Я XXII-рэ Олимпиадэм джэрз медалыр къыщызыхьыгъэу, Европэмрэ СССР-мрэ ячемпионатхэм текIо­ныгъэр къащы­дэзы­хы­гъэу ыкIи дзюдом республикэм хэхъо­ныгъэ щишIыным ышъхьэкIэ зиIахьышхо хэзышIыхьагъэу, УФ-м итренерэу Емыж Арамбый республикэм иапшъэрэ тынэу медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIоу АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къыфигъэшъошагъэм игъэхъагъэхэм джыри зэ афызэригъэплъэкIыжьыгъ.

[caption id="attachment_144885" align="aligncenter" width="800"] А. Iэшъын[/caption]

ИжъыкIэ къыщегъэжьагъэу адыгэхэм кIуачIэр апсыхьаныр, нартхэм яшэн-хабзэхэр агъэ­лъэпIэнхэр шэнышIу зэрафэхъу­гъэр щыIэныгъэм къыщагъэ­шъыпкъэжьы.

[caption id="attachment_144887" align="aligncenter" width="800"] А. Iэшъын[/caption]

Къэралыгъо гъэпсыкIэ иIэу Адыгеир псэунэу зырегъажьэм, спорт еджапIэхэр, псэуалъэхэр хэкум къыщызэIуахыгъэх. Тренерхэм, кIэлэегъаджэхэм агъэсагъэхэр хэгъэгу, дунэе зэнэ­къокъухэм, Олимпиадэ джэгунхэм ахэлажьэхэу аублагъ. Бэ­нэ­кIо дэгъухэр Адыгеим щагъэ­сагъэх, республикэм ыцIэ спор­тым лъагэу щаIэтыгъ, дунэе спортым итарихъ дышъэ хьарыфхэмкIэ ацIэхэр хатхагъэх. Ахэм ащыщ физическэ культурэм ихэхъоныгъэ иIахьышхо зэрэхишIыхьагъэм пае орденэу «За заслуги перед Отечеством» зыфиIорэм имедалэу я II-рэ шъуашэ зиIэр къызфагъэшъошагъэу, дзюдомкIэ Мыекъопэ еджапIэм ипIур цIэрыIоу, тренер IэпэIасэу Емыж Арамбый.

Емыж Арамбый къызэрэтиIуа­гъэу, Олимпийскэ джэгунхэр зыщыIагъэм илъэс 43-рэ те­шIэжьыгъэми, игукъэкIыжьхэр жъы хъухэрэп. БэнэпIэ алырэгъум зэIукIэгъоу щыриIагъэхэр непи ынэгу кIэтых. Спортышхом гъогоу къыщикIугъэм анахьэу къыщыхигъэщырэр Мыекъопэ бэнэпIэ еджапIэм зызэрэщигъэ­сагъэр ары.

— Олимпиадэ джэгунхэр шIу­кIэ сыгу къэкIыжьых, — къытиIуагъ дзюдомкIи, самбэмкIи зэлъашIэрэ бэнакIоу Емыж Арамбый. — Спортым лъэпкъхэр зэфещэх, мамыр щыIакIэр егъэпытэ. Олимпиадэр хышхом иор фагъадэ. СССР-м изаслуженнэ тренерэу Кобл Якъубэ типащэу тэ, ныбжьыкIэхэм, самбэм, дзюдом зафэдгъасэщтыгъ. Европэм самбэмкIэ ды­шъэр къызыщысэхьым, дзюдор пыдзы сшIынэу сыгу къи­хьагъэп.

Арамбый спортым гъогу гъэ­шIэгъон мыпсынкIэ къыщикIугъ, гъэхъэгъэшхохэр ышIыгъэх. Спор­­тым хэшIыкI фызиIэхэу ду­наим икъэралыгъуабэхэм ащы­псэухэрэр А. Емыжым игъэ­хъагъэхэм ащыгъуазэх, СССР-м ыкIи IэкIыб къэралхэм бэрэ текIоныгъэр ыкIи хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр ащ къащихьыгъэх. Дунэе турнир анахь инхэм ащ «техникэу» ыгъэфедэщты­гъэр анахь дэгъоу бэрэ къыщыхагъэщыщтыгъ.

