызыхэкIыжьым краймедсанбатым, ащ ыужым «Союзпечатым» и Адыгэ хэку конторэ Iоф ащишIагъ.

Нач Шъалихьэ ытхыхэрэр 1929-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. Гъэзетэу «Адыгэ псэукI», «Гъупчъэ-уат», «Колхоз быракъ», «Социалистическэ Адыгей» зыфиIохэрэм иусэхэр зэпымыоу къащыхиутыщтыгъ, адыгэ литературэм иIофыгъохэм афэгъэхьыгъэ статьяхэр ытхыгъэх.

1937-рэ илъэсым Шъалихьэ поэмэу «Сафыет» зыфиIорэр гъэзетэу «Колхоз быракъым» къыригъэхьагъ. 1939-рэ илъэсым Нач Шъалихьэ иусэхэмрэ ипоэмэрэ зыдэт тхылъэу «Нэфылъ» къы­дигъэкIыгъ. Нач Шъалихьэ зэ­дзэкIын Iофыр дэгъоу къыдэхъущтыгъ, Т. Шевченкэм итхылъэу «Стиххэмрэ поэмэхэмрэ» зыфи­орэр (Меркицкэ Рэщыдэ игъусэу) адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъ. Ар СССР-м итхакIохэм я Союз хэтыгъ. Адыгэ литературэм чIыпIэ гъэнэфагъэ щиубытыгъ.

Мамырыкъо Нуриет.