Гуфэбэныгъэ хэлъэу игугъу къешIы зыгъэсэгъэ Кобл Якъубэ. «УзыдэгущыIэнэу узыфэе закъор тренерэу о къыхэпхыгъэр ары. Ащ о укъыхихырэп, оры тренерыр къыхэзыхырэр», — еIо Арамбый.

Емыж Арамбый 1953-рэ илъэ­сым Теуцожь районым ит къуа­джэу Аскъэлае кIэлэегъаджэмрэ врачымрэ яунагъо къихъу­хьагъ. Ежьми, ышыпхъоу МулиIэти, ышэу Нурбыйи музыкэр ыкIи литературэр якIасэщтыгъ. Аскъэлэе гурыт еджапIэм ия 9-рэ класс къызеухым, Мые­къопэ мэкъумэщ техникумым чIэхьагъ, самбэ бэнэнымкIэ ар гупчэу щытыгъ, ащ къыщыу­благъэу самбэм зыфигъасэу ыублагъ, спорт обществэу «Урожай» зыфиIорэм фэбанэщтыгъэ. Ащ апэрэ тренерэу иIа­гъэр Хъуажъ Нурбый. Нэужым илъэс­ныкъо тешIагъэу Кобл Якъубэ ар ыштагъ.

1973-рэ илъэсым РСФСР-м самбэмкIэ чемпион, 1974-м самбэмкIэ СССР-м ыкIи Европэм ячемпион хъугъэ. Нэ­ужым дзюдом зыфигъэзагъ, гъэхъагъэ­хэри ышIыгъэх. Олимпийскэ джэгунхэм ахэлэжьэнэу А. Емы­­жым ыцIэ къызыраIом, Кобл Якъубэ ащ дыригъэштагъ. Ежьми цыхьэу къыфа­шIыгъэр къыгъэшъыпкъэжьыгъ ыкIи дзюдомкIэ анахь спортсмен дэгъухэм ащыщ хъугъэ.

Кобл Якъубэ иеджапIэ егъэ­жьэпIэшIу зыфэхъугъэхэм ащыщ Емыж Арамбый. Ащ игъусагъэх Гостэкъор, Невзоровыр, Хьэпаир. Ахэм ацIэ­хэр дунэе спор­тым щызэлъашIагъэх.

А. Емыжыр 1977-рэ илъэсым дзюдомкIэ Варшавэ щызэха­щэ­гъэ зэнэкъокъум ичемпион. 1978-рэ илъэсым Липецкэ щыкIогъэ чемпионатым хэ­лажьи, Советскэ Союзым ичемпион хъугъэ. Емы­жым IэпэIэсэныгъэшхо хэлъэу бэнапIэм зыкъыщигъэлъэгъуагъ. Турнирыр АрамбыйкIэ псынкIагъэп, сыда пIомэ еджапIэм къыде­джагъэу, иныб­джэгъоу, дзюдоист анахь дэгъу­хэм ащыщэу Чэ­сэбый Бислъан ары алырэгъум зыдытехьагъэр. БэнапIэм техникэу щагъэфедэ­хэрэм яшъэфхэм тIури дэгъоу ащыгъозагъэх, ащ зэнэкъокъур къыгъэхьылъагъ. Арэу щытми, ащыгъум Арамбый текIоныгъэр къыдихыгъ.

1979-рэ илъэсым Тбилиси щыкIогъэ дунэе турнирым ящэ­нэрэ чIыпIэр къыщихьыгъ, Венг­рием ятIонэрэ щыхъугъ ыкIи Европэмрэ СССР-мрэ я Спартакиадэ джэрз медаль къыщихьыгъ. 1980-рэ илъэсым СССР-м ичемпионат ятIонэрэ чIыпIэр къыщыдихи, Олимпиадэ джэгунхэм ахэлэжьэнэу къы­хахыгъ. Москва щыкIогъэ гъэ­мэфэ Олимпийскэ джэгунхэм ахэлажьэзэ килограмм 60-м  нэс къэзыщэчыхэрэм ябэныгъ, спортсменхэр купитIоу гощыгъэ­хэу нэбгырэ 30 хъущтыгъэх. Финалныкъом нэсыгъэу нэужым олимпийскэ чемпион хъугъэу Францием щыщыр къытекIуагъ. Ящэнэрэ чIыпIэм фэбанэзэ Чехословакием щыщ спортсменым текIоныгъэр къышIуихьыгъ.

Нэужым Европэм ичемпионат икомандэ хэтэу тыжьын къы­хьыгъ, ащ ыуж бэнэныр ыгъэ­тIылъи, тренер IофшIэным пыхьагъ.

А IофшIэным зызыретым, Арамбый Германием щылэ­жьагъ, нэужым Олимпиадэ джэ­гунхэу 2004-рэ илъэсым щыIагъэхэм дзюдомкIэ бзы­лъ­фыгъэхэм яхэшыпыкIыгъэ коман­дэ игъэхьазырын пэщэныгъэ дызэрихьагъ. Тренер ыкIи спортсмен-дзюдоист пчъагъэ Адыгеим щипIугъ. 2010-рэ илъэ­сым къыщыублагъэу Урысыем дзюдомкIэ и Федерацие хэтэу Къыблэ федеральнэ шъолъы- рым Iоф дешIэ.

Емыжыр спортсмен дэгъу зэ­рэхъущтым гу лъызытэгъэ тре­нерэу Кобл Якъубэ гуры­Iощтыгъ, ренэу зэпхыныгъэ ды­риIагъ.

КIуае Хьазрэт, Советскэ Со­ю­зым дзюдомкIэ ичемпион, Арамбый иныбджэгъу: — Мыекъуапэ сыщеджэнэу сыкъызыкIуагъэм къыщегъэ­жьагъэу, илъэс 48-рэ хъугъэу, Арамбыйрэ сэрырэ тызэрэшIэ, институтым тыщызэдеджагъ, ар тIэкIукIэ сапэ итыгъ, сшына­хьыжъ фэдэу сыфыщытыгъ, тренировкэхэм тызэдакIощтыгъ. Ащыгъум ащ зэнэкъокъухэм гъэхъагъэхэр ащишIыщтыгъ. 1981-рэ илъэсым Урысыем ихэшыпыкIыгъэ командэ тызэдыхэтыгъ. 2004-рэ илъэсым спорт еджапIэм ипащэу Iоф ышIагъ. Нэужым тренерэу лэ­жьэнэу фаеу зеIом, дзюдомкIэ Урысыем и Федерацие хэтэу Къыблэ федеральнэ шъо­лъырым ащэжьыгъ. Сэ ащ ычIы­пIэ сырагъэуцуи, Iоф сшIагъэ. Арамбый адыгэ кIэлэ ­шъыпкъ, ыIорэм епцIыжьырэп, узыщыгугъын кIал. Лъэшэу сы­фэгушIо тын лъапIэу къыфа­гъэшъошагъэмкIэ. Псауныгъэ иIэу, ихахъо нахьыбэу, бэгъашIэ хъунэу сыфэлъаIо.

Арамбый кIэлабэ ыгъэсагъ, ахэр спортышхом хигъэхьагъэх. 1991 — 1996-рэ илъэсхэм Германием Iоф зыщешIэм, ыгъэ­сэгъэ нэмыц кIэлитIу — зыр дунаим ичемпион, адрэр тIо­гъогогъо олимпийскэ призер хъугъэх. Адыгеим къызегъэзэ­жьыми кIэлабэ ыгъэхьазырыгъ. Ахэр дзюдомкIэ Советскэ Союзым ихэшыпыкIыгъэ командэ хэтыгъэ чемпионхэу ХьэкIэко Чатиб, Шъхьаплъэкъо Амир, Хьа­хъукъо Адам, нэмыкIхэри.

А. Емыжым медалэу, щытхъу тхылъэу къыфагъэшъошагъэхэм янахьыбэр Аскъэлае дэт музеим ритыгъэх.

Арамбый кIэлитIу иI, Рус­там­рэ Адамрэ. Илъфыгъэхэр дэгъоу ыгъэсагъэх, щыIэныгъэм зыкъыщагъотыгъ. Мы уахътэм Емыж Арамбый Iоф ышIэжьырэп, зегъэпсэфы. Арэу щытми, зыпари ымышIэу щысэп, «ыIапэ дышъэ пэзы» зыфаIохэрэм ащыщ, пхъэм Iоф дешIэ.

ЩыIэныгъэ ыкIи спорт гъогоу Емыж Арамбый къыхихыгъэр тиспортсмен ныбжьыкIэхэм щысэтехыпIэ зэрафэхъущтым щэч хэлъэп.

КIАРЭ Фатим. Сурэтхэр: Емыж Арамбый ихъарзынэщ